Табиғи шабындықтар мен жайылымдар- шөп шабуға және жануарларды жаюға жүйелі түрде пайдаланылатын жер учаскелері.

Н-01-4-45-14

Қ азақ стан Республикасының Білім жә не ғ ылым министрлігі

«Кө кше» академиясы

Дә ріс курсы

Пә ннің атауы: Қ азақ стан Республикасының Жер қ ұ қ ығ ы

Кө кшетау - 2014

1 - тақ ырып. Жер қ ұ қ ығ ының тү сінігі, пә ні жә не жү йесі

Ғ ылыми жә не ә деби оқ улық тарда жер қ ұ қ ығ ы кең естік кезең нен бері жер қ ұ қ ығ ы пә нінің анық тамасы туралы кө птеген кө зқ арастарды қ алыптастырды. Бұ л анық таманың ө згешелігімен мағ ыналық жағ ынан қ исынын келтіру ғ ана емес. Олардың барлығ ы мемлекеттік ерекше меншігі жерге негізделді. Одақ таралғ аннан кейін бұ рынғ ы кең естік республикалар егемендік алуына байланысты мемлекеттік жерге дегн монополиясын жойылуынан тә уелсіз мемлекеттің жер туралы заң дарда елеулі ө згерістер болды. Мұ ның барлығ ы жер қ ұ қ ығ ы курсын оқ уда оқ у пә ніне ө згерістер енгізуді талап етті. Біздің егеменді еліміздің жер туралы заң дарының міндеттері болып жер учаскелеріне меншік қ ұ қ ығ ы мен жер пайдалану қ ұ қ ығ ы п.б. Ө згертілу мен тоқ татылуының негіздерін шрты мен шектерін жер учаскелерінің меншік иелері мен жер пайдаланушылардың қ ұ қ ығ ы мен міндеттерін жү зеге асыру тә ртібін белгілеу. Жерді ұ тымды пайдалану мен қ орғ ау топырақ қ ұ нарлығ ын ұ дайы қ алпына келтіріп отыру, табиғ и ортаны сақ тау мен жақ сарту мақ сатында жер қ атынастарын реттеу. Шаруашылық жү ргізудің барлық нысандарын тең қ ұ қ ығ ын дамыту ү шін жағ дайлар жасау жеке жә не заң ды тұ лғ алар мен мемлекеттің жерге қ ұ қ ық тарын қ орғ ау, жылжымайтын мү лік нарығ ын жасау мен дамыту, жер қ атынастары саласында заң дылық тарды нығ айту болып табылады. Жер қ атынастары жер туралы заң мен жә не соғ ан сә йкес келетін қ азақ стан республикасының басқ а да заң актілері мен реттеледі. Бұ л ерекше қ ұ қ ық тық нормалардан келесідей қ ортынды шығ аруды керек етеді.

1. Жер қ ұ қ ық пә ні—жер қ атынасы болып табылады.

2. Жер қ ұ қ ық пә ні—Жер қ атынастарын реттейтін қ алыптасқ ан мемлекеттік нормалардың ерекше жиынтығ ы болатын қ ұ қ ық саласы.

Жер заң дарының нормасы негізінен келесідей негізгі принциптер қ арастылылғ ан:

1. Қ азақ стан Республикасы аумағ ының тұ тастығ ы, қ ол сұ ғ ылмаушылығ ы жә не бө лінбейтіндігі:

2. Жерді табиғ и ресурс Қ азақ стан Республикасы халқ ының ө міті мен қ ызметінің негізі ретінде сақ тау:

3. Жерді ұ тымды пайдалану:

4. Экологиялық қ ауіпсіздікті қ амтамасыз ету:

5. Жерді нысаналы пайдалану:

6. Ауыл шаруашылығ ына арналғ ан жердің басымдылығ а:

7. Жердің жай-кү йі туралы ақ парат пен қ амтамасыз ету жә не оның қ ол жертімділігі:

8. Жерді пайдалану мен қ орғ ау жө ніндегі іс шараларды мемлекеттік қ орғ ау:

9. Жерге келтірілетін залалдарды болғ ызбау жә не оның зардаптарын жою:

10. Жерді ақ ы тө леп пайдалану принципіне негізделеді.

Бұ л қ ағ идаттарының ә рқ айсысының мазмұ ныұ аша алатын болсақ; Жер- бұ л Қ азақ стан Республикасының егемендігі белгіленетін шектегі аумақ тық, кең естік, табиғ и ресурс, жалпығ а бірдей ө ндіріс қ ұ ралы жә не кез келген ең бек процесінің амақ тық негізі. Бұ л принципке сә йкес барлық жер заң дары Қ аазақ стан Республикасының Конституциясының 31-бабына сү йенеді. Мұ нда мемлекет адамның ө мір сү руі мен денсаулығ ына қ олайлы айналадағ ы ортаны қ орғ ауды мақ сат етіп қ оюды. Бұ л мемлекет жеке меншік иелері жә не жә не жер пайдаланушылар, жерге ө з қ ұ қ ық қ атынастарын орнатуғ а міндетті. Сонымен қ атар адамзат қ айғ ылы жағ дайда қ алмас ү шін жерді табиғ и ресурс ретінде сақ тап жә не қ орғ ап, болашақ ұ рпақ қ а жеткізу кө зделген тараптар жер туралы заң ның келесі нормаларында ө з мә нісін тапты. Жер туралы 107-бабы “жерді қ орғ ау”, 109-бабы “жерді жай-кү йінде ә сер ететін ү йлерді (қ ұ рлыстарды, ғ имараттарды) жә не басқ а да объектілерді жобалау мен пайдалануғ а беруге қ ойылатын экологилық, санитарлық, гигиеналық талаптар жә не ө зге де арнайы талаптар”. 13- тарау Ерекше қ орғ алатын табиғ и аумақ тардың жері, сауық тыр жә не тарихи-мә дени мақ саттағ ы жер. Орман қ орының жерін жердің басқ а санаттарына ауыстырдағ ы шектеулер (98б жә не т.б.)

Жерді табиғ и ресурс ретінде сақ тау қ ағ идасы жердің жай-кү йінің ө згерістерін уақ тылы анық тау, оларды бағ алау, болжам жасау жә не келең сіз процестердің зардаптарынан сақ тандыру мен оларды жою жө ніндегі ұ сыныстар ә зірлеу, жерге орналастыру, бү лінген жерлерді жаң ғ ырту мен жаң а жерлерді игеру жобаларын сондай-ақ жерді пайдалану мен қ орғ ауғ а болатын басқ а да жобалар ә зірлеуді қ амтамасыз етеді.

Жер қ ұ қ ығ ының барлық нормаларына қ атысты оның негізгі қ ортындысы жер заң дарының бірінші кезектегі мақ саты жерді тиімді пайдалану мен қ орғ ау екенін айғ ақ тайды жә не де жердің ә р бө лігін тиімді ә рі ү немді пайдалану, топырақ тың қ ұ нарлығ ын арттыру сонымен бірге бұ л қ ағ иданның мазмұ ны жердің ә р тү рлі санаттары ү шін кейбір ө згешеліктермен ерекшеліктерді иеленеді. Ауыл шаруашылық негізіндегі жерлер, инфроқ ұ рылым объектілерін орналастыру ү шін ү немдеп бө лінген жерлер жә не ауыл шаруашылық мақ сатындағ ы басқ ада пайдалануда тиімді қ ұ рылыс объектілердің сапасы тө мен жерлерге орналастыруды ү немді мө лшерлеу б.т. Ерекше қ орғ алатын табиғ и аумақ тардың жү йелерн пайдалануғ а, олардың мақ сатын пайдалануғ а жағ дайлар жасау тиімділігін бекітеді.

