Басқару құрылымы түсінігі.

Туризм - экономиканың маң ызды саласы ғ ана емес, сонымен қ атар кү рделі ұ йымдық қ ұ рылым болып табылады. Туризм нысанына не жататынын ә рқ ашан дә л анық тау мү мкін емес, тұ тынушылар туристік қ ұ рылымдардың тығ ыз байланысын байқ ай бермейді, ал туристік кә сіпорындардың ө кілдері ө з жұ мысында тек жалпы жү йенің бір бө лігін ғ ана анық тайды. Туризм қ ұ рылымы сонымен қ атар, туристік аймақ тарда, ұ йымдарда жә не кә сіпорындарда ең бек ұ жымы мен жекелей қ ызметкерлердің орнын анық тайды. Бұ л белгілі бір қ арым қ атынастар қ ұ рылатын негіз болып табылады.

Кең ұ ғ ымда туризмді басқ ару қ ұ рылымы ө зара байланысқ ан реттелген элементтер жиынтығ ы болып табылады.

Шын мә нісінде функционалды қ ызметтер басқ ару дең гейлерінің логикалық қ арым қ атынастары болып табылады, бұ лар менеджмент кө мегімен алдын ала туристік саланың стртегиялық мақ саттарына жету ү шін арнайы қ ұ рылады.

Туристік қ ұ рылымдарды басқ ару - ұ йым қ ызметкерлері мен қ ұ рылымдық бө лімшелер арасында мақ саттар мен міндеттерді тиімді бө лу болып табылады.

Басқ арудың ұ йымдық қ ұ рылымының қ ұ раушылары ұ йымның бірнеше жеке жү йеліктерінің қ ұ рам, арқ атынас, орналасу, ө зара байланысы болып табылады. Мұ ндай қ ұ рылымды қ ұ ру қ ұ қ ық жә не жауапкершілікті ұ йымдаструдың жеке бө лімдері арасында жіктеуге бағ ытталғ ан.

Ұ йымды басқ ару қ ұ рылымында буындар (бө лімдер), тік жә не кө лденең басқ ару жә не байланыс дең гейлері (сатылары) бө лінеді.

Басқ ару буындарына қ ұ рылымдық бө лімшелер, сонымен қ атар сә йкес басқ ару функцияларын орындайтын жеке мамандар жатады.

Басқ ару буындарына бірнеше қ ұ рылымдық бө лімшелерді реттейтін менеджерлері де жатқ ызу қ ажет. Басқ ару буынын қ ұ ру негізінде бө лімше нақ ты басқ ару фунциясын орындау жатыр. Бө лімдердің арасында орнайтын байланыс кө лденең сипатты болып келеді.

Басқ ару дең гейі деп ұ йымда басқ ару жү йелерінде нақ ты сатыда орын алатын басқ ару буындарының жиынтығ ы болып табылады. Басқ ару сатылары тік байланыста жә не бір біріне иерархия бойынша бағ ынылады, анағ ұ рлым жоғ ары саты менджерлері шешімдерді қ абылдап, нақ тылап, тө менгі орналасқ ан буындарғ а жеткізеді. Ұ йымдағ ы басқ арудың пирамидалық қ ұ рылымы 12-ші суретте кө рсетілген.

Жоғ ары буынды басқ ару

Орта буынды басқ ару

Тө менгі буынды басқ ару

4- сурет. Ұ йымды басқ ару дең гейлері

Ұ йымның барлық басқ арушылары басқ арушылық қ ызметтерді орындайтынына қ арамастан, олар ең бектің бірдей тү рімен айналысады деуге болмайды. Кейбір басқ арушыларғ а басқ а басқ арушылардың қ ызметтерін ретке келтіру ү шін уақ ыт жұ мсау қ ажет болса, олар ө з кезегінде тө менгі буын менеджерлерінің қ ызметін реттейді, осылайша басқ арушылық емес персонал ө нім ө ндіретін, қ ызмет кө рсететін адамдарды қ ызметін қ адағ алайтын басқ рушыларғ а дейін. Осындай ең бек бө лінісін сипаттау басқ ару дең гейлерін қ ұ райды. пирамида формасы алдың ғ ы дең гейге қ арағ анда жоғ ары дең гейде аз адам орналасатынын кө рсетеді.

Ұ йымды басқ арудың жоғ арғ ы дең гейі Директорлар Кең есінің тө рағ асы, бақ ылаушы кең ес, президент, вице преидент, басқ арушылық тан тұ руы мү мкін. Бұ л басқ арушы қ ызметкерлер тобы акция иегерлерінің мү дделері мен қ ажеттіліктерін қ амтамасыз етіп, ұ йым саясатын жасақ тайды жә не оның тә жірибеде жү зеге асуын қ амтамасыз етеді. Осығ ан байланысты, жоғ арғ ы басқ арушылрды екі дең гейге бө луге болады: атқ арушылық басқ ару жә не жалпы басқ арма.

Орта дең гей басшылары жоғ арғ ы басшылар жасақ тағ ан ұ йымның қ ызмет жасау саясатының жү зеге асуын қ амтамасыз етіп, ұ йымдар мен бө лімшелердің толық сипатталғ ан міндеттерінің орындап отыруын қ адағ алап отырады. Осы топқ а кіретін мамандар ә детте міндеттердің кең ауқ ымына ие болы, шешім қ абылдаудың жоғ ары еркіндігіне ие болады. Бұ ларғ а бө лімшелер, бюро бастық тары, ұ йым қ ұ рамына кіретін кә сіпорындар директорлары, функционалды бө лімдер бастық тары жатады.

Басқ арудың тө менгі дең гейі кіші бастық тардан тұ рады. Бұ л тікелей қ ызметкерлерге соның ішінде жиі орындаушыларғ а нақ ты мндет қ оятын кіші менеджерлерге бақ ылауды жү зеге асыратын басшылар.

Барлық дең гейлерде де басшылар тек басқ ару емес, сонымен қ атар атқ ару функцияларын орындайтынын ескеріп кету қ ажет. Бірақ басқ ару дең гейінің сатысы ө скен сайын атқ ару функцияларының ү лестік мө лшері азая тү седі. Есептеулер бойынша, жоғ ары дең гейде бұ л кө рсеткіш 10 пайызды, ортаң ғ ы буында 50 пайызды, ал тө менгі буында 70 пайызды қ ұ райды (13 – сурет).

5 - сурет. Қ ызмет тү рі мен басқ ару дең гейлеріне байланысты менеджерлердің уақ ыт шығ ындарының жіктелуі

Жалпы уақ ыттың мынадай жіктелуі барлық ү ш дең гей менеджерлері екі міндет тү ріне ие болуына байланысты: менеджмент бойынша тапсырмалар жә не мамандығ ы бойынша тапсырмалары. Бұ л дегеніміз, кез келген басқ ару дең гейінің басшысы ө з уақ ытының белгілі бір пайызын басқ арушылық шешімдерді қ абылдауғ а, белгілі бір пайызын мамандығ ы бойынша шешімдер қ абылдауғ а жұ мсайды. Ұ йым тү рі жә не кө леміне, оның салалық жә не аймақ тық ерекшеліктеріне, басқ а да факторларғ а байланысты ә рбір ү ш дең гей менеджерлерінің қ ұ рамы мен фнукцияларының сипаты ө згеруі мү мкін.