Фирма теориясы. 6 страница

Сә йкесінше, негізгі макроэкономикалық мә селелерді зерттеу мемлекеттің қ андай да бір экономикалық саясатын талдаусыз жә не жү ргізусіз мү мкін емес. Кез-келген мемлекет ө з қ арамағ ында негізгі макроэкономикалық мә селелерді шешудің ө те бай қ ұ ралдарына ие болып табылады. Макроэкономикалық талдау қ ұ ралдары – бұ л бір немесе бірнеше мақ саттардың орындалуын кө здейтін жә не макроэкономикалық мә селелерді шешуге атсалысатын мемлекеттің экономикалық саясатының кешенді іс-шараларының жиынтығ ы. Жалпы алғ анда, макроэкономикалық саясат қ ұ ралдарының мынадай тү рлері орын алады:

1. Бюджет-салық (фискалдық) саясаты – мемлекеттің салық салу жә не мемлекеттік шығ ындар арқ ылы экономикағ а ә сер етуі.

2. Ақ ша-несие (монетарлық) саясаты – мемлекеттің елдің ақ ша, несие жә не банк жү йелері жолымен экономикағ а ә сер етуі.

3. Ә леуметтік саясат – ел азаматтарының ә леуметтік жағ дайларын қ орғ ау жә не қ оғ амның ә леуметтік тұ рақ тылығ ын қ амтамасыз етуге бағ ытталғ ан макроэкономикалық реттеудің маң ызды бір бағ ыты.

4. Сыртқ ы экономикалық саясат – мемлекеттің ашық экономика жағ дайында халық аралық сауда қ атынастарына араласа отырып, ұ лттық экономиканың ө суі мен тиімділігін арттыру, халық тың ө мір сү ру дең гейін жақ сарту мақ сатында таза экспортты реттеуге араласуы.

Экономикалық саясаттың осындай тү рлеріне біз алдағ ы тақ ырып-тарда жеке-жеке тоқ талып ө тетін боламыз.

Макроэкономикалық талдау микроэкономикалық талдаумен тығ ыз байланысты, ө йткені, микроэкономикалық байланыстар макроэкономи-калық қ ұ былыстардың негізі болып табылады.

Сонымен, макроэкономика – бұ л экономиканы біртұ тас жү йе ретінде зерттейтін ғ ылым. Ол экономикада болып жатқ ан ө згерістерді тү сіндіруге, нарық тық жү йенің қ ызмет етуін жақ сарту бойынша экономикалық саясатты жү ргізуге мү мкіндік береді.

10.2 Ұ лттық экономика дең гейіндегі табыстар мен шығ ындардың шең берлі айналымы

Макроэкономикалық теорияда ұ лттық экономика шең берінде табыстар мен шығ ындардың шең берлі айналымы туралы зерттеледі.

Нарық тық қ атынастар жағ дайында алуан тү рлі тауарлар мен қ ызметтердің кө птеп ө ндіріледі, ал олардың ө ндірісіне ә ртү рлі фактор-лар қ атысады. Нарық тың белгілі субъектілері ә ртү рлі факторлардың иелері ретінде табыстарды алып отырады. Бірақ осындай субъектілердің табыстары бір уақ ытта нарық тағ ы басқ а бір субъектілердің шығ ындары ретінде кө рінеді. Сондық танда, макроэкономикалық талдау тұ рғ ысынан табыстар мен шығ ындардың айналымы туралы қ арастырудың маң ызы зор болып табылады.

Негізінен, ұ лттық экономика шең берінде айналатын табыстар мен шығ ындардың қ алыптасуына нарық тың барлық субъектілері қ атысады. Ол қ арапайымнан кү рделіге қ арай кете береді. Осындай айналымның бірнеше тү рлері орын алады.

1. Жабық экономикадағ ы мемлекеттің қ атысуынсыз табыстар мен шығ ындардың айналым ү лгісі.

2. Жабық экономикадағ ы мемлекеттің қ атысуымен табыстар мен шығ ындардың айналым ү лгісі.

3. Ашық экономикадағ ы табыстар мен шығ ындардың айналым ү лгісі.

Біздің мысаламызда мемлекет жә не сыртқ ы орта қ атыспайтын табыстар мен шығ ындардың қ арапайым айналым ү лгісі сө з етіледі (сурет 10.1).

Сурет 10.1 Ұ лттық экономикадағ ы табыстар мен шығ ындардың шең берлі айналым ү лгісі

Осы сызбадан кө ріп отырғ анымыздай, сағ ат тілі бойымен жү ретін бағ ыт бойынша ү й шаруашылық тарынан ө ндіріс факторлары нарығ ына факторлық қ ызметтер (ең бек, капитал, жер қ ызметтері) келіп тү седі. Ө з кезегінде, игіліктер нарығ ы арқ ылы фирмалардан ү й шаруашылық тары-на ә ртү рлі материалдық жә не материалдық емес игіліктер келіп тү седі. Сағ ат тілі бойымен жү ретін ресурстар мен соң ғ ы ө німдер ағ ынын нақ ты ағ ындар деп атайды. Нақ ты ағ ындар ақ шалай ағ ындармен қ амтамасыз етіліп отырады. Сондық тан сағ ат тіліне қ арсы жү ретін бағ ытты ақ шалай ағ ындар деп атайды. Фирмалардан ү й шаруашылық -тарына факторлық қ ызметтердің тө лемдері келіп тү седі. Ү й шаруашы-лық тары ү шін – бұ л олардың табыстары болып табылады. Ал фирмалар ү шін – бұ л олардың шығ ындары ретінде кө рінеді. Ә ріқ арай сағ ат тіліне қ арсы бағ ыт бойынша ү й шаруашылық тарынан фирмаларғ а соң ғ ы тауарлар мен қ ызметтерді сатып алғ аны ү шін тө лемдер келіп тү седі. Ү й шаруашылық тары ү шін бұ л ақ шалай тө лемдер шығ ындары, ал фирма-лар ү шін табыстары болып табылады.

