Тақырып. Нақты қылмыстық мінез-құлық механизмі

Қ ылмыстылық пен қ ылмыстардың себептерінің ә леуметтік психологиялық табиғ атына сә йкес криминалдық ә рекеттердің қ айнар кө зі тұ лғ аның мұ қ таждық тары, мү дделері мен мотивациясы болады. Мотивация, сонымен бірге, тұ лғ а психологиясына да, оның мінезінің себептеріне де қ атысты. Мотивация – бұ л мазмұ ны жағ ынан ә леуметтік келең сіз, адамды қ ылмыстық істерге итермелейтін ниеттер жү йесі. Мотивация осындай іс-қ имылдардың қ оғ амдық қ ауіпті зардаптары орын алмайынша белсендіре тү седі. Ә рекеттің басталуына дейін-ақ криминогенді болғ ан, артынан сол ә рекетте кө рініс беретін криминалдық мотивация барлық дерлік қ ылмыстардың, оның ішінде абайсыздағ ы қ ылмыстардың да себебі болып табылады. «Ешбір, тіпті экстрамалды-криминогендік сыртқ ы орта да тұ лғ аның ниеттемесі мен кінә сінан тыс қ ылмыстық зардапқ а ә кеп соғ а алмайды», - деп жазады Н.Ф. Кузнецова.

Адамзат белсенділігінің кө здерін, оның қ озғ алтқ ыш кү штерінің жә не істерінің тү сіндірмесі жалпы психологиялық теорияның кө кейкесті проблемалары саналатын мұ қ таждық тары мен мотивацияны қ арастыруғ а байланысты болады. Қ ылмыскер тұ лғ асы мен қ ылмыстық мінезді зерттеу ізденушіні оның мотивациясын неғ ұ рлым жақ ын жә не тікелей тұ лғ алық детерминанттар ретінде қ арастыру қ ажеттігіне ә келеді. Белгілі психолог С.Л. Рубинштейн осығ ан байланысты былай жазады: «Мотивация жайындағ ы ілім детерминация жайындағ ы ілімнің нақ тылануы».

Қ ылмыстық мінез мотивациясы деп қ ылмыс ниетінің қ ұ қ ық қ а қ айшы ә рекет жасауғ а саналық қ озу ретінде қ алыптасу ү рдісін айтады. Мұ нда кез келген ішкі қ оздырушылар сияқ ты ниет те тұ лғ аның ә леуметтік ортасы мен ө мірлік тә жірибесінің ық палымен қ алыптасатынын ескеру керек. Адамның мұ қ таждық тары, қ ызығ ушылық тары, сезімдері нақ ты іске оны қ оздыратындай маң ызғ а ие бола, қ ылмыстың жасалуының ниетіне айналады. Қ ылмыс жасағ андарғ а тә н мотивациялық саланың ерекшеліктері, ә детте, қ ылмыскер тұ лғ асын талдау шектерінде қ арастырылады. В.В. Лунеев мотивацияның ү лгілері қ атарында мыналарды ажыратады: 1) субъекттің тұ лғ алық ұ мтылыстарында кө рініс беретін ниеттерінің ә леуметке қ айшылығ ы; 2) материалдық жә не табиғ и талпыныстарының рухани қ ажеттіліктерінен ү стемдігі; 3) адамда міндеттіліктің, парыздылық тың емес, шахуаттылық тың, нә псінің ү стемдігі; 4) алыстағ ы, болашақ тағ ы ө мірлік перспективаларғ а қ арағ анда жақ ын маң айдағ ы мақ саттарының басымдылығ ы; 5) осы талпыныстарының қ оғ амның ә леуметтік қ ұ ндылық тар жү йесіндегі тө мен дең гейлігі.

Тұ лғ аның ішкі қ асиеттері мен белгілерінің (мұ қ таждық мү дделерінің, қ ұ ндылық тарының жә не т.б.) ө згеруі ө здігінен қ ылмыстық мотивацияның анық талуына негіз бола алмайды. Тұ лғ алық деформациялар ешқ ашан адам мінеінде кө рініс бермеуі де мү мкін. Мысалы, адам бойындағ ы материалдық қ ұ ндылық тарғ а қ ызығ ушылық тың болуы оның тек қ ылмыстық жолмен ғ ана баюғ а ұ мтылысының бар екендігін куә ландыра алмайды. Мұ ндай мү дделерін адам заң ды жолмен де қ анағ аттандыра алады.

Адамның есінің дұ рыстығ ын жоқ қ а шығ армайтын психикалық аномалиялар оның қ ылмыстық мінезінің механизмінде спецификалық роль атқ арады. Есі дұ рыс, бірақ кейбір психикалық науқ астарғ а шалдық қ ан адамдарда психикалық аномалиялар тұ лғ а қ ұ рылымына оның ажырамас элементі ретінде кіреді.

Негізгі ә дебиеттер: 5 бө лімде кө рсетілген: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 ә дебиеттерді қ араң ыз.

Қ осымша ә дебиеттер 5 бө лімде кө рсетілген: 36, 39, 41 ә дебиеттерді қ араң ыз.