Тікелей ө зара байланысты жер қ ұ қ ық тық институтардың жиынтығ ы ер қ ұ қ ығ ының жү йесі болып саналады. Жер қ атынастарын реттеудегі қ ызметтің тә уелділігіне жә не ерекшеліктеріне байланысты жалпы жә не арнаулы институттарғ а бө лінеді.

Барлық қ ұ қ ық саласына жаппай қ атысты қ ұ қ ық нормаларынан тұ рса, ал арнаулы жер қ атынастарының наық талғ ан тү рлерін реттеу ү шін белгіленген қ ұ қ ық нормалрынан тұ рады. Жалпы институттары жер қ ұ қ ығ ының жалпы бө лімін, ал арнайы ерекше бө лімін қ ұ райды.

Жер қ ұ қ ығ ының жалпы бө ліміне мына институттар жатады: жерге меншік қ ұ қ ығ ы, мемлекеттік органдардың жер қ атынастары саласындағ ы қ ұ зыретті, жер учаскесі- меншік қ ұ қ ығ ының жер пайдалану қ ұ қ ығ ын жә не де ө зге қ ұ қ ық тың объектісі. Жер учаскелері, меншік иелерінің жә не жер пайдаланушылардың қ ұ қ ық тары мен міндеттерін, сервитуттар, жер учаскелеріне меншік қ ұ қ ығ ын, жер пайдалану қ ұ қ ығ ын жә не ө зге де қ ұ қ ық тарды тоқ тату, жерлерді қ орғ ау жә не оларды пайдалануды бағ алау, жерге орналастыру мониторинг жә не мемлекеттік жер кадстрі, жер дауларын шешу жә не жер заң дарын бұ зғ аны ү шін жауаптылық.

Жер қ ұ қ ығ ының ерекше бө лімі.Жерді жеке санаттарының қ ұ қ ық тық тә ртібін анық тайтын институттардан тұ рады. Осы саланың ерекшеліктерін реттейтін нормаларды қ оса, ауыл шаруашылық мақ сатындағ ы жерлердің қ ұ қ ық тық тә ртібі, елді мекендердің жерлердің жер қ атынастарын реттейтін нормаларды қ оса, таулы ө лкелердің жә не қ ала маң ындағ ы ауылдардың жері, осы саланың ә р тү рлі объектілерінде пайдаланатын жерлердің ерекшелігін реттейтін нормалрды қ оса, ө лкелік, кө лік, байланыс қ орғ аныс жері жә не ауыл шаруашылығ ына арналмағ ан ө зге де жерлер. Ерекше қ орғ алтын табиғ и аумақ тардың жері, сауық тыру жә не тарихи-мә дени, мқ саттағ ы жерлер пайдалану ерекшеліктерін реттейтін нормаларды қ оса, ұ лттық парктер, ботаникалық парктар т.б. Орман қ орының жерлерінің осы саланың ерекшеліктеріне пайдаланатын жерлердің нормаларын қ оса, су қ орының жері, су қ оры жерінің қ ұ қ ық тық тә ртібі.Осы саланың ерекшеліктеріне пайдаланатын нормаларды қ оса жә не де суды қ орғ ау аумақ тары қ осалқ ы жердің қ ұ қ ық тық тә ртібі.

Территорияда қ ұ қ ық салалары арасында нақ ты шектеу жоқ жә не олар бір-бірімен ә рқ ашан да байланысты болады. Бірақ қ ұ қ ық салалары арасында ү лкен ө згешеліктер бар (мазмұ ны мен байланысты) жер қ ұ қ ық жер қ атынастары мен тікелей байланысты (табиғ ат қ орғ ау, орман, су, тау қ ұ қ ық тарыменнен).

2 - тақ ырып. Қ Р жер заң намасының мақ саттары, міндеттері жә не қ ағ идаттары. Жер қ ұ қ ығ ының қ айнар кө здері

Жер туралы заң ның міндеттері 4 бапта аталғ ан мақ саттарғ а сә йкес заң ды реттеуден немесе сондай реттеулердің нә тижесінде туатын жер қ атынастары қ ұ қ ық тық қ атынас болып табылады. Жер қ ұ қ ық тық қ атынасы бұ л субъектінің арасында ортақ қ ұ қ ық тар мен міндеттер туындататын мемлекет пен біршама қ орғ алғ ан жерге қ ұ қ ық ты игілік немесе мү дде туралы қ оғ амдардың нақ ты жағ дайы. Жер қ ұ қ ығ ы институтына жіктеуді жү ргізгенде жер қ ұ қ ық қ атынастары келесідей негізгі бө ліктерге бө лінеді. Жеке меншік, тұ рақ ты жә не уақ ытша жер пайдалану, жер қ орларын мемлекеттік басқ ару, жерді нақ ты мақ сатқ а сә йкес пайдалану жер қ ұ қ ық тарын қ орғ ау жә не нақ тылау, жер қ ұ қ ық бұ зушылық заң ды жауапкершілік мү дде кө рсетілген жіктеулер ө з мә нісінде біршама нақ ты бағ ыт бағ дарларымен зерделенген болуы мү мкін. Мысалы, мақ сатқ а пайдаланатын жерлердің ө зіне жеті санаттағ ы жер қ ұ қ ық қ атынасын айтуғ а болады.

1. Ауыл шаруашылық мақ сатындағ ы жерлер

2. Елді-мекеннің жері (қ алалардың, кенттармен ауылдық елді мекендердің)

3. Ө неркә сіп, кө лік, байланыс, қ орғ аныс жері жә не ө зге де ауылшаруашылығ ы маұ сатына арналмағ ан жер

4. Ерекше қ орғ алатын табиғ и аумақ тардың жері, сауық тыру мақ сатындағ ы рекреациялық жә не тарихи-мә дени мақ сатындағ ы жер

5. Орман қ орының жері

6. Су қ орының жері

7. Босалқ ы жерлер

Қ азақ стан Республикасы аумағ ында табиғ и жағ дайлары бойынша мындай аймақ тар ерекшеленеді:

Орманды дала

1. Дала

2. Қ уаң дала

3. Шө лейтті

4. Шө лді

5. Тау етегі-шө лді далалық

6. Субтропикалық шө лді

7. Субтропикалық –тау етегі шө лді

8. Орта азиялық таулы

10.Оң тү стік сібір таулы аймақ тары

3 - тақ ырып. Қ Р жер қ атынастарын қ ұ қ ық тық реттеу тарихы. Жер-қ ұ қ ық қ атынастары

Жер қ ұ қ ық қ атынастарының субъектісі болып, заң да кө рсетілген тұ лғ а жә не жер қ ұ қ ығ ы қ атынасы сферасында қ атысуғ а толық негізі бар. Қ ұ қ ық тар мен міндеттерге сә йкес келетіндер заң ғ а сә йкес жер қ ұ қ ық қ атынастарына қ атысушы болып табылады. Жә не соғ ан орай осы қ ұ қ ық қ атынасында қ ұ қ ығ ы бар жә не міндет атқ аратын субъект жер қ ұ қ ығ ы қ атынастарының субъектілерінің қ ұ қ ық тары кө лемі жә не мазмұ ны жағ ынан анық талады: қ ұ қ ық тың мә ртебесі мен, субъектілер тү рлері мен оны ә рекетінің бағ ыттарыменнен мінездемесіне, қ ұ қ ық тық қ атынас объектісінің ерекшелігімен қ ұ қ ық тық қ атынасқ а сә йкес туындайтын жағ дайлармен.

