рылыс жұмыстарын ұйымдастыру және оның технологиясы

Қ ұ рылыс жұ мыстарын ұ йымдастыру жә не оның технологиясы –бұ л ұ йымдастырушыдық жә не технологиялық қ ұ рылыстың негізін анық тайтын ұ йымдастырушылық -тә жірибелік сұ рақ тардың маң ызды бө лігі.

Бұ л сұ рақ тар бір-бірімен байланысқ ан екі бө ліктен тұ рады:

− қ ұ рылыс жұ мыстарын ұ йымдастыру (негізге ең бектің барлық элементтерін біріктіру, қ ұ рылыстағ ы дайындау жә не реттеу процессі);

− қ ұ рылыс жұ мыстарының технологиясы (жү йенің кешенін қ арастырады, қ ұ рылыстың обьектілерін қ ұ руғ а материалдарды ө ң деу жә не дайындау)

Қ ұ рылыс материалдық ө ндірістің маң ызды салаларының бірі. Қ ұ рылыстың негізгі тапсырмасы- халық тың ү немі ө сіп отыратын керек-жарағ ын қ анағ аттан-дыру ү шін мемлекеттің ғ ылыми-техникалық дамуының негізгі қ орларының кең ейтілген ө ндірісін қ амтамасыз ету болып табылады.

Жаң а қ ұ рылыс - жаң а алаң дарда алғ ашқ ы бекітілген жоба бойынша жү ргізілетін ғ имарат қ ұ рылысы. Егер қ ұ рылыс кезінде ө згерістер енгізілсе, онда ө згертілген жоба бойынша қ ұ рылысты жалғ астыру жаң а қ ұ рылысқ а жатады.

Кү рделі қ ұ рылыс – жаң а қ ұ рылыс, істеп тұ рғ ан ө ндірісті кең ейту жә не қ алпына келтіру, олардың жаң адан техникалық қ арулануы.

Қ ұ рылыс ө ндірісін ұ йымдастыру – қ ұ рылыс алаң дарындағ ы жобалау жә не іздестірудің ғ ылыми негізі мен маң ыздылығ ын, уақ ыт пен кең істіктегі қ ұ рылыс процестерін орындаудың ө зара байланысын, қ ұ рылыстың материалдық – техникалық қ амтылуын, ө ндірісті тиімді жоспарлау мен басқ аруды анық тайды. Жалпы қ ұ рылыстық, арнайы жә не дайындық жұ мыстарын бө ліп қ арастыруғ а болады.

Ғ имаратты салу кезінде жұ мыстарды кезең дерге топтастыру қ алыптасқ ан. Қ ұ рылыстың дайындық кезең і аяқ талғ аннан кейін бірінші кезең нің – жерасты кезең інің жұ мыстары орындалады.

Қ ұ рылыс алдын ала жасалғ ан жоба бойынша жү ргізіледі, онда объекттің негізгі ерекшеліктері анық талады: қ ұ рылымдық сызбалары, объект салынатын негізгі материалдар мен бө лшектер, ғ имараттың жобалық шешімдері мен басқ а да ерекшеліктері.Ғ имараттар деп адамның қ ызметі ү шін арналғ ан жә не салынғ ан жердегі салуларды айтамыз (тұ рғ ын ү йлер, фабрикалар, мектептер жә не т.б.).

Басқ а жербеті, жерасты жә не суасты салулары инженерлік қ ұ рылыстар деп, ал оларды салатын жұ мысшылар қ ұ рылыс тү рлеріне байланысты - кө пір салушылар, тоннель салушылар жә не т.б. аталады.

Жұ мысты жү ргізу ә дістеріне ғ имараттардың бірқ атар қ ұ рылымдық ерекшеліктері ә сер етеді: бір қ абатты, аз жә не кө п қ абатты, биіктіктік, кірпішті ірі панельді, ұ сақ жә не ірі блокты жә не т.б.

Қ ұ рылыс ө німі ө неркә сіптік ө німмен салыстырғ анда ө зіндік ерекшеліктерге ие:

- салынып жатқ ан ғ имарат қ озғ алыссыз бір орында тұ рады, ал жұ мысшылар объекттер, қ абаттар, қ абат ішіндегі бө лімшелерде орын ауыстыра алады;

- ғ имарат қ ұ рылысының ұ зақ тығ ы айларды қ ұ райды, кейде жылдарғ а созылады;

- ғ имарат кө лемі, ө лшемдері, кү рделілігі жә не жұ мысты ұ йымдастыру дә лдігі бойынша ә ртү рлі болады;

- қ ұ рылыс ө німін жасау процесінде қ ұ рылыс ұ йымдарынан басқ а кө птеген ұ йымдар мен кә сіпорындар қ атысады (жобалау, тасымалдау ұ йымдары, қ ұ рылыс материалдарын жә не бө лшектерін дайындайтын зауыттар жә не т.б.).

