Флаваноидтар мен сапониндерді бөлу әдістері

Флаваноидтар ө сімдіктердің барлық бө ліктерінде кездеседі, оларды бө лу тә сілі ө сімдіктің қ абығ ындағ ы, жапырағ ындағ ы, тү біріндегі, сабағ ындағ ы мө лшеріне жә не флаваноидтар тү ріне байланысты. Қ ұ рғ ақ шө п ө ң делетін болса, онда гидролиз тудыратын фермент ә серін тоқ тату ү шін, экстракция ә дісін ө згертеді. Экстракциялау ү шін еріткішті таң дап алу, флаваноидтардың полярлылығ ына тә уелді болады. Полярлығ ы кө п еріткіштер гликозидтерді жә не антроциандарды экстракиялау ү шін қ олданылады.

Флавоноидтарды ө сімдік шикізатынан бө лудің қ олайлы ә дісі жоқ. Ә р кезде ө сімдік шикізатындағ ы химиялық қ ұ рамына байланысты зат табиғ атына жақ ын жә не тиімді ә дісті қ олданады. Ең кө п қ олданылатындары - таң дамалы экстракция, ауыр металл тұ здарын тұ ндыру жә не хроматографиялық ә дістер.

Егер қ ышқ ылдар, кө мірсулар, полисахаридтер, гидролизденген тері илегіш заттар жә не гликозидтенген формалары болса оларды тө мен процентті спирт қ оспасынан бө леді, егер тері илегіш заттар мен флавоноидтардың агликондары табылса, оларды бө лу 90-96% (70%) спиртпен жү ргізіледі.

Флавоноидтарды бө лу процесін гликозденген формасын тұ з немесе кү кірт қ ышқ ылында қ ыздырып гидролиздеумен біріктіруге болады.

Таң дамалы экстракция ә дісінің маң ызы - ө сімдік шикізатынан флавоноидтарды ә р тү рлі еріткіштермен бө луде. Кө бінесе қ ұ рғ ақ материалмен жұ мыс жасағ анда полярлылығ ы ө сетін еріткіштер қ олданылады. Тө мен температурада қ айнайтын петролейн эфирі мен тө ртхлорлы кө міртектің кө мегімен бастапқ ыда талшық тү згіш жә не шайырлы заттардан тазартады. Ары қ арай флавоноидтарды бө лу ү шін ө сімдік материалдарын ережеге сай тө менгі спирттермен экстракциялайды. Спиртті ерітіндіні буландырып, қ алғ анына ыстық су қ ұ яды да суығ ан соң полярсыз қ осылыстарды (хлорофилл, майлар, эфир майлары) сулы фазадан хлороформмен немесе тө ртхлорлы кө міртекпен тазартады. Сулы фазадан флавоноидтарды этил эфирімен (агликон), этилацетатпен (кө бінесе монозидтер) жә не бутанолмен (биозидтер, триозидтер) бө леді [28].

Кө птеген флавоноидтарды бө лу мен тазалауда суда жә не этанолда ерімейтін ауыр металл иондарымен ә рекеттесетін тұ здар тү зуіне, сонымен қ атар тұ нба тү зетін pH ә серіне қ абілеттілігі қ олданылады. Қ ұ рамында В сақ инасында бос орто-гидроксил топтары бар қ осылыстарды орта немесе негізгі қ орғ асын ацетат тұ здарының спирттегі ерітіндісімен ө ң дегенде ашық сары жә не қ ызыл тү сті тұ нба тү зіледі. Тұ нбаны центрифугағ а салады жә не суспензияланғ аннан кейін кү кіртсутек кө мегімен спирт ерітіндісінде ыдыратады [29].

Ә р компонент фракциясын бө лгенде силикагельдегі, полиамидті немесе целлюлоза сорбенті бар колонкалы хроматография қ олданылады. Заттың экстракциясы хлороформның метил спирті қ оспасымен, егер сорбент полиамид болса сулы-спирт қ оспасы, ал целлюлоза болғ ан жағ дайда 5-30% сірке қ ышқ ылы қ олданылады.

Флаваноидтардың тотық қ ан формасының гликозидтер қ ұ рылысын орнату ү шін қ олданылатын ә дістердің бірі гидролитикалық ыдырау болып табылады, ол қ ышқ ылдық, ферментативті, сілтілік гидролиз жә не сілтілік деструкция [30].