Жер қ ұ қ ығ ы қ атынасына сә йкес субъектілерінің арасында туындайтын материалдық жә не басқ а да қ ұ ндылық тар қ ұ қ ық қ атынасының объектісі болып саналады. Заң ғ а сә йкес Қ азақ стан Республикасының аумағ ы шегіндегі бү кіл жер, онда не орналасқ андығ ына жә не олардың жекелеген субъектілерге бекітіліп берілуінің қ ұ қ ық тық негізіне қ арамастан жекелеген жер учаскелері сондай-ақ жер учаскелерімен жер ү лестеріне қ ұ қ ық тар жер қ атынасының объектісі болып танылады. Бұ л анық тамадан жер қ ұ қ ық тық қ атынасына барлық жер қ оры, елдегң жер ресурстары экономика саласында пайдалануы мү мкін немесе пайдаланылатын жер деген қ ортынды шығ аруғ а болады.Жоғ ары жіктеулерден жер туралы заң дағ ы жер қ ұ қ ығ ы қ атынастарының қ алыптастыру, тоқ тату жә не ө згертуді реттейтін республикадағ ы жер заң дары негізгі қ ұ қ ық тық нормалардың кейбіреуін қ арастырсақ: Жер қ ұ қ ығ ының қ алыптасуы, яғ ни пайда болуы. Мемлекеттік қ ұ зыретті органдарының актісі негізінде жерг меншік қ ұ қ ығ ы жә не жерді тұ рақ ты жә не уақ ытша пайдалану қ алыптасады.

Жерді тұ рақ ты пайдалану қ ұ қ ығ ымен жә не учаскелерін мынадай мемлекеттік жер пайдаланушыларғ а:

1. Кондоминимум, объектілеріндегі ү йлерді (қ ұ рылыстарды, ғ имараттарды) ү й-жайларды шаруашылық жү ргізу қ ұ қ ың ымен немесе оралымды басқ ару қ ұ қ ығ ымен иеленетін заң ды тұ лғ ағ а:

2. Ауыл шаруашылық жә не орман шаруашылығ ы ө ндірісін жү зеге асыратын заң ды тұ лғ ағ а:

3. Ерекше қ орғ алатын табиғ и аумақ тар жерідегі жер пайдалануды жү зеге асыратын заң ды тұ лғ ағ а:

4. Заң актілері кө зделген ө зге де жаң дайларда беріледі.

Тұ рақ ты жер пайдалану қ ұ қ ығ ы шетелдік жер пайдаланушыларғ а тиесілі бола алмайды. Тұ рақ ты жер пайдалану қ ұ қ ығ ы 34-бап.

Уақ ытша жер пайдалану қ ұ қ ығ ы қ ысқ а мерзімде (5 жылғ а дейін) жә не ұ зақ мерзімде (5-49 жыл) болуы мү мкін, ал шетелдіктер мен азаматтығ ы жоқ тұ лғ аларғ а 10 жылғ а дейін мерзімге беріледі.

Жер учаскесіне уақ ытша ө теулі (қ ысқ а мерзімде жә не ұ зақ мерзімде) жер пайдалану (жалдау) қ ұ қ ығ ы азаматтарғ а, мемлекеттік емес заң ды тұ лғ аларғ а, сондай-ақ халық аралық ұ йымдарғ а табысталуы мү мкін. Жалғ а берілетін жер учаскесін ү йлердің, қ ұ рылыстар мен ғ имараттардың меншік иелері сатып алатын жағ дайларды қ оспағ анда, мемлекеттік меншіктегі жер учаскесін сату кезінде осы жер учаскесін жалғ а алушының ортақ меншік қ ұ қ ығ ындағ ы ү лесін бө где тұ лғ ағ а сату ү шін Қ азақ стан Республикасының азаматтық заң дарында белгіленген тә ртіппен оны сатып алуғ а басым қ ұ қ ығ ы болады. Заң актілерінде немес шартта ө згеше белгіленбесе, ө з міндеттерін тиісті тү рде орындағ ан уақ ытша жер пайдаланушының шарт мерзімі біткен соң басқ а жағ дайлары тең болғ ан кезде жаң а мерзімге шарт жасасуғ а басқ а тұ лғ алар алдында басым қ ұ қ ығ ы болады. Жер пайдалану қ ұ қ ығ ын белгілі бір мерзімде басқ а адамғ а бергенде, жер учаскесін жалғ а беру шартының негізнде жү ргізіледі.(25-бап).

Жер пайдалану қ ұ қ ығ ын тапсыру тұ лғ ағ а жер пайдалану қ ұ қ ығ ын басқ а бір жер пайдаланушы беретінін білдіреді. Бұ л азаматтық қ ұ қ ық тың мә мілелер негізінде сондай-ақ заң дарда кө зделген ө зге де негіздер бойынша жү ргзіледі (26-бап).

4 - тақ ырып. Қ Р жерге меншік қ ұ қ ығ ы мен басқ а да қ ұ қ ық тар. Жер пайдалану қ ұ қ ығ ы. Жерге ақ ы тө леу

1. Жерге меншік қ ұ қ ығ ының тү сінігі

2. Жер пайдалану қ ұ қ ығ ы

3. Жер учаскесі меншік қ ұ қ ығ ының, жер пайдалану қ ұ қ ығ ының жә не ө зге де қ ұ қ ығ ының объектісі

1. Меншік иесінің ө зіне тиесілі жер учаскесін иеленуге, пайдалануғ а жә не оғ ан билік етуге қ ұ қ ығ ы бар. Жердің меншік иесі ретіндегі мемлекеттің қ ұ қ ық тарын жер туралы заң да жә не ө зге де заң актілерінде белгіленген ө з қ ұ зыретіне сә йкес мемлекеттік баксқ ару органдары жү зеге асырады. Жер учаскелерінің меншік иесі жер туралы заң да жә не ө зге де заң актілерінде кө зделген негіздерде жағ дайлар мен шектерде меншік иесі қ ұ қ ығ ын жү зеге асыра алады. Қ азақ стан Республикасында жерге мемлекеттік жә не жеке меншік танылады, жә не тең дә режеде қ орғ алады. Қ азақ стан Республикасында, республика аумағ ында жерге мемлекеттік меншік қ ұ қ ығ ының субъектісі Қ азақ стан Республикасы болып табылады. Заң мен белгіленген негіздерде, жағ дайлар мен шектерде жер учаскесіеің жеке меншік қ ұ қ ығ ының субъектісі азаматтар мен мемлекеттік емес заң ды тұ лғ алар.

Жер учаскесіне меншік қ ұ қ ығ ы:

1) меншік қ ұ қ ығ ын табыстау;

2) меншік қ ұ қ ығ ын беру;

3) меншік қ ұ қ ығ ын ә мбебап қ ұ қ ық тық мирасқ орлық тә ртібімен (мұ рағ а қ алдыру, заң ды тұ лғ аның қ айта ұ йымдастырылу) ауысуы арқ ылы туындайы.

Меншік қ ұ қ ық ғ ын абыстау, беру жә не оның ауысуы жер учаскесінің нысаналы мақ саты ескеріле отырып, жү зеге асырылуғ а тиіс. Жер учаскесіне меншік қ ұ қ ығ ы:

1) мемлекеттік органдар актілерінің;

2) азаматтық -қ ұ қ ық тық мә мілелердің негізінде;

3) Қ азақ стан Республикасының заң дарында кө зделегн ө зге де негіздерде туындайды.