Қ ұ рылыс ө ндірісі қ ұ рылыс процестерінен тұ рады. Қ ұ рылыс процестері негізгі, қ осымша жә не тасымалдауыш болып бө лінеді.

Негізгі процесті орындау нә тижесінде қ ұ рылыс ө німінің элементі пайда болады. Қ осымша жә не тасымалдауыш процестер негізгі процестің дұ рыс орындалуын қ амтамасыз етеді.

Кез келген қ ұ рылыс процесіне қ атысады: жұ мысшылар, ең бек заты (материалдар, конструкциялар) жә не ең бек қ ұ ралы (қ ұ рылыс машиналары, қ ұ ралдары).

Ө ндірістің кү рделілігіне байланысты қ ұ рылыс процестері жұ мысшы (қ арапайым) жә не кешендік (кү рделі) болып бө лінеді.

Жұ мыс процесі деп орындаушының бір қ ұ рамымен орындалатын технологиялық байланысқ ан жұ мыс операцияларының қ осылысын айтады, мысалы қ абырғ а панельдерінің монтажы, жабын плиталарын салу жә не т.б.

Кешендік процесс деп ө зара ұ йымдастырушылық тә уелділікте болатын жә не соң ғ ы ө німнің бірлігімен байланысқ ан бірмезгілде орындалатын процестер қ осылысын айтады.

Қ арапайым қ ұ ралдар мен қ ол қ ұ рылғ ыларымен орындалатын қ ұ рылыс процесі қ олмен орындалатын процестер деп, ал электрлік қ ол машиналарымен (электрара) орындалатын жұ мыстар - жартылай механикаландырылғ ан деп аталады. Машина мен механизмдер кө мегімен орындалатын жә не мұ нда жұ мысшылардың қ ызметі берілген машинаны басқ аруғ а негізделген қ ұ рылыс- монтаждық жұ мыстар механикаландырылғ ан деп аталады.

Қ ұ рылыс процестерінен (қ арапайым, кешендік жә не олардың қ осылысы) қ ұ рылыc - монтаждық жұ мыстары жү ргізіледі, оларды орындау нә тижесінде қ ұ рылыс ө німі жасалынады.

Қ ұ рылыс жұ мыстары қ олданылатын материалдар мен қ ұ рылғ ылық элементтерінің сипаты бойынша бірнеше тү рге бө лінеді.

Монтаждық жұ мыстар деп алдын ала жасалынғ ан қ ұ рылыс конструкцияларының элементтерін, бө лшектерін, тораптарын, санитарлық – техникалық жә не басқ а да қ ұ рылғ ыларды жалпығ а біріктіретін жә не жобалық жағ дайғ а орнатуғ а байланысты технологиялық қ ызмет кешенін айтады.

Жалпы қ ұ рылыстық, арнайы жә не дайындық жұ мыстарын бө ліп қ арастыруғ а болады.

Жалпы қ ұ рылыстық жұ мыстар- нә тижесінде ғ имараттың қ алыбы ретіндегі бітпеген қ ұ рылыс ө німін алатын жұ мыстар кешені. Бұ л жұ мыстар қ ұ рамына шұ ң қ ырлар қ ұ рылысы, іргетас, қ абырғ а, жабын жә не т.б. тұ рғ ызу кіреді.

Арнайы жұ мыстарды жалпы қ ұ рылыс жұ мыстарынан соң немесе оғ ан параллель орындайды. Оғ ан сумен қ амту, каналлизация, жылу, желдету, электр ө ткізу жә не т.б. жү йелердің монтажы, сонымен қ атар ө ндірітік ғ имараттардағ ы, қ азандық тардағ ы технологиялық қ ұ рылғ ылардың монтажы жатады.

Дайындау жұ мыстары қ ұ рылыс бұ йымдарын жә не жартылай- фабрикаттарды жасау (арматура, жиналмалы бө лшектер, бетон қ оспасы) немесе олардың дайындалу дең гейін жоғ арылату, сонымен қ атар конструкция элементтерін ірілету ү шін арналғ ан. Бұ л жұ мыстарды арнайы кә сіпорындарда жү ргізеді, бірақ олар қ ұ рылыс алаң дары жағ дайында да жү ргізілуі мү мкін.

