Фирма теориясы. 8 страница

Жалпы алғ анда, кейнстік ү лгі қ ысқ а мерзімге сә йкес келеді. Қ ысқ а мерзімді кезең де жиынтық ө німнің нақ ты кө лемі ө зінің ә леуетті дең гейіне сә йкес келмейді жә не сұ раныс ө згергенде бағ алар дең гейі ө згермейді жә не жиынтық ө нім кө лемі ө згеріске ұ шырайды. Экономикалық дағ дарыс кезінде мемлекеттің экономикағ а араласуы арқ ылы жиынтық сұ ранысты арттыруды ынталандыру қ ажет, соғ ан байланысты жиынтық сұ раныс жиынтық ө німнің нақ ты кө лемі ө зінің ә леуетті дең гейіне жеткенше дейін арта береді (сурет 11.4).

Р

E AS

AD

Y

Сурет 11.4 Кейнстік макроэкономикалық тепе-тең дік

Е нү ктесінде кейнстік ү лгі бойынша макроэкономикалық тепе-тең дік қ алыптасады. Кейнстік макроэкономикалық тепе-тең дік жиын-тық сұ ранысты реттеуге негізделген жә не мемлекеттің экономикағ а араласуын талап етеді.

11.3 Тұ тыну жә не жинақ тау функциясы. Инвестициялар

Ұ лттық экономика шең берінде тұ тыну, жинақ тау жә не инвестиция дең гейлерін қ олда бар табыс пен пайыз мө лшерлемесі кө рсеткіштері анық тайды.

Классикалық макроэкономикалық ү лгіде жинақ тау мен инвести-ция дең гейлері пайыз мө лшерлемесі арқ ылы автоматты тү рде ретке келіп отырады, олай болса, қ олда бар табыс [3] факторы екінші орынғ а қ ойылып, пайыз мө лшерлемесіне шешуші мә н беріледі.

Кейнстік макроэкономикалық ү лгіде кө бінесе экономикалық агенттердің психологиялық факторлары мен мінез-қ ұ лық тары ескеріледі. Тұ тыну мен жинақ тау функцияларын қ олда бар табыс дең гейі анық тайды, ал инвестиция кө лемі пайыз мө лшерлемесіне тә уелді болып табылады. Негізгі макроэкономикалық кө рсеткіш – қ олда бар табыс (Y_d) тұ тынылады (С) жә не жинақ талады (S):

Y_d = C + S.

Мұ ндай тұ тыну мен жинақ тау Кейнстің психологиялық заң ымен жә не бейімділіктің тү рлерімен тығ ыз байланысты, яғ ни ол заң былай суреттеледі: «адамдардың табыстары артқ ан сайын тұ тыну да артады, бірақ тұ тынудың артуы табыстың артуындай болмайды». Олай болса, табыстың артуынан тұ тыну дең гейі салыстырмалы тү рде тө мендей береді, ал жинақ тау салыстырмалы тү рде арта береді. Ал бейімділіктің тө рт тү рі бар:

1. Тұ тынуғ а шекті бейімділік (МРС) – қ олда бар табыстың ө згеруіне байланысты тұ тынудың салыстырмалы тү рде ө згеруі:

МРС = ∆ С / ∆ Y_d.

2. Жинақ тауғ а шекті бейімділік (МРS) – қ олда бар табыстың ө згеруіне байланысты жинақ таудың салыстырмалы тү рде ө згеруі:

МРS = ∆ S / ∆ Y_d.

3. Тұ тынуғ а орташа бейімділік (АРС) – қ олда бар табыстың тауарлар мен қ ызметтерді сатып алуғ а жұ мсалатын бө лігі:

АРС = С / Y_d.

4. Жинақ тауғ а орташа бейімділік (АРS) – қ олда бар табыстың тұ тынудан қ алғ ан бір бө лігі:

АРS = S / Y_d.

Тұ тынуғ а шекті бейімділік пен жинақ тауғ а шекті бейімділік қ олда бар табыстың қ осымша бірлігінің қ аншасы тұ тынуғ а жұ мсалатынын жә не қ аншасы жинақ тауғ а кететінін кө рсетеді. Сондық танда, олардың қ осындысы ә рқ ашанда 1-ге тең болады:

MPC + MPS = 1

Кейнс бойынша тұ тыну функциясы былай қ алыптасады:

C = a + b (Y – T),

мұ нда, а – автономды тұ тыну (табысқ а байланысты емес тұ тыну);

в – тұ тынуғ а деген шекті бейімділік.