Қ азақ стан Республикасы азаматтарының жеке меншігінде шаруа (фермер) қ ожалығ ын, ө зіндік қ осалқ ы шаруашылық жү ргізу, орман ө сіру, бағ ыбандық, жеке тұ рғ ын ү й жә не саяжай қ ұ рылысы ү шін, сондай-ақ ү йлерді (қ ұ рылыстарды, ғ имараттарды) олардың мақ сатына сә йкес қ ызмет кө рсетуге арналғ ан жерді қ оса алғ анда, ө ндірістік жә не ө ндірістік емес, оның ішінде тұ рғ ын ү йлерді (қ ұ рылыстарды, ғ имараттарды) мен олардың кешендерін салуғ а берілген (берілетін) немесе олар салынғ ан жер учаскелері болуы мү мкін. Қ азақ стан Республикасының мемлекеттік емес заң ды тұ лғ аларының жеке меншігінде тауарлы ауыл шаруашылығ ы ө ндірісі жү ргізу, орман ө сіру ү шін, ү йлерді (қ ұ рылыстарды, ғ имараттарды) олардың мақ сатына сә йкес қ ызмет кө рсетуге арналғ ан жерді қ оса алғ анда, ө ндірістік жә не ө ндірістік емес, оның ішінде тұ рғ ын ү йлерді (қ ұ рылыстарды, ғ имараттарды) мен олардың кешендерін салуғ а берілген (берілетін) немесе олар салынғ ан жер учаскелері болуы мү мкін. Ауыл шаруашылығ ы мақ сатындағ ы жер учаскелері жеке меншік қ ұ қ ығ ымен Қ азақ стан Республикасының азаматтарына шаруа (фермер) қ ожалығ ын жү ргізу ү шін жә не Қ азақ стан Республикасының мемлекеттік емесе заң ды тұ лғ аларына тауарлы ауыл шаруашылығ ын ө ндірісі жү ргізу жә не орман ө сіру ү шін беріледі. Ауыл шаруашылығ ы мақ сатындағ ы жер учаскесіне жеке меншік қ ұ қ ығ ын табыстау арқ ылы негізінде жү ргізіледі.Жер учаскелерін тө леу мерзімін ұ зарту арқ ылы алғ ан тұ лғ аларғ а учаскенің бағ асын толық тө ленгенге дейін мә міле (сату, жалғ а немесе ө теусіз пайдалануғ а беру, шаруашылық жү ргізуші субъектілерінің жарғ ылық капиталына салым немесе жарна ретінде беру) жасасуғ а тыйым салынады. Жең ілдікті бағ амен тө леу мерзімі ұ зартылып сатылғ ан жер учаскесімен мә міле жасасуғ а, оның сатып алу бағ асы толық тө ленгеннен кейін он жыл ө ткен соң қ ұ қ ық беріледі. Аталғ ан тұ лғ алардың жер учаскесін кепілге беруіне оның сатып алу бағ асының кемінде елу процентін тө леген жағ дайда рұ қ сат етіледі. Бұ л ретте жер учаскесінің сатып алу бағ асы тө ленген бө лігі ғ ана кепіл нысанасы бола алады.

Ауыл шаруашылығ ы мақ сатындағ ы жер учаскесінің меншік иесі болып табылатын азамат Қ азақ стан Республикасының азматтығ ынан шақ қ ан кезде жер учаскесі мемлекет меншігіне қ айтарылуғ а тиіс не жер учаскесіне қ ұ қ ық 10 жылғ а дейін жалдау шартымен уақ ытша жер пайдалану қ ұ қ ығ ына бір жыл ішінде қ айта рә сімделуге тиіс. Жер учаскесі мемлекет меншігіне қ айтарылғ ан кезде, жер учасксінің сатып алу бағ асы меншік иесіне осы учаскені мемлекеттен сатып алғ ан бағ а бойынша, жер учаскелерін сатудан тү сетін қ аражат есебінен тө ленеді. Жер туралы заң ында жә не Қ азақ стан Респбликасының ө зге де заң актілерінде ө згеше кө зделмесе, жер учаскесінің меншік иесі мемлекеттік органдардың қ андай да бір рұ қ сатын алмай, жер учаскесін ө з қ алауынша иелену, пайдалану жә не оғ ан билік ету қ ұ қ ығ ын жү зеге асырады.

Мемлекеттік билік органдарына, мемлекеттік ұ йымдар мен мекемелерге берілген, қ орғ аныс қ ажеттеріне пайдаланылатын, ерекше қ орғ алатын табиғ и аумақ тар алып жатқ ан, сауық тыру жә не табиғ и-мә дени мақ саттағ ы, орман жә не су қ орларының, елді мекендер жеріндегі ортақ пайдаланудағ ы, босалқ ы жер, оның ішінде арнайы жер қ орының жер учаскелері, кенттер мен ауылдық елді мекендердің маң ындағ ы жайылымдық жә не шабындық алқ аптар, сондай-ақ жеке меншікке берілмеген шалғ айдағ ы жайылымдар мен басқ а да жерлер мемлекеттік меншікте болады. Мемлекеттік меншіктегі жер учаскелерінде:

1. Жеке меншікке сатылуы немесе ө теусіз берілуі

2. Ө темді немесе ө темсіз негіздерде тұ рақ ты немесе уақ ытша жер пайдалануғ а берілуі

3. Жер туралы заң да жә не ө зге де заң актілерінде немесе халық аралық шарттарда кө зделген жағ дайда ө зге де қ ұ қ ық тық нысандарда іске асырылуы мү мкін.

Егер жер туралы заң да жә не ө зге де заң актілерінде ө згеше кө зделмесе, жер учаскесінің меншік иесі жер учаскесінің мемлекеттік органдардың қ андай да болсын рұ қ сат алмай-ақ ө з қ алауы бойынша иелену, пайдалану жә не оғ ан билік ету қ ұ қ ығ ын жү зеге асырады. Меншік иесі ө зінің жер учаскесіне қ атысты заң актілерінде тыйым салынбағ ан кез келген мә мілелерді жасауғ а қ ұ қ ылы. Жер учаскесінде меншік қ ұ қ ығ ы басқ а адамғ а мә міле жасалғ ан кезде болғ ан барлық ауыртпалық тарымен қ оса беріледі. Жер учаскесінің меншік иесі жер учаскесін уақ ытша пайдалану туралы шарттың негізінде уақ ытша пайдалануғ а берілуге қ ұ қ ылы. Жер учаскесінің уақ ытша пайдалану туралы шарт жалдау шарты (жалғ а алушымен) немесе ө теусіз пайдалану туралы шарт (ө теусіз пайдаланушылармен)нысанында жасалады.

2. Жер пайдалану қ ұ қ ығ ы заттық қ ұ қ ық болып табылады. Жер пайдалану қ ұ қ ығ ы тұ рақ ты немесе уақ ытша, иеліктен шығ арылатын немесе шығ арылмайтын, ө теулі немесе ө теусіз алынатын болуы мү мкін.

Жер пайдалану қ ұ қ ығ ының субъектілері:

1) мемлекеттік жә не мемлекеттік емес.

2) Ұ лттық жә не шетелдік;

3) Жеке жә не заң ды тұ лғ алар;

4) Тұ рақ ты жә не уақ ытша;

5) Бастапқ ы жә не кейінгі

Жер пайдалану қ ұ қ ығ ын беру азаматтық -қ ұ қ ық тық мә мілелер негізінде, сондай-ақ Қ азақ стан Республикасының заң дарында кө зделген ө зге де негіздер бойынша жү ргізіледі. Жер пайдалану қ ұ қ ығ ын иеліктен шығ ару азаматтық -қ ұ қ ық тық мә мілелер (сатып алу-сату, сыйғ а тарту, айырбастау жә не басқ алар) негізінде жү ргізіледі. Жер пайдаланушылардың:

1. Ортақ пайдаланудағ ы;

2. қ орғ аныс қ ажеттеріне беріледі;

3. орман қ орының;

4. ерекше қ орғ алатын табиғ и аумақ тар, сауық тыру, рекреациялар жә не тарихи-мә дени мақ саттағ ы;

5. қ ызметтік жер телімінің;

6. уақ ытша ө теусіз жә не уақ ытша қ ысқ а мерзімді ө теулі жер пайдалану қ ұ қ ығ ымен берілген жер учаскелерінің;

7. кепілге беруді қ оспағ анда, шаруа (фермер) қ ожалығ ын жә не тауарлы ауыл шаруашылығ ы ө ндірісін жү ргізу ү шін уақ ытша жер пайдалану қ ұ қ ығ ымен берілген жер учаскелерінің;

8. су қ орының жерінде жер пайдалану қ ұ қ ығ ын иеліктен шығ аруды қ оса алғ анда, жер пайдалану қ ұ қ ығ ына қ атысты мә мілелер жасасуына жол берідмейді.

