Жобаны техникалыҚ – экономикалыҚ негіздеу

Қ азіргі кезде ө неркә сіптің, жеке кә сіпорындардың жә не олардың бө лімшелерінің бү кіл салаларының жұ мыстары экономикалық аспекттермен анық талады. Кез келген кә сіпорынның ақ ырғ ы мақ саты - пайда алу, сондық тан ө ндірістің эканомикалық шарттары шын мә нінде анық тайтын болып шық ты:

- шығ арылатын ө німнің жоғ ары сапысы;

- оның нарық тағ ы бә секелес қ абілеттілігі;

- ғ ылымның жә не техниканың жаң а жетістіктерін енгізу;

- қ азіргі ө ндірістің тиімділігін кө теру мақ сатымен оны қ айта қ ұ ру жә не модернизациялау;

- аз шығ ынмен шығ арлатын ө німнің кө лемін арттыру;

- қ олданыс табатын тауарлы ө німдер шығ ару;

Жаң а ө ндіріс қ уаттарын енгізумен салыстырғ анда бұ рынғ ы істеп тұ рғ андарды техникалық жағ ынан қ айта жабдық тау ә лде қ айда тиімді болып келеді, бұ л кү рделі қ аржылардың жоғ ары тиімділігімен, ө ндірістік қ уаттардың тез игеруілімен тү сіндіріледі. ТМД елдерінде 1982-1983 жылдары қ ара металургияның дамуына кү рделі қ аржының жалпы кө лемінің 37% қ айта қ ұ руғ а жә не техникалық қ айта жабдық тауғ а жіберілген болатын. АҚ Ш-та 1977-1980 жылдары бұ л цифра 73%-ғ а, ГФР-65%-ғ а жеткен болатын.

Металлургиялық ө ндірістерді модернизацияланғ ан (жаң ғ ыртқ анда) ә сердегі қ уаттарды ө сіре беруге емес, шығ арылатын ө німнің сапасына кө теруге, шикізаттық жә не отын қ орларын ү немдеуге, ең бек ө німділігі мен жалпы ө ндіріс тиімділігін ө сіруге қ олайлы жағ дай жасайтын жаң а технологиялық ү дерістер мен жабдық тарды енгізуге кө ң іл аударылады. Мысалы, 1980-ші жылдары Жапония қ ара металлугияда тек энергия ү немдегіш жабдық тарды енгізуге жалпы инвестициядан 20%-дан артық кү рделі қ аражат жұ мсады. Қ ара металдардың дү ние жү зілік нарқ ында жә не қ азіргі ортақ ө ндірудің дағ дарыс қ ұ былысын жең уде, дә п осындай ө ндіріс технологиясын іске асыру, келешекте де шешуші рольді атқ аратын болады.

Бірақ қ азіргі ө ндірісте қ айта қ ұ ру ТЭК (техникалық эканомикалық кө рсеткіш) кө теру проблемасы негізгі тү рде шешуге мү мкіндік бермейді, ө йткені ескі кә сіпорынның «тар жерлері» ә рдайым сақ талынып қ алып отырады: ескірген кө мекші жабдық тар, зауыттың ың ғ айсыз жерде орналасуы жә не т.б. Сондық тан бұ л мә селе кә сіпорынның технологиялық дең гейінің кө терілуімен, қ ай жағ ынан болса да жабдық тардың ескіргендерін пайдаланудан алып тастаумен, қ атар-шешіледі.

Ө ндірісті жаң а жоғ ары ө німді агрегаттарында шоғ ырландыру едә уір эканомикалық нә тиже береді, оны меншікті-қ аржы жә не энего-шығ ыдарлық тө мендеуімен тү сіндіруге болады. Пештердің кө лемін ө сіру тонна шойынның ө зіндік қ ұ нын тө мендетеді, бір кә сіпорында ө нім ө ндіруді кө тереді.

Сө йтіп қ атарғ а енгізген агрегаттардың жоғ ары қ айтарымен қ амтамасыз ететін алдағ ы технолгияны қ олдану жағ дайында жаң а цехтарды салу бұ рынғ ыдай маң ызды істің бірі болып қ ала береді. Одан басқ а жаң адан жасалынғ ан дайындық тар мен технологиясы қ ұ рылысқ а енгізу металлургиялық жаң а кә сіпорындарын жасауғ а шығ ындарды бір тә ртіпке тө мендетуге мү мкіндік жасады, бұ л жаң а қ ұ рылыстың кү рделі қ аржасының орынын толтыру мерзімін едә уір тө мендетті.