Ғ имаратты салу кезінде жұ мыстарды кезең дерге топтастыру қ алыптасқ ан. Қ ұ рылыстың дайындық кезең і аяқ талғ аннан кейін бірінші кезең нің – жерасты кезең інің жұ мыстары орындалады. Бұ л кезең жұ мыстарының қ ұ рамына жер жұ мыстары (қ азындыны қ азу мен тығ ыздау ү шін топырақ ты қ айта салу), бетон жә не темірбетон жұ мыстары (іргетасты орналастыру, бетонды дайындау), қ ұ рылыс конструкцияларының монтажы (бағ андар, жертө ле қ абырғ аларының панелі), судан қ орғ ау жұ мыстары (жертө ле қ абырғ алары мен еденнің гидроизоляциясы), коммуникацияларды енгізуді орналастыру жә не т.б. жатады.

Екінші кезең інде (жер беті кезең і) қ ұ рылыс конструкцияларының, панельді сыртқ ы жә не ішкі қ абырғ алардың, терезе аралық тарының монтажы, жабын жұ мыстары (жабынды орналастыру), ағ аш шеберлігі жұ мыстары (қ орғ ан, есіктерді топсағ а ілу) жә не санитарлық -техникалық жұ мыстар (желдету жү йесінің қ ораптарын орнату) орындалады.

Соң ғ ы, ү шінші кезең де негізінен тегістеу жұ мыстары, қ абырғ а, тө бе, терезе жақ таулары, есіктерді бояу, едендерді орналастыру, арнайы монтаждық жұ мыстар (сантехникалық жә не электрмонтаждық), технологиялық қ ұ рылғ ылардың монтажы сияқ ты жұ мыстар орындалады.

Ғ имараттар мен қ ұ рылыстардың жер асты бө лігін тұ рғ ызумен байланысты технологиялық процестерді нө лдік цикл жұ мыстары деп атайды.

Нө лдік цикл жұ мыстарының қ ұ рамына ә детте топырақ ты ө ң деу жә не іргетастарды қ ұ ру технологиялық процестері кіреді.

Топырақ ты ө ң деу алдында берілген аймақ тарда негізгі жұ мыстарды орындауғ а байланысты дайындық жұ мыстарын орындайды.

Негізгі жұ мыстарды орындау процесінде қ ұ рылыс алаң ының нақ ты гидрологиялық жағ дайында негізгі жұ мыстардың ө ндірісін қ амтамасыз етуге қ ажет қ осымша жұ мыстар орындалады.

Топырақ ты салу, орын ауыстыру, ө ң деу жә не жердегі қ ұ рылысты ө ң деумен байланысты жұ мыс процестерінің жиынтығ ын жер жұ мыстары деп атайды.

Бұ л процестердің тікелей орындалуын бірқ атар жағ дайларда дайындық жә не қ осымша процестер оның алдында немесе кейін орындалады. Дайындық процестерін топырақ ты ө ң деудің алдында орындайды, ал қ осымша процестерді жердегі қ ұ рылысты тұ рғ ызу процесінде немесе оғ ан дейін орындайды.

Ө ндірістік жә не азаматтық қ ұ рылыстарда жер жұ мыстарын траншеялар мен шұ ң қ ырларды салу кезінде, жолдардың жер тө семдерін тұ рғ ызғ анда жә не алаң дарды жобалау кезінде орындайды. Бұ л қ ұ рылыстардың барлығ ын топырақ ты қ азу немесе одан ү йінді тұ рғ ызу жолымен жасайды.

Жер жұ мыстары қ ұ рылыс-монтаждық жұ мыстың жалпы қ ұ нының салыстырмалы салмағ ын (10%-тен жоғ ары) жә не ең бек қ ажеттілігін (20%-тен жоғ ары) қ амтамасыз етеді.

Екі ұ зындығ ымен шамалас, бірақ ұ зындығ ы 1/10-ден кем емес қ азындыларды шұ ң қ ырлар, ал ені бойынша 1/10-ге дейін қ азындыларды траншеялар деп атайды. Шұ ң қ ырларды, ереже бойынша, кө лемді қ ұ рылыстың терең бө лігін, мыс іргетастарды, жер асты қ абаттарын салу кезінде жасайды. Траншеяларды сызық тық созылғ ан коммуникацияларды, су, газ жә не жылу жү йелерін, канализацияның сыртқ ы тораптарын тө сегенде қ азады.