Сызбанұ сқ а-1 Шикізат қ ұ рамынан флаваноидты қ осылыстарды бө лу

Ө сімдік шикізатынан сапониндерді бө лу келесі сатылардан қ ұ ралады:

a) Экстракт алу;

b) Одан сапониндердің жалпы санын бө лу жә не оларды ілеспелі заттардан тазалау;

c) Сапониндерді жекеше гликозидтерге бө лу.

Сапониндерді бө луде ә детте жалпы экстрактты полярлы еріткіштермен шикізатты ө ң деу арқ ылы алады: метил немесе этил спиртімен жә не сумен. Шикізатты алдын – ала сапониндердің комплексін бұ зу ү шін петролейн эфирі немесе тө ртхлорлы кө міртекпен ө ң дейді [31].

Сапониндердің жалпы санын экстракттан бө лу ә дісі олардың қ ұ рылымына байланысты. Моносахарид қ алдық тарының (3-4) саны кө п емес гликозидтер суда нашар ериді жә не спиртті ерітінділерді сумен сұ йылтқ анда тұ нбағ а тү седі. Полярлы сапониндер метил немесе этил спирттерінде нашар ериді жә не салқ ындатқ анда немесе спиртті ерітінділерде ұ зақ ұ стағ анда, не спиртті сулы немесе сулы-спиртті ерітіндіге қ осқ анда тұ нбағ а тү седі. Қ ышқ ылды сапониндер сілтінің сулы ерітінділерінде ериді жә не қ ышқ ылдағ анда тұ нбағ а тү седі. Тритерпенді сапониндерді спирттегі ерітіндіден этил эфирімен ацетонмен, этилацетатпен, ал кейбіреулерін – бутил жә не изоамил спиртімен тұ ндырады. Аз полярлы қ оспалары бар сулы ерітіндіден этил эфирі, хлороформ, тө ртхлорлы кө мірсутегімен, ал тритерпенді гликозидтерді бутил немесе изоамил спиртімен шығ арады [32].

Алынғ ан сапонинді фракцияларды қ айта тұ ндырумен тазалайды, бірақ ол полярлы заттардан (бейорганикалық қ оспалар, моно- жә не олигосахаридтер, басқ а класстардың гликозидтері, органикалық қ ышқ ылдар жә не т.б.) толық тазаламайды. Бірнеше ә дістер сапониндердің суда немесе сулы-спиртте ерімейтін барий гидроксид немесе қ орғ асын ацетаты тұ здары жә не холестерин, танин, ақ уыздармен комплекстер тү зу қ абілетіне негізделген. Кейін тұ здарды кө мір немесе кү кірт қ ышқ ылдарымен ыдыратады; холестеринді комплекстерді – холестеринді бензол, толуол, этил эфирлерімен немесе пиридинмен шығ арады; танинді комплексті мырыш оксидінің сулы суспензиясымен қ айнатады; ақ уыздарды – гликозидтерді сә йкес еріткіштермен бө леді.

Бұ л ә дістің тобы таза сапониндердің жалпы санын береді, дегенмен жалпы ә дістеме болып табылмайды жә не сандық бө луге, бө лек жағ дайларда қ ұ рамында балласт заттардың кө п мө лшері жоқ екеніне сенім бермейді.

Сапониндердің қ ұ рылысы дә лелденгенде дә стү рлі ә дістермен (қ арапайым талдау, молекулалық массасын анық тау) қ атар кең інен УК спектроскопия, ИҚ спектроскопия, ПМР спектроскопияс ә дістерін де қ олданады.

Тритерпенді жә не стероидты сапониндердің кө мірсулы қ алдық тарының қ ұ рылысын анық тау олиго- жә не полисахаридтердің қ ұ рылысты химиясы ә дістерімен жү зеге асады. Мұ нда келесілер кіреді [33]:

1. Моносахаридтердің қ ұ рамын сапалық жә не сандық анық тау;

2. Кө мірсулы тізбектегі моносахарид қ алдық тарының бір ізділігін растау;

3. Моносахарид қ алдық тарының гликозидтік байланыстарын анық тау;

4. Моносахаридтердің оксидті цикл ө лшемдерін анық тау;

5. Гликозидті орталық тардың конфигурациясын анық тау.

Сызба-нұ сқ а-2 Сапониндерді бө ліп алу блок-жү йесі