Осы дипломдық жобада қ азіргі жаң а, жылдық ө німділігі 3, 3 млн.тонна қ айта ө ң делінетін шойынғ а есептелінген домна цехы ұ сынылғ ан. Бұ л жобоны келесі аспекттер бойынша негіздеуге болады:

- жаң а цех «Арселор Миттал Теміртау» жағ дайына байланысты салынады, оның ең басты ө німі тым сұ раныстағ ы жайма прокат жә не ақ қ аң ылтыр-тапсырыс ө те жоғ ары металлургиялық ө нім;

- болжаудағ ы қ ұ рылыс ө те қ олайлы ауданда жү ргізіледі: шикізаттың ірі кенорындары бар (темір кенінің, коксталынғ ыш тас кө мірдің, ә ктастың, су қ орының);

-шикізатты қ азып алатын жә не даярлайтын ө неркә сптің (ТКБК-тар, агломерациялық жә не коксхимялық ө ндірістер) дамығ ан тармақ тары бар;

- шикізаттың географиялық орналасуы, оларды тасмалдау, олардың бірі-біріне жақ ын орналасуына қ арай кө п қ аржы жұ мсауды талап етпейді;

- ө німдерді ө ткізуге болатын рыноктың болуы (Орталық жә не Оң тү стік Шығ ыс Азия, Қ ытай, Жер-орта тең ізінің елдері, Таяу Шығ ыс, Ресей, ішкі рынок жә не т.б, яғ ни АМТ-ның ө німдерін 30-дан астам мемлект тұ тынады).

Жаң а домна цехын жобалағ ан кезде алдағ ы технологиялық тә жірибе жә не соң ғ ы технологиялық дең гейге байланысты оның экономикалық тиімділігі жоғ ары болады деп кү теді, ал бұ л ө зіндік қ ұ ны ө те тө мен шойын алуғ а қ олайлы жағ дай жасайды.

Жобалық қ уат-кез келген ө ндірістің ең басты кө рсеткіші, ал нақ тылы жылдық ө німділік те осымен қ атар жү реді. Цехтың ө німділігі онда орнатылғ ан агрегаттардың ө німділігіне тә уелді болып келеді.

Сондық тан, берілген жылдық ө німді анық тау ү шін, жобаланып отырғ ан цехтағ ы домна пештерінің қ ажетті жинақ кө лемін шешіп алу қ ажет болады.

Бұ л мә селені шешіп алу ү шін былай жасайды:

- цехтың тә уліктік ө німділігін анық тайды. Ол жылдық ө німділіктен есептелініп алынады.

Р_{тә у}

мұ нда Р_жыл - цехтың берілген жылдық ө німділігі, т;

Т_к - цехтың бір жыл ішінде жұ мыс істеп тұ ратын календарлық уақ ыты, тә улік;

- жобаның қ ойылғ ан шартына қ арай Р_жыл= 3.300.000 тонна, Т_к – (365-9) =356 тә улік, ал 9 тә улік профилактикалық (жоспар бойынша) жө ндеу жұ мыстарына белгіленетін уақ ыт. Сонымен

Р_{тә у} = = 9270 т/тә улігіне

Домна пештерінің жұ мыс істеу жағ дайлары шикі материалдар мен кокстың сапасымен анық талынады. Кө п жылдық тә жірибелерге сү йене отырып технологтар белгілі бір тиімділікте кез келген шикізатты ө ң дей алады. Бұ л жайда ең басты мә селе ретінде қ абылдан технология болады.

Домна пештерінің ө німділігі кө лемін пропорционал болып келетіндіктен, донна ө ндірісінің техникалық сипаттамсы ретінде цехтың немесе жеке алынғ ан пештің меншікті ө німділігін пештің 1 м³ пайдалы кө лемінен тә улік оралығ ында алынатын шойын мө лшері жиі қ олданады. Бұ л кө рсеткіш кө лемі ә р тү рлі пештердің жұ мысының нә тижелерін жә не тиімділігін салыстыруғ а мү мкіндік береді. Меншікті ө німділіктің мө лшерімен қ атар донналық балқ ыманың ойдағ ыдай жү руі донна пешінің пайдалы кө лемін пайдалану коэфицентімен анық талады, м³·тә улік/т.

ПКПК = ;

мұ нда V_пайд – пештің пайдалы кө лемі, м³;

Р_{тә у} – пештің ө німділігі, т/тә улік.