Жер учаскелері тұ рақ ты жер пайдалану қ ұ қ ығ ымен мынадай мемлекеттік жер пайдаланушыларғ а:

1. кондоминиум объектілеріндегі ү йлерді (қ ұ рылыстарды, ғ имараттарды), ү й жайларды шаруашылық жү ргізу қ ұ қ ығ ымен немесе оралымды басқ ару қ ұ қ ығ ымен иеленетін заң ды тұ лғ аларғ а;

2. ауыл шаруашылығ ы жә не орман шаруашылығ ы ө ндірісін жү зеге асыратын заң ды тұ лғ аларғ а;

3. ерекше қ орғ алатын табиғ и аумақ тар жеріндегі жер пайдалануды жү зеге асыратын заң ды тұ лғ аларғ а;

4. Қ Р –ның заң актілерінде кө зделген ө зге де жағ дайларда беріледі.

Тұ рақ ты жер пайдалану шетелдік жер пайдаланушыларғ а тиесілі болмайды. Жер учаскесі азаматтар мен заң ды тұ лғ аларғ а уақ ытша ө теулі жер пайдалану (жалдау) немесе уақ ытша ө теусіз жер пайдалану берілуі мү мкін.Уақ ытша жер пайдалану қ ысқ а жә не ұ зақ мерзімде беріледі. Қ ысқ а мерзімде 5 жылғ а дейін, ал ұ зақ мерзімде 5-49 жылғ а дейін беріледі.

5 - тақ ырып. Жерді тиімді пайдалану мен қ орғ ауды мемлекеттік бақ ылау

Жер қ атынастарын мемлекеттік реттеу жерді мақ сатты пайдалануды жә не экологиялық қ ұ қ ық тық ә дістермен қ оғ ауды қ амтамасыз ететін жер қ ұ қ ығ ының маң ызды институттарының бірі болып табылады. Ол Қ азақ стан Республикасының экономикалық базасын нығ айуына мү дделі жер ресурстарын тиімді пайдалануғ а экономикалық дамуына бағ ытталғ ан жер қ атынастарын мемлекеттік реттеу заң дық негізде республикадағ ы мемлекеттің аумағ ы шегіндегі жерге меншік қ ұ қ ығ ы жә не аумақ ты жоғ арыдан бақ ылауды қ амтамасыз ететін егеменді саяси билік болып саналады. Мұ ның барлығ ы мемлекеттегі кө п қ ырлы жер қ атынастарын реттеуге жерді жаң ғ ыртуды дә рменді қ амтамасыз етуге жә не жер ресурстарын пайдалану жоспарын жү зеге асыруғ а қ ұ қ ық береді. Жер қ атынастарын мемлекеттік реттеу жалпы жә не арнайы қ ұ зыретті мемлекеттік басқ ару органдары арқ ылы елдің жер ресурстарын басқ ару қ ұ қ ығ ымен жү зеге асыруда кө рінетін атқ арушы-бө луші қ ызметті мемлекетке бірге жү ргізуге керек етеді. Жалпы қ ұ зыретті органдар жер қ атынастарын реттеу тө ң ірегінде аумақ тық ерекшелігі жә не жерге қ ұ қ ық субъектілерінің ведомствалық бағ ыныштылығ ынсыз жерге жеке санаттардың ешқ айсысына шектеудің қ ұ зыреттілігі бар республикаылқ атқ арушы органы болып саналады. Мұ ндай органдарғ а Қ азақ стан Республикасының Ү кіметі жергілікті атқ аруша органдар, облыстық, аудандық, қ алалық, ауылдық, селолық атқ ару органдар жатады. Арнайы қ ұ зыретті органдар жер қ атынастарын реттеуде қ ызметтік міндеттерімен жә не жерлерімен нақ ты шектелген ведомствағ а қ арасты ұ йымдарғ а пайдалануғ а тиісті атқ аруша реттеуші органдар. Мұ ндай органдарғ а Қ азақ стан Республикасының министрлігі комитеттер мен ведомствалар жатады. Жер қ атынастары мемлекттік реттеудің негізгі қ ызметтері мақ сатқ а пайдаланылатын жерлерді анық тау оларды бір санатынан келесіне ауыстыру.

- Жер пайдалануды жоспарлау

- Жылжымайтын мү лік нарығ ын жасау

- Жер қ орғ ау жә не оны пайдалануды бақ ылау

- Жерге орналастыру мониторинг жә не мемлекеттік жер кадастрі

- Жер заң дарының орындалуын қ амтамасыз ету.

Мақ сатқ а пайдаланылатын жерді анық тауда сол шаруашылық қ ызметкерін ең жақ сы тә сілдерімен қ амтамасыз ететін жердің жағ дайы есептеледі. Экономикалық, ә леуметтік немесе экологиялық қ ажеттілік туындағ ан жағ дайда мақ сатқ а пайдаланылатын жерлердің бір санатынан келесіне ауыстыруда ө з қ ұ зыреті шегінде атқ арушы органдар жұ мыс атқ арады. Жерді пайдалануды жоспарлау кө п тұ ғ ырлы ө згешелікпен ерекшеленеді. Ол бір жағ ынан жерді пайдалану мен қ орғ ауды мемлекет тарапынан жоспарлауда кө рініс табады. Жерді тиімді пайдалану топырақ қ ұ нарлығ ын арттыру жаппай басқ а табиғ ат қ орғ ай шараларынан жер ресурстарын қ орғ ау туралы аумақ тық жә не республикалық бағ дарламалары жобасын заң дар мен қ арастырылады. Бұ л мақ саттар шаруашылық экономикалық бағ ыттарғ а жерге орналастыру схема жобасына байланысты жерді қ орғ ау мемлекеттік реттеудің маң ызды мақ сатттарының бірі болып табылады. Ол қ оршағ ан табиғ и ортаның белгісі ретінде жерді қ орғ ауғ а, жерді тиімді пайдалануғ а ауылшаруашылық жә не орман шаруашылық айналымынан негізсіз алып қ оюғ а жә не де топырақ қ ұ нарлығ ын қ алпына келтіру жә не жақ сартуғ а бағ ытталғ ан халық ұ йымдық, экономикалық технологиялық жә не басқ а шаралар жү йесі мен жү ргізіледі.

Жер қ атынастарын реттеу саласында ү кіметтің қ арауына мыналар жатады:

- Республиканың жер қ олын пайдалану мен қ орғ ау саласындағ ы негізгі бағ ыттарды ә зірлеу.

- Қ оршағ ан ортаны қ орғ ау жө ніндегі басқ адай шралармен кешенді тү рде жерді ұ тымды пайдаланудың топырақ қ ұ нарлығ ын сақ таумен арттыру жер ресурстарын қ орғ ау жө ніндегі мемлекеттік бағ дарламаларды ә зірлеу

- Республикалық маң ызы бар ерекше қ орғ алатын табиғ и аумақ тарды жасаумен кө бейтуге халық аралық міндеттемелерді орындауғ а жә не жерді қ орғ аныс қ ажет беру ү шін пайдалануғ а байланысты жағ дайларда барлық санаттары жерден жер учаскелерін беру жә не қ айтарып алу.

- Жер учаскесіне меншік қ ұ қ ығ ы мен жерді пайдалану қ ұ қ ығ ын рә сімдеу тә ртібін анық тау.

- Жер учаскелерінің меншік қ ұ қ ығ ына, жерді пайдалану қ ұ қ ығ ына берілетін қ ұ жаттардың нысандарын бекіту.

- Облыстық ө кілді жә не атқ арушы оргадармен олардың аудандарымен облыстық маң ызы бар қ алалардың шекараларын ө згрту мә селелері жө ніндегі ресурстарына келісу, сондай-ақ облыстық маң ызы бар қ алалар тө ң ірегінде қ ала маң ы аймақ тарын белгілеу мен ө згерту.

- Жерді ерекше қ орғ алатын табиғ и аумақ тарғ а жатқ ызу жә не жерді осы аумақ тардың перзентіне қ алдыру тә ртібін республикалық жә не халық аралық маң ызы бар ерекше қ орғ алатын табиғ и аймақ тардың тізбесін бекітеді.

- Жерге орналастыруды жү ргізу тә рітбін реттеу.

- Жерді пайдалану мен қ орғ ауғ а мемлекеттік бақ ылау жасауды жү зеге асыру тә ртібін белгілеу.

- Облыстар арасындағ ы жер қ атынастарын реттеу.

- Заң мен жә не ө зге де заң актілері мен ө з қ ұ зыретіне жатқ ызылғ ан ө зге де мә селелерді жү зеге асыру.

Жерді қ орғ ау қ оршағ ан ортаның бір бө лігі ретінде жерді қ орғ ауғ а, жерді ұ тымды пайдалануғ а, жерді ауыл шаруашылығ ымен орман шаруашылығ ы айналымынан негізсіз алып қ оюды болдырмауғ а, сондай ақ топырақ тың қ ұ нарлығ ын қ алпына келтіру мен арттыруғ а бағ ытталғ ан, қ ұ қ ық тық, ұ йымдық, экономикалқ ыық, теънологиялық жә не басқ а да іс шаралар жү йесін қ амтиды. Жерді қ орғ ау мақ саттары:

1) Ө ндірістің экологиялық қ ауіпсіз технологияларын ынталандыру жә не орман мелиорациялық, тағ ы мелиорациялық жә не басқ а да іс шараларды жү ргізу арқ ылы жердің тозуымен бү лінуін, шаруашылық қ ызметтің басқ а да қ олайсыз зардаптарын болдырмау;

2) Тозғ ан немесе бү лінген жерді жақ сарту мен қ алпына келтіруді қ мтамасыз ету;

3) Жерді оң тайлы пайдаланудың экологиялық нормативтерін тә жірбиеге енгізу болып табылады.

Жер учаскелерінің меншік иелері мен жер пайдаланушылары:

1) Жерді қ ұ нарсызданудан жә не шө лейттенуден, су жә не жер эрозиясынан, селден, су басудан, батпақ танудан, қ айталап сорттаң данудан, қ ұ рғ ап кетуден, тапталудан, ө ндіріс пен тұ тыну қ алдық тарымен, химиялық, биологиялық, радиоактивті жә не басқ а да зиянды заттардан ластанудан басқ а да бү ліну процестерінен қ орғ ауғ а;

2) Ауыл шаруашылығ ы жерін карантиндік зиянкестер мен ө сімдік ауруларын жұ қ тырудан, арамшылық, бұ та мен шілік басып кетуден, жердің жай кү йі нашарлауының ө зге де тү рлерінен қ орғ ауғ а;

3) Бү лінген жерді жаң артуғ а, оның қ ұ нарлылығ ын жә не жердің басқ а да пайдалы қ асиеттерін қ алпына келтіру мен оны шаруашылық айналымына уақ тылы тартуғ а;

4) Жердің бү лінуімен байланысты жұ мыстар жү ргізілген кезде топырақ тың қ ұ нарлы қ абатын сындырып алуғ а, сақ тауғ а жә не пайдалануғ а бағ ытталғ ан іс шаралар жү ргізуге міндетті.

Топырақ ты ластайтын зиянды заттардың, зиянды микроорганизмдердің жә не басқ а да биологиялық заттардың жол берілетін шектегі қ оспаларының нормативтері топырақ тың жай кү йін адам денсаулығ ы мен қ оршағ ан ортаны қ орғ ау мү дделеріне сай бағ алау ү шін белгіленеді. Жердің жай кү йіне кері ә сер ететін жаң а жә не жаң ғ ыртылатын ү йлерді (қ ұ рылыстарды, ғ имараттарды) ә рі басқ а да объектілерді орналастыру мен, жобалау жә не пайдалануғ а беру, жаң а техника мен технологияларды енгізу кезінде жерді қ орғ ау жө нінде іс шаралар кө зделуге жә не жү зеге асырылуғ а, экологиялық, санитарлық гигиеналық жә не басқ а да арнайы талаптарды(нормалардың, ережелердің, нормативтердің)

Сақ талуы қ амтамасыз етілуге тиіс. Нормативтен арттық радиоактивті ластануғ а ұ шырағ ан немесе тұ рғ ын халық тың ө мірімен денсаулығ ына ө зге де тү рде қ атер тө ндіретін жер учаскелері меншікке, тұ рақ ты немесе уақ ытша жер пайдалануғ а берілмейді.

4.2 Жер пайдаланумен қ орғ ауды мемлекеттік бақ ылау.

Мемлекеттік бақ ылаудың міндеттері мемлекеттік органдардың, жеке, заң ды тұ лғ алардың жә не лауазымды адамдардың Қ азақ стан Республикасы жер заң дарының сақ талуын, Қ азақ стан Республикасы заң дарының бұ зылуын анық тауды жә не жоюды, азаматтар мен заң ды тұ лғ алардың бұ зылғ ан қ ұ қ ық тарын қ алпына келтіруді, жер учасеклерін пайдалану ережелерінің сақ талуын, жер кадастрімен жерге орналастыру ісінің дұ рыс жү ргізілуін жә не жерді ұ тымды пайдалану мен қ орғ ау жө ніндегі іс шаралардың орындалуын қ амтамасыз етуден тұ рады. Жерді пайдалану мен қ орғ ауды мемлекеттік бақ ылауды жү зеге асыратын лауазымды адамдарғ а:

1) Қ азақ стан Респбуликасының жерді пайдалану мен қ орғ ау жө ніндегі бас мемлекеттік инспекторы;

2) Тиісті ә кімшілік аумақ тық бірліктердің жерді пайдалану мен қ орғ ай жө ніндегі бас мемлекеттік инспекторлары;

3) Жерді пайдалану мен қ орғ ау жө ніндегі мемлекеттік инспекторлар жатады.

Жерді пайдалану мен қ орғ ауды мемлекеттік бақ ылауды жү зеге асыратын орган:

1) Мемлекеттік органдардың, кә сіпорындардың, мекемелердің, ұ йымдар мен азаматтардың Қ азақ стан Республикасының жер заң дарын, жер учаскелерін нысаналы мақ сатына сә йкес пайдаланудың белгіленген режимін сақ тайына;

2) Жер учаскелерін ө з бетінще иеленіп алуғ а жол бермеуге;

3) Жер учаскелерінің меншік иелерімен жер пайдаланушылардың қ ұ қ ық тарының сақ талуына;

4) Жер учаскелерін меншік иелерімен жер пайдаланушылардың топырақ тың қ ұ нарлығ ын қ алпына келтіру жә не сақ тау жө ніндегі ұ йымдастыру шаруашылық, агротехникалық орман мелиорациялық жә не эрозияғ а қ арсы гидротехникалық іс шаралар кешенін уақ тылы жә не дұ рыс жү ргізуіне;

5) Жер учаскелерінің меншік иелері мен жер пайдаланушылардың ө здерінде жердің бар жоғ ы, олардың жай кү йі мен пайдаланылуы туралы мә ліметтерді мемлекеттік органдарғ а уақ тылы беруіне;

6) Жердің жай кү йіне ә сер ететін тұ рғ ын жай жә не ө ндірістік объектілердің жобалануына, орналастырылуымен салынуына;

7) Жерді жақ сарту жө ніндегі, топырақ эрозиясының, тұ здану, батпақ тану, су басу, шө лейттену, қ ұ рғ ақ тану, тығ ыздалу, қ оқ ыстану, ластану жә не жердің тозуын туғ ызатын басқ а да процестердің салдарын болдырмау жә не жою жө ніндегі іс шаралардың уақ тылы жә не сапалы орындалуына;

8) Азаматтардың ө здеріне жер учаскелерін беру туралы арыздарын (ө тініштерін) қ араудың белгіленген мерзімдерінің сақ талуына;

9) Межелік белгілердің сақ талуына;

10) Жергілікті атқ арушы органдар уақ ытша жер пайдалануғ а берген жердің уақ тылы қ айтарылуына;

11) Бү лінген жердің жаң ғ артылуына;

12) Жердің бү лінуіне байланысты жұ мыстар жү ргізілегн кезде топырақ тың қ ұ нарлы қ абатының сыдырып алуына, сақ талуына жә не пайдалануына;

13) Жерді пайдалану мен қ орғ ау жө ніндегі жерге орналастыру жобаларының жә не басқ а да жобалардың жү зеге асырылуына;

14) Жергілікті атқ арушы органдардың Қ азақ стан Республикасының жер заң дары саласындағ ы қ абылдағ ан шешімдерінің заң дылығ ына мемлекеттік бақ ылауды ұ йымдастырады жә не жү ргізеді.

Жерді пайдалану мен қ орғ ауды мемдлекеттік бақ ылауды жү зеге асыратын лауазымды адамдардың:

1) кінә лілерді жауапқ а тарту туралы мә селені шешу ү шін Қ азақ стан Республикасының жер заң дарының бұ зылуы туралы материалдарды тиісті органдарғ а жіберуге;

2) Қ азақ стан Республикасныың жер заң дарының бұ зылуы туралы хаттамалар жасауғ а;

3) Қ Р Жер заң дарының бұ зғ аны ү шін ә кімшілік жазалау туралы қ аулылар шығ аруғ а;

4) Қ Р Жер заң дарын бұ зу салдарынан келтірілген шығ ынды ө теу туралы істер бойынша, жер учаскелерін алып қ ою жә не беруге байланысты заң сыз шешімдерді жою мә селелері бойынша, сондай ақ жеке жә не заң ды тұ лғ алардан жә не лауазымды адамдардан айыппұ л ө ндіріп алу туралы істер бойынша сот органдарына істер бойынша сот органдарына жү гінуге;

5) Қ ызметтік куә лігін кө рсеткен жағ дайда, ұ йымдарғ а кедергісіз кіруге, меншіктегі жә не пайдаланудағ ы жер учаскелерін тексеруге, ал ә скеи, қ орғ аныс жә не басқ а да арнаулы объектілер алып жатқ ан жер учаскелерін оларғ а кірудің белгіленген режимін ескере отырып, тексеруге;

6) Жер учаскелерінің меншік иелерімен жер пайдаланушыларғ а жерді қ орғ ау, Қ азақ стан республикасы жер заң дарының бұ зылуын жою мә селелері бойынша орындалуғ а міндетті нұ сқ амалар беруге;

7) Мемлекеттік органдардан белгіленген тә ртіппен бекітілген, жер қ орының жай кү йі туралы статистикалық есепті алуғ а;

8) Жерге қ ұ қ ық ты куә ландыратын қ ұ жаттар болмағ ан жағ дайда тұ рғ ын жай жә не ө ндірістік объектілердің салынуын тоқ тата тұ руғ а қ ұ қ ығ ы бар.

6 - тақ ырып. Жерге орналастыру, жер мониторингі мен кадастры

Қ ызметтік жер телімі ұ зақ уақ ытша ө теусіз жер пайдаланудың ерекше бір тү рі болып табылады. Қ ызметтік жер телімге қ ұ ығ ы бар адамдар жұ мыс істейтін мемлекеттік заң ды тұ лғ алардың жер пайдалануындағ ы жерден бө лінеді. Қ ызметтік жер телімі қ ызметтік тұ рғ ын ү йді кү тіп ұ стау, ауыл шаруашылығ ы дақ ылдарын ө сіру, шө п шабу жә не мал жою ү шін беріледі. Қ ызметтік жер телімі кейінгі уақ ытшаө теусіз жер пайдалануғ а жатады жә не жұ мысқ а байланысты бө лінген кезең ге беріледі.Қ ызметтік жер теліміне ауыл шаруашылығ ы дақ ылдарын егілген жағ дайда, жұ мыстан босатылғ ан қ ызметкердің қ ызметтік жер телімін пайдалану қ ұ қ ығ ы ө нім жинап алынғ аннан кейін тоқ татылады. Қ ызметтік жер телімі:

2. Жасы немесе мү гедектігі бойынша зейнеткерлікке шық қ ан соң ең бек қ атынастарын тоқ татқ ан қ ызметкерлерде.

3. Қ арула кү штер қ атарына міндетті мерзімді қ ызметке шақ ырылғ ан немесе оқ уғ а тү скен қ ызметкелердің отбасында-бұ л қ ызметкерлердің міндетті қ ызметі немесе оқ у орнында болғ ан бү кіл мерзіміне.

4. Қ ызметтік міндеттерін орындауғ а байланысты қ аза тапқ ан қ ызметкерлердің отбасында: жұ мысқ а жарамсыз жұ байы мен қ арт ата-аналары ү шін ө мір бойы, балалары ү шін олар кә мелетке толғ анғ а дейін сақ талады. Ә кімшілік заң ды тұ лғ алар мен жұ мысшылар арасында келісім шарттар негізінде бекітіледі.

Жерге орналастыру жер қ атынастарын реттеуге, жерді ұ тымды пайдалану мен қ орғ ауды ұ йымдастыруғ а бағ ытталғ ан Қ азақ стан Республикасы жер заң дарының сақ талуын қ амтамасыз ету жө ніндегі іс шаралар жү йесі болып табылады. Жерге орналастыру атқ аруша органдардың шешімі бойынша не жер учаскелерінің меншік иелерінің немесе жер пайдаланушылардың ө тіні бойынша, сондай ақ жер ресурстарын басқ ару жө ніндегі аймақ тың органдардың бастамасы бойынша жү ргізіледі.

Жер учаскелерінің мү дделі меншік иесінің немесе жер пайдаланушылардың бастамасы бойынша жү ргізілетін жерге орналастыру олардың жер ресурстарын басқ ару жө ніндегі тиісті аумақ тақ органғ а беретін ө тініштерінің негізінде жү зеге асырылады. Жерге орналастыру процесі мынадай кезең дерді қ амтиды:

- Жерге орналастыру ісін жү ргізуді бастау;

- Дайындық жұ мыстары;

- Жерге орналастыру болжамдрын, схемаларын, бағ дарламаларымен жобаларын ә зірлеу

- Жерге орналастыру қ ұ жаттамасын қ арау, келісу жә не бекіту;

- Жерге орналастыру жобасын орындау.