Шұ ң қ ырларды негізгі бө лу ө стерінің тұ стамалық белгілерімен (жобағ а байланысты) жер бетіне шығ ару мен бекітуден бастайды. Негізгі бө лу ө стерінің орнына, ә детте ғ имараттың басты ө стерін алады. Бұ дан кейін болашақ шұ ң қ ырдың жиегінен 2-3м арақ ашық тық та негізгі бө лу ө стеріне параллель қ оршау орнатады. Ол топырақ қ а қ азылғ ан металл тіреулерден немесе жерге кө мілген ағ аш бағ аналардан жә не оларғ а бекітілген тақ талардан тұ рады. Қ оршауғ а негізгі бө лу ө стерін кө шіреді жә не солардан бастап ғ имараттың басқ а ө стерін белгілейді. Барлық ө стерді қ оршауғ а шегелермен бекітіп, оларды кө шірмейді. Шұ ң қ ырдың ү стің гі, тө менгі жә не басқ а да нү ктелерін қ азық тармен немесе қ адалармен белгілейді. Қ оршауда қ ұ рылыстың бастапқ ы мерзімінде ғ ана пайдаланады, ө йткені жұ мыс ө ндірісі процесі кезінде ол тез істен шығ ып қ алады. Сондық тан, ғ имараттың жер асты бө лігін тұ рғ ызғ аннан кейін негізгі бө лу ө стерін оның кезең дік бө лігіне кө шіреді.

Ғ имараттың тік бұ рыштылығ ын жә не кө лемін міндетті тү рде геодезиялық ә дістер кө мегімен анық тайды.Қ ұ рылыста қ азіргі уақ ытта топырақ ты ө ң деудің механикалық, гидромеханикалық, жарылыстық жә не аралас тә сілдерін қ олданады.

Іргетас қ ұ рылыс пен оның негізі арасын қ осатын тү йін болып табылады жә не қ ұ рылыстың ауырлығ ын топырақ қ а береді. Іргетас қ ұ рылыс ү шін жеткілікті дә режедегі тө зімділігін қ амтамасыз етуі керек. Грунтты сулардың ә серіне қ арсы тұ руы жә не аязғ а тө зімділік қ абілеті болуы керек.

Іргетас қ ұ рылымдарының барлық типтерінің салыну терең дігін грунтты судың дең гейіне, сонымен қ атар іргетасқ а тү сетін кү штің сипатына, топырақ тың ерекшелігіне, жертө лелерінің болуына жә не т.б. байланысты анық тайды.

Іргетастың табаны топырақ тың қ ату терең дігінен тө мен болу керек. Ғ имараттың ішкі қ абырғ аларының, бағ аналарының жә не басқ а да бө ліктерінің іргетастары, жертө лелері болмағ ан жағ дайда аз терең дікке бекітіледі, бірақ жер бетінен терең дігі 0, 5 м-ден кем болмауы керек. Қ ұ рылысы бойынша іргетастар таспалы бағ аналық, тұ тас жә не қ адалы болып бө лінеді.

Таспалы іргетастар тік бұ рышты, трапеция тә різді, сатылы жә не тө менгі бө лігі жастық тә різді формаларда болады. Таспалы іргетастарды бут тастардан, кірпіш қ алаулардан, бутты бетоннан, темірбетоннан, темірбетонды блоктардан жә не плиталардан тұ рғ ызады. Іргетастың қ иылысуының ү йлесімді формасы болып қ ұ рылыстың ауырлығ ын қ абылдау бойынша трапеция болып табылады. Буттық іргетастарды ені 0, 6м болатын тілімденген буттардан жә не ені 0, 5м болатын буттық плиталардан іргетасты жітік білетін тас қ алаушылар салулары керек, ө йткені жұ мыстың механикаландырылуы қ иындатылғ ан.

Жинақ бетондар мен темірбетонды іргетастар қ алау кө лемін қ ысқ артады жә не олардың монтажын механикалауғ а рұ қ сат етеді. Жинақ іргетастар тік бұ рышты немесе трапеция тә різді пішіні бар темірбетонды блок жастық ша-ларынан тұ рады. Тұ тас іргетасты, мақ сатына қ арай, жертө лелерге грунтты сулардың кіруінен қ орғ ау ү шін темірбетонды, монолитті плиталар тү рінде жасайды.

Қ адалы іргетастар ғ имараттың жеке тіректерінің, яғ ни темір бетонды бағ аналардың кірпіш бағ аналардың жә не т.б. астына орнатылуы мү мкін.