Жобаланып отырғ ан цех ү шін теориялық жә не тә жірибелік негіздеріне сү йене отырып, бұ л кө рсеткішті 0, 7 (м³·тә улік/т) деп қ абылдаймыз, бұ л мына меншікті ө німділікке тең болады:

=1, 429 т/(м³·тә улік);

Сонымен цехтағ ы пештердің жинақ кө лемі былай табылады, м³:

V_пайд=ПКПК·Р_{тә ул}=0, 7·9270=6489 м³.

Демек, домна цехындағ ы пештердің жалпы кө лемі 6489 м³. Ендігі жерде цехта орналасатын пештердің санын жә не ә рқ айсысының кө лемін анық таймыз. Мұ ндай мә селені бағ алағ анды бірік қ уаты ү лкен металлургиялық агрегаттардың артық шылығ ы болады. Сондық тын қ азіргі кезде пештердің кө лемі ү лкендеу жасау ық палы кө зге тү седі; бірақ та кө птеген донна пештерінің кө лемі 3500 м³ аспайды. Дегенмен Кривой-Рог металлугиялық зауында жә не Череповец металлургиялық зауытында тиісінше пайдалы кө лемі 5036 м³ жә не 5500 м³ ү лкен салмақ ты пештер жұ мыс істейді.

Мұ ндай аса қ уатты пештердің трқ тап қ алуы осы кә сә порындағ ы металл балансының бұ зылуна ә келіп соқ тыратынын есепен шығ армау керек.

Жинақ талынғ ан тә жірибені ескере отырып пайдалы кө лемі 2500¸ 3500 м³ пештер ең тиімді деп есептеуге болады. Осығ ан орай ТМД елдерінде, сонғ ы кездерде салынғ ан пештердің кө лемі кө бінесе, типтік пештерге жататын, 2700 жә не 3200 м³ қ ұ райды.

Осы айтылғ ан пікірді есепке ала отырып, цехтың ө німділігі 3, 3 млн.тонна қ айта ө ң делген шойын алу ү шін цех қ ұ рамында пайдалы кө лемі V=3200 м³ екі пеш болады деп қ абылдаймыз.

Ең алдымен бү кіл шикізаттар комбинатта алдын ала домналық балқ ытуғ а даярланатынын айта кету керек, яғ ни кез келген шикізат қ азып алынғ ыннан кейін тікелей домна пешіне тү спейді. Бұ л домна пешінің жү рісін қ арқ ындату, технологияның тиімділігін кө теру, домналық балқ ытудың ТЭК жақ сарту жә не шойынның сапасын арттыру жә не тағ ы басқ алар ү шін жасалынады. Шикі материалдар сондық тан мұ қ ият ортақ тандыру мен агломерациялаудан ө теді. Домна пешінің шикізаты мү мкіншілігінше саны аз компаненттерден тұ ратын етуге ұ мтылу керек. Қ азіргі жағ дайларғ а қ арай ә р тү рлі кенорындарының жинақ талғ ан шикізатынан домна цехын қ орландырып тұ ратын бір ғ ана ө нім-флюстенген (ө здігінен балқ ығ ыш) агломератты-алады. Сондық тан домна цехының шикізат базасы ретінде аглофабрикағ а шикізат материалдарын жеткізіп беріп тұ ратын кенорындарының жинағ ы белгіленеді.

Шикі заттардың қ асиеттерін нормалау шикізаттың шарттарына жә не қ абылданғ ан технологияғ а сай ә р кә сіпорын ү шін жеке-жеке жү зеге асырылады (ү рлеменің температурасы, ү рлеменің қ ұ рамы, қ арқ ындатқ ыштарды қ олдану жә не т.б.). Технологиялық параметрлердің шамасын анық тағ анда домна пештерінің шихтасының қ ұ рамы тек белгіленген қ ұ рамдағ ы шойынды алуды ғ ана қ амтамасыз етпей, сонымен бірге аз мө лшерде ө ндірістік шығ ындарды да аз жұ мыс керек.

Ө ндірістің мұ ндай қ ұ рылымы алынатын шойынның сортаментін кең ейтуге, тоқ тап қ алудан болатын эканомикалық жоғ алымдарды тө мендетуге, жө ндеу жұ мыстарын тиімді жү ргізуге, сонымен цехтың ө німділігін ырғ ақ ты реттеуге мү мкіндік береді.