Жинақ тау функциясы:

S = - a + (1 - b) (Y – T),

мұ нда, S – жеке сектордың жинақ тары;

1-b – жинақ тауғ а шекті бейімділік.

Сонымен, тұ тыну мен жинақ тауғ а мынадай анық тамалар беруге болады:

Тұ тыну – қ олда бар табысқ а байланысты ел азаматтарының ағ ымдық қ ажеттіліктерін қ анағ аттандыруғ а жұ мсайтын тауарлары мен қ ызметтерінің жиынтық қ ұ ны.

Жинақ тау – ел азаматтарының ағ ымдық қ ажеттіліктерін қ ана-ғ аттандырып болғ аннан кейінгі қ алғ ан қ олда бар табыстың тұ тыныл-майтын бө лігі.

Ұ лттық экономика шең берінде жасалатын жалпы ішкі ө німнің қ ұ рамындағ ы инвестицияларды талдаудың маң ызы аса зор. Инвестициялар – жеке, мемлекеттік жә не шетелдік секторлардың пайда табу мақ сатында ө ндіріске, тауарлы-материалдық қ орларғ а жә не тұ рғ ын ү й қ ұ рылысына ұ зақ уақ ытқ а салатын кү рделі қ аржылық жұ мсалымдары. Инвестициялардың негізгі кө зі болып жинақ таулар табылады жә не олардың кө лемі пайыз мө лшерлемесіне тә уелді болып саналады.

Классикалық жә не кейнстік ү лгілерге сә йкес, инвестициялар мен жалпы ішкі ө нім кө лемі бірін-бірі ә рдайым қ олдап отырады. Алдымен, инвестициялар жалпы ішкі ө німнің артуына жә не экономикалық ө суге жағ дай жасайды, содан кейін жалпы ішкі ө німнің артуы қ айтадан инвестицияларды ынталандырады. Сондық танда, жиынтық сұ раныс пен жиынтық ұ сыныстың тепе-тең дігі ауытқ ымалы кезең мен (циклдік) дамып отырады.

Инвестициялардың екі тү рі бар:

1. Автономды (тә уелсіз) инвестициялар – ұ лттық табыстың ө сіміне байланысты емес тұ рақ ты инвестициялар. Автономды инвестициялар техникалық прогрестің қ ұ былмалы болуы, халық санының ө суі, сыртқ ы нарық тардың кең еюі, адамдар талғ амының ө згеруі сияқ ты себептерге байланысты пайда болады. Мұ ндай инвестициялардың кө зі болып ә детте, мемлекет бюджет табылады.

2. Туынды (индуцирлі) инвестициялар – ұ лттық табыстың ө згеруіне байланысты жү зеге асырылатын тә уелді жә не ынталандырушы инвестициялар. Автономды инвестициялар жиынтық табысты арттырып, соның ө суімен байланысты тә уелді инвестицияларды ынталандырады. Мұ ндай инвестициялардың кө зі болып ә детте, кә сіпкерлік пайда табылады, ал соң ғ ысы Y ұ лттық табыстың ө суімен қ атар ұ лғ аяды. Олай болса, туынды инвестициялар да артады. Бұ л жерде жиынтық табыстың ө суіне орай, ө ндірістік инвестициялармен бірге, тауарлы-материалдық қ орларғ а жә не тұ рғ ын ү й қ ұ рылысына да инвестициялар артады. Демек, экономиканың жандануы жағ дайында ескі капиталдардың қ оры жаң артылады жә не тұ рғ ын ү йге сұ раныс ұ лғ аяды.

Инвестициялауғ а шекті бейімділік (MPI) – жиынтық табыстың кез-келген ө згерісіндегі инвестициялауғ а кететін шығ ындар ө сімінің пайыздық ү лесі:

МРІ = Δ I / Δ Y,

мұ нда, Δ I – инвестициялар шамасының ө згеруі; Δ Y – табыстың ө згеруі.

Кейнстік ү лгі ә рқ ашанда жиынтық сұ раныс тарапынан дағ дарыстық экономиканы зерттеуге бағ ытталады. Экономикалық белсенділіктің тө мен болуы жағ дайында жиынтық сұ ранысты ү немі ынталандырып отыру қ ажет. Сол себепті ө ндірістің терең қ ұ лдырауын болдырмау ү шін жиынтық сұ ранысты реттеу бойынша мемлекеттің белсенді экономикалық саясаты қ ажет.