Барлық қ ұ рылыс жұ мыстары негізгі қ ұ рылыс заң ы – Қ ұ рылыс нормалары мен ережелерінің (СНиП) талаптарына сә йкес жү ргізіледі. Қ ұ рылыстағ ы технология, ұ йымдастыру жә не ең бекті қ орғ ау бойынша талаптар СНиП-тің ү шінші бө лімінде кө рсетілген. Сонымен қ атар, жергілікті жағ дайғ а байланысты жобалық -технологиялық қ ұ жат дайындалады: қ ұ рылысты ұ йымдастыру жобасы (ПОС) жә не жұ мыстарды ұ йымдастыру жобасы (ППР).

Ғ имараттың қ ұ рылысы бекітілген жобалық –сметалық қ ұ жатқ а байланысты орындалады, оны жобалауғ а берілген қ ұ рылыс салу тапсырмасының негізінде жобалау ұ йымы жасайды.

Қ олданылғ ан ә дебиеттер тізімі

1 Хамзин С.Қ. Қ ұ рылыс ө ндірісінің ұ йымдастыруылуы мен технологиясы. Оқ у қ ұ ралы. - Астана: Фолиант, 2007 ж. - 204 б.

2 Алма-Ата. Энциклопедия / Гл. ред. Козыбаев М. К.. — Алма-Ата Гл.ред. Казахской советской энциклопедии, 2002 ж. — 16-17 бет.

3 Маслов А.В., Гордеев А.В., Батраков Ю.Г. Геодезия: – М.: Колос С, 2007-598 с.: (Учебники и учеб.пособия для студентов высш.учеб.зав.)

4 Инженерлік геодезия: оқ улық / Б. Б. Атымтаев, Т. П. Пентаев. - Алматы: Эверо, 2005 ж. – 100-182 беттер.

5 Куштин И.Ф., Куштин В.И. Геодезия: Учебно-практическое пособие – Ростов н/Д: Феникс, – 909, [1] б. 2009 г.

6 Инженерная геодезия: Учебник для вузов. – 4-е, 7-е и 10-е изд. - М.: Академия, 2004 - 2010. - 496с.2010 г.

7 Гудков В.М., Хлебников А.В. Математическая обработка маркшейдерско-геодезических измерений: Учебник для вузов. – М.: Недра, - 335 с. 2005 г.

8 Генике А.А, Побединский Г.Г. Глобальные спутниковые системы определения местоположения и их применение в геодезии. Изд.2. – М.: Картгеоцентр, - 355 с. 2004 г.

9 Инструкция по развитию съемочного обоснования и съемке ситуации и рельефа с применением глобальных навигационных спутниковых систем ГЛОНАСС и GPS. - М.: ЦНИИГАиК 2002 г.17 с.

10 Инженерная геодезия: учебник для студ. высш.учеб.заведений [Е.Б. Клюшин, М.И.Киселев, Д.Ш.Михелев, В.Д.Фельдман]: под ред. Д.Ш.Михелева. –7-е изд., «Академия», 2007-480 с.

11 Киселев М.И. Геодезия: Учебник для сред. проф. образования М.И.Киселев, Д.Ш.Михелев-2-е изд. перераб. и доп. –М.: Издательский центр «Академия», 2004г. 384с.

12 Подшивалов В.П.Курс лекций по высшей геодезии. 2005 г.50-55 с.

13 Берлянт А.М. Картография: Учебник для вузов. – М.: Аспект Пресс, – 336 с.2002 г.

14 Инструкция по производству маркшейдерских работ. Москва 2003 г.

15 Системы координат. Методы преобразования координат определяемых точек. – М.: Госстандарт России, 2007г.

16 Раздорожный А. А. Охрана труда и производственная безопасность: Учебно-методическое пособие — Москва: Изд-во «Экзамен», 2005. — 512 с.

17 Раздорожный А.А. Охрана труда и производственная безопасность. Издательство: Экзамен, 2007г. - 500 с.

18 Охрана труда. Универсальный справочник. Издательство: АБАК, 2009 г. - 560 с.

19 Бобкова О.В. Охрана труда и техника безопасности. Обеспечение прав работника. Издательство: Омега-Л, 2008. - 290 с.

20 Кеулімжаев К.К., Ә біжаева З.Н., Қ ұ дайбергенов Н.А. Қ ұ рылыстағ ы бухгалтерлік есеп. Оқ улық. –Алматы.: Экономикс, 2008-213 беттер.

21 Васютинский И.Ю., Прусаков А.Н., Соломатов В.И.Экономика топографо-геодезического производства. Учебник. М.: Картгеоцентр-Геодезиздат, 2005 г. 160 с.

22 Мировая экономика: Учебник / под ред. А.С. Булатова. – М.: Юрист, 2005 г.– 734 с.