Сонымен, бұ л суретте жабық экономикадағ ы нақ ты игіліктер ағ ыны мен ақ шалай ағ ындардың шең берлі айналымы кө рсетілген.

10.3 Ұ лттық шоттар жү йесіндегі негізгі макроэкономикалық кө рсеткіштер жә не оларды есептеу ә дістері

Экономикалық теория ұ лттық ө ндірістің жиынтық кө лемі мен нә тижелерін ө лшеу ү шін ұ лттық шоттар жү йесін жә не оның қ ұ рамындағ ы агрегатталғ ан макроэкономикалық кө рсеткіштерді қ олданады.

Ұ лттық шоттар жү йесі (Ұ ШЖ) – бұ л елдің экономикалық қ ызметінің жалпы нә тижелері туралы кө рсеткіштерді алу ү шін қ ұ рылатын кестелер мен есеп-шоттар тү ріндегі ө зара байланысқ ан статистикалық кө рсеткіштердің жү йесі. Ұ ШЖ-н алғ аш рет американдық экономист, Нобель сыйлығ ының иегері (1901-1985) Саймон Кузнец жасағ ан. Ө ткен ғ асырдың 60-жылдарынан бастап ол Біріккен Ұ лттар Ұ йымымен мақ ұ лданып, барлық елдерге стандартты жү йе ретінде ұ сынылды. Ұ ШЖ-не кіретін ә ртү рлі кө рсеткіштер ұ лттық ө ндірістің дең гейін белгілі бір уақ ыт мезетінде ө лшей алады, экономиканың қ ызмет етуіне ә сер ететін факторларды ашып кө рсете алады, экономиканың болашақ тағ ы даму ү рдістерін анық тай алады, мемлекеттің экономикалық саясатын қ алыптастыруғ а жә не оны жү ргізуге мү мкіндік береді. Сә йкесінше, Ұ ШЖ ұ лттық экономиканың тепе-тең дік жағ дайын жә не оның жағ дайына ә сер ететін экономикалық саясаттың жай-кү йін анық тайды. Ұ ШЖ-де бір жағ ынан, қ олда бар ресурстардың жалпы кө лемі, ал екінші жағ ынан, сол ресурстардың қ олданылу дең гейі анық талады. Ол экономикалық қ атынастарғ а қ атысушылардың арасындағ ы жиынтық айырбас операцияларының тепе-тең дігін кө рсетеді.

Ұ ШЖ қ ұ рамында жалпы ішкі ө нім (ЖІӨ) аса маң ызды кө рсеткіш болып табылады. ЖІӨ - бұ л бір жыл ішінде белгілі бір елдің территориясында ө ндірілген соң ғ ы тауарлар мен қ ызметтердің нарық тық ақ шалай қ ұ ны. ЖІӨ -ді дұ рыс есептеу ү шін берілген жылы ө ндірілген соң ғ ы тауарлар мен қ ызметтердің қ ұ ны есепке алынуы тиіс, яғ ни бұ л жерде қ айта есептеу болмау керек. Бұ л соң ғ ы игіліктер ү й шаруашылық тары немесе фирмалар шең берінде тұ тынылады жә не аралық ө німдерге қ арағ анда қ айта ө ң деуге қ атыспайды. Мысалы, азық -тү лік тауарлары, кір жуғ ыш машиналар, шаштараз қ ызметі, т.б. Ал осылармен салыстырғ анда, мә селен, нан зауытының нан пісіру ү шін сатып алатын ұ н ө німі аралық ө нім болып табылады.

ЖІӨ кө рсеткішінің қ ұ рамына кейбір келісімдер бойынша жасалғ ан қ ұ ндар кірмейді:

1. Бір жыл ішінде жасалғ ан ө ндірістік емес келісімдерді есепке алмайды. Оларғ а таза қ аржылық келісімдер мен ұ сталғ ан тауарларды сату жатады. Қ аржылық келісімдердің ү ш тү рі орын алады: а) мемлекет-тің трансферттік тө лемдері (сақ тандыру жарналары, жұ мыссыздық бойынша жә рдемақ ылар, зейнетақ ылар, шә кіртақ ылар, т.б.); ә) жеке трансферттік тө лемдер (студенттерге ата-анасының ақ ша аударуы, туыстарының берген сыйлық тары, т.б.); б) қ ұ нды қ ағ аздар бойынша келісімдер (акцияларды, облигацияларды сату-сатып алу, т.б.).

2. Бір жыл ішінде жасалғ ан ө ндірістік емес қ ызметтің тү рлерін есепке алмайды. Оларғ а ү й шаруасындағ ы отбасылық жұ мыстар, кө ршіге кө мек беру, қ айырымдылық қ ызметтері жә не қ ызметтің басқ а да тү рлері жатады.

3. Бір жыл ішінде жасалғ ан қ оғ амғ а зиян алып келетін кейбір келісімдерді есепке алмайды. Мә селен, есірткіні сату.

ЖІӨ -ді есептеудің негізгі ү ш ә дісі бар:

1. Қ осылғ ан қ ұ н ә дісі. Қ осылғ ан қ ұ н кө рсеткіші ЖІӨ -де қ ос есептеуді болдырмайды. Ол дайын игіліктерді сату қ ұ ