Генераторлардың құрылымы және жұмысы.

Генератор тұ тынушыларды қ оректендіру ү шін жә не қ озғ алтқ ыш жұ мысы кезінде аккумулятор батареиясының зарядталуына қ ызмет етеді.

Автомобил генераторларына қ ойылатын талаптар: толық жү ктеме кезінде барлық тұ тынушыларды қ орекпен қ амтамассыз ету; қ озғ алтқ ыштың айналу жиілігінің кең аймағ ында тұ рақ ты кернеу (13, 2... 15, 5 В); массасы жә не қ ұ ны минималды; тербелу, тозаң дану, жоғ арғ ы температура жағ дайында сенімді болуы.

Автомобилдерде ү деткіш белдеуі бар индукторлы генераторлар пайдаланылады (қ армақ тә різді роторомен). Олардың жұ мысында айтарлық тай айырмашылық жоқ.

Кө птеген генераторлардың ү лгілерінің ішінде қ арапайымы 37.3701, мұ ны ВАЗ автомобилдеріне орнатады. Генератордың статорына 11 (сур.8.2) электротехникалық болаттың пластинасы алынады. Оның ұ яшық тарына жұ лдызшағ а жалғ анғ ан ү ш ұ яшық ты жү йенің орамалары 18 жатқ ызылғ ан, мұ нда сым диаметрі 1 мм, суық кү йінде бір ұ яшық тың кедергісі 0, 155 Ом.

Сур.8.2 Генератор 37.3701:

1—кронштейн; 2—тү зеу блогы; 3— кедергі ө шіруші конденсатор; 4, 14— қ ақ пақ тар; 5, 16— мойынтіректер; 6— тығ ыздаушы сақ иналар; 7— щетка ұ стағ ыш; 8—тү йісу сақ иналары; 9—білік; 10— ротор; 11— статор; 12— қ озу орамасы; 13— бекіту планкасының бұ рандамасы; 15— кілтік; 17— желдеткіш; 18— статор орамасы.

Ротор білігіне 9 арасында қ озу орамасы 12 бар қ армақ тә різді белдеулер баспақ талғ ан. Оның соң ы тү йісу сақ иналарына 8 шығ арылғ ан. Орамада диаметрі 0, 8 мм сымның 420 жібі бар, оның кедергісі 2, 6 Ом. Тоқ қ озу орамасына щетка ұ стағ ышта 7 орналасқ ан щетка жә не тү йісу сақ иналары арқ ылы қ озу орамасына беріледі. Оғ ан герметикалық жасаудағ ы кернеуді интегралды реттегішпен (КИР) тү зеуші блок 2 бекітілген. Бұ л БПВI 1-60-02 блогы екі шинада қ ұ ралғ ан — бір-бірінен бейтарапталғ ан кері жә не дұ рыс. Оларғ а ә р-тү рлі белдеудегі ү ш диодтан Вд-20 орнатқ ан. Шиналар тоқ серігі жә не бір мезгілде жылуды ә кетуші радиатор қ ызметін атқ арады. Толық тырушы ү ш диод қ озу орамасына баратын тоқ тарды тү зеуге қ ызмет етеді.

Қ ақ пақ тар 4 жә не 14 алюмини қ ортпасынан жасалғ ан жә не шпилкалармен тартылғ ан. Генератор іске қ озғ алтқ ыш иінді білікгінің ременді берілісі арқ ылы іске қ осылады. Генератор орамаларын ү рлеу ү шін жетек шкивіне қ алақ шалар 17 орналасқ ан, ал қ ақ пақ тарда 4 жә не 14 желдетуші тесіктер жасалғ ан.

Генератордың айналу жиілігі 4000 айн/мин, қ уаты 770 Вт, номиналды тоғ ы 55 А.

Басқ а автомобилдердің генераторлары қ арапайым орналасқ ан. «Нива ВАЗ-21213» автомобилінде Г221-А-006 генераторы орнатылғ ан. Жоғ арыда қ арастырылғ ан қ ұ рылымғ а қ оса оның қ ақ пағ ында, яғ ни тү йісуші сақ иналар жағ ынан ауа шарбағ ы орналасқ ан, ол ораманы ү рлеуге беретін ауаны тазартуды қ амтамассыз етеді.

16.3701 генераторы жә не оның модификациясы 161.3701 ГАЗ жә не ВАЗ автомобилдерінде орнатады жә не оның модификациясына 32.3701 генераторы пайдаланылады.

Аккумляторлы батареялар. Қ орғ асынды –қ ышқ ыл аккумуляторлардың қ ызметі жә не мақ саты. Қ озғ алтқ ышты оталдыру шарты аккумуляторлы батареялардың тү рін жә не қ ұ рылымын анық тайды. Оталдыру режимі ө те қ иын. Автомобилдің аккумуляторлы батареияларын стартерлі деп атайды.

Стартерлі батареяларғ а қ ойылатын талаптар: максималды жұ мыс кернеуі (12 жә не 24 В); минималды ішкі кедергі т.с. олар ү лкен тоқ беруі керек; зарядсыздану ү рдісі кезінде кернеудің аз ө згерісі; масса бірлігінен алатын қ уаттың максималды кө лемі (меншікті масса); зарядалу кезінде кө лемінің тез қ алыпталуы; сенімдлікпен механикалық беріктігінің жоғ арылығ ы жә не кү ту қ арапайымдылығ ы, қ ұ нының тө мендігі.

Оталдыру кезінде стартердің жұ мысына кү ші 300...500 А тоқ қ ажет. Мұ ндай режимдегі тоқ ты қ орғ асынды – қ ышқ ыл батареиялар қ амтамассыз ете алады. Батареялардың басқ а тү рлері бар, бірақ олар қ ымбат немесе қ асиеттері нашар, мысалы, щелочные.

Аккумуляторлы батареялардың қ ұ рылысы. Аккумуляторлар батареяларды тізбектей жалғ айды, сонда жалпы 6 В (ұ ш аккумулятор), 12 В (алты аккумулятор) кернеулерді қ амтамассыз етеді. Олардың ә рқ айсы эбониттен, термопластан (толтырылғ ан полиэтиленнен), полипропиленнен жә не полистиролдан жасалғ ан жекеленген моноблокқ а 11 (сур. 8.3) орналасқ ан. Бұ л жадығ аттар қ ышқ ылғ а -, суық қ а-, жылуберіктікке жә не жоғ ары механикалық беріктікті қ амтамассыз етеді.

Блоктағ ы 13 оң 3 жә не теріс 3 электродтар шктелген шарбақ шалар тү рінде қ орғ асын қ орытпасынан жасалғ ан, онда белсенді май жағ ылғ ан. Электрод қ алың дығ ы жең іл автомобилдерде орнатылатын батареялар ү шін 1, 5...2 мм болуы мү мкін, ауыр жү ктік автомобилдерде 2, 4...2, 6 мм болады.

Сур.8.3. Стартерлі аккумулятор батареясы:

1, 3— сә йкес оң жә не теріс электродтар; 2— сепаратор; 4— борн; 5—қ орғ аушы қ алқ ан; 6—жалғ аушы кө пірше; 7—қ ақ пақ; 8— перемычка; 9—тығ ын; 10— белдеулік шешім (піспек); 11— моноблок; 12 – призмалы қ абырғ а; 13— электродтар блогы.

Батареялардың стартерлі сипатамалары электродтардың кіші қ алың дығ ында жақ сы. Электродтар ені 143 мм жә не биіктігі 133, 5 мм болатын квадрат пішімді. Электродтар жарты блоктармен кө піршелер 6 арқ ылы жалғ анғ ан. Параллел жалғ анғ ан электродтар саны аккумулятордың кө лемін анық тайды. Теріс пластиналардың саны ә детте біреуге артық болады, себебі оң электрод химическиялық харакеттерде белсенді болады.

Олардың мұ ндай орналасуы аз деформацияны қ амтамассыз етеді. Электродтар арасына қ ышқ ылғ а берік сынғ ыш жадығ аттан жасалғ ан сепараторлар 2 орналасқ ан: мипор, мипласт жә не поровинил. Батареялардың пайдалану пайдалануы қ ұ рылымы сепаратордың сапасына байланысты. Сонда поровинилді сепаратордың батареяларының кү ші 10...15 с поровиниловыми сепараторами на 10... 15 % кө п.

Жарты блокты пластиналар призма тү рінде жасалғ ан моноблоктың тү біндегі қ абырғ аларғ а 12 бекиді. Донды призмалардың арасындағ ы кең істік олардың ө зара қ ысқ а тү йісуін болдырмайтын электродтардың ө шуші бө ліктерін жинақ тау ү шін арналғ ан. Блок ү стіне қ орғ аушы қ алқ ан орнатады 5. Моноблок бө лігінің ү стін қ ақ пақ пен пісіру немесе желімдеу арқ ылы жабады. Қ ақ пақ та электролитті қ ұ ю жә не желдету ү шін піспек 10 жә не тығ ын болады. Олардың қ ұ рылымы батареяның 45 қ исаюында электролиттің шашылуын болдырмайды. Пайдалану жә не зарядтау кезінде электролиттің қ айнауы болғ анда электродтардың жоғ арғ ы ұ нтағ ынан қ ақ пақ қ а дейін 20 мм аралық ты ұ стайды.

Батареяларды маркировкалау. Бірінші сан 3 немесе 6 батареялар санына сә йкес 6 немесе 12 В аккумуляторлар санын сипаттайды. СТ ә рпі стартерлі екнін білдіреді, ТСТ — тракторлы стартер, келесі сан — разрядтың 20 сағ аттық режиміндегі ампер-сағ (А с) кө рсетілген номиналды саны. Келесі ә ріптер: моноблок жадығ аты (Э — эбонит, Т — термопласт, П — полиэтилен), сепараторлардың жадығ аты (М — мипласт, Р— мипор, П — пластипор, С — стекловолокно) жә не орындалуы (Н — қ ұ рғ ақ тай зарядталмағ ан, А — жалпы қ ақ пақ пен). Мысалы, 6СТ-55ЭМ маркасы кернеуі 12 В стартерлі батарея жә не сыйымдылығ ы 55 А с, моноблок эбониттен жасалғ ан, сепараторы мипластан жасалғ ан, орындалуы - қ ұ рғ ақ тай зарядталмағ ан дегенді білдіреді.