Жерге орналастыру процесіне қ атысушылардың:

1) жерге орналастыруды жү ргізу жө ніндегі тапсырыс берушінің;

жеке ө зі немесе ө кілі арқ ылы жерге орналастыру процесінің барлқ сатысында қ атысуғ а;

жерге орналастыру ісінің материалдарымен танысуғ а;

ө з ұ сыныстарын қ арауғ а енгізуге;

жерге орналастыру процесінде туындағ ан келіспеушіліктерді шешуге қ атысуғ а қ ұ қ ығ ы бар;

2) ә зірлеушінің (жобалау жә не іздестіру жұ мыстарымен айналысатын, сондай ақ жерге орналастыру жобаларын орындауды жү зеге асыратын жеке немесе заң ды тұ лғ аның):

мемлекеттік органдардан жерге орналастыру жө ніндегі қ ажетті ақ парат алуғ а;

тапсырыс берушілер мен шарт жағ дайларында қ арым қ атынас орнатуғ а;

жерге орналастырудың ескірген схемалары мен жобаларын жетілдіру немесе қ айта ө ндеу жө нінде ұ сыныстар енгізуге қ ұ қ ығ ы бар;

3) жерге орналастыру кезінде қ ұ қ ық тары мен заң ды мү дделері кө зделуі мү мкін ү шінші тұ лғ алардың;

- жерге орналастыру мә селелері талқ ыланғ анда қ атысуғ а жә не жерге орналастырудың барысы мен нә тижелері туралы ө з мү дделерін кө здейтін ақ парат алуғ а;

- жерге орналастыру процесінде ө здерінің мү дделерін қ озғ айтын заң сыз ә рекеттерге Қ азақ стан Республикасының заң дарына сә йкес шағ ымдануғ а қ ұ қ ығ ы бар.

Жерге орналастыру процесіне қ атысушылардың міндеттері:

1) жерге орналастыру процесінің барлық қ атысушылары:

Қ азақ стан Республикасының жер заң дарын сақ тау;

- жерді пайдалану мен қ орғ ау мә селелері жө ніндегі қ ұ зыретті мемлекеттік органдар талаптарын орындауғ а;

жерге орналастыру процесінде жер учаскелерінің меншік иелері мен жер пайдаланушылар қ ұ қ ық тарының сақ талуын қ амтамасыз етуге міндетті;

2) жобалау қ ұ жаттамасы келісілетін жә не оны бекітетін атқ аруша органдар оны бір ай ішінде қ арауғ а міндетті;

3) жерге орналастыруды жү ргізу жө нінде тапсырыс беруші;

жерге орналастыруды жү ргізу мақ сатын, міндеттерін, мазмұ нын, ерекше жағ дайлары мен мерзімдерін анық тау; қ ажетті материалдар мен қ ұ жаттарды беруге; жұ мысты қ аржыландыруды ұ йымдастыруғ а; орындалғ ан жұ мыстарды бір ай ішінде қ абылдауғ а немесе дә лелді тү рде бас тартуғ а;

4) жерге орналастыру қ ұ жаттамасын ә зірлеуші;

барлық қ ұ жаттарды қ олданыстағ ы нұ сқ аулар мен ә дістемелік нұ сқ ауларғ а, сондай ақ шартқ а сә йкес орындауғ а;

зерттеу, іздестіру жә не ө зге де жұ мыстар топырақ тың қ ұ нарлы қ абатын бү лдіре отырып жү ргізілген жер учасекелеріне жай кү йін бастапқ ы қ алпына келтіруге;

жерге орналастыру қ ұ жаттамасында кө зделген іс шаралардың дұ рыстығ ы, сапасы мен экологиялық қ ауіпсіздігі ү шін жауап беруге міндетті;

Мемлекеттік жер кадастрі Қ азақ стан Республикасы жерінің табиғ и жә не шаруашылық жағ дайы, жер учаскелерінің орналасқ ан жері, нысаналы пайдаланылуы, мө лшерімен шекарасы, олардың салалық сипаттамасы туралы, жер пайдаланудың есепке алынуы мен жер учаскелерінің кадастрлық қ ұ ны туралы мә ліметтердің, ө зге де қ ажетті мә ліметтердің жү йесі болып табылады.Жер кадастрінің қ ұ рамдас бө лігі суармалы жер учаскелерінің мелиорациялық жай-кү йі, олардың табиғ и жә не ирригациялық -шаруашылық жағ дайлары бойынша салалық сипаттамаларын бағ алау туарлы, олардың пайдаланудың есебі туралы мә ліметтер жү йесін қ ұ райтын суармалы жердің мелиорациялық кадастрі болып табылады.

Мемлеекттік жер кадастрі мынадай жұ мыс тү рлерін:

1) жер учаскесінің кадастрлік ісін қ алыптастыруды;

2) жердің мө лшері мен сапасын есепке алуды;

3) жер учаскесінің меншік иелері мен жер пайдаланушыларды, сондай ақ жер қ ұ қ ығ ы қ атынастарының басқ а да субъектілерін есепке алуды;

4) мемлекеттік тіркеу мақ саты ү шін жер учаскелерін есепке алуды;

5) жерді мемлекеттік кадастрлық бағ алау мен топырақ ты бағ алауды;

6) мемлекеттік жер кадастрінің автоматтандырылғ ан ақ параттық жү йесін қ ұ ру мен жү ргізуді;

7) жер кадастр карталарын, оның ішінде цифрлақ карталарды дайындау мен жү ргізді;

8) жер кадастр кітабы мен бірің ғ ай мемлекеттік жер тізілімін жү ргізуді;

9) жер учаскесіне қ ұ қ ық ты куә ландыратын қ ұ жаттарды дайындауды қ амтиды.

Жер мониторингі болып жатқ ан ө згерістерді уақ тылы наық тау, оларды бағ алау, одан ә рі дамуын болжау жә не кері ә сері бар процестерді болдырмау мен оны зардаптарын жою жө нінде ұ сыныстар ә зірлеу мақ сатында жү ргізілетін жер қ орының салалық жә не мө лшерлік жай-кү йін базалық (бастапқ ы), жедел, мерзімді байқ ау жү йесін білдіреді.

Жер мониторингінің міндеттері:

1) жердің жай-кү йінің ө згерістерін уақ тылы анық тау, оларды бағ алау, болжам жасау жә не кері ә сері бар процестерді болдырмау мен зардаптарын жою жө нінде ұ сыныстар ә зірлеу;

2) мемлекеттік жер кадастрін жү ргізуді, жерге орналастыруды, жерді пайдалану мен қ орғ ауды бақ ылауды жә не жер ресурстарын мемлекеттік басқ арудың ө зге де функцияларын ақ параттық қ амтамасыз ету болып табылады.

Жерді жү йелі тү рде бақ ылаудың, суретке тү сірудің, зеттеудің, тү гендеудің нә тижелер, жерді пайдалану мен қ орғ ауды мемлекеттік бақ ылаудың материалдары, мұ рағ аттық деректер, жердің сапалық жай-кү йі туралы басқ а да мә ліметтер жер мониторингі ү шін ақ парат кө здері болып табылады.Жер мониторингін техникалық қ амтамасыз ету жер ресурстарын басқ ару жө ніндегі тиісті аумақ тық органдарда ақ паратты жинау, ө ндеу жә не сақ тау пунктері бар автоматтандырылғ ан ақ параттық жү йе арқ ылы жү зеге асырылады.

7 - тақ ырып. Жер іс жү ргізуінің тү сінігі, жер іс жү ргізушілік нормалары жә не олардың тү рлері. Сервитуттар

Ө зіндік (қ осалқ ы) ү й шаруашылығ ын жү ргізу бағ ыбандық жә не саяжай қ ұ рылысы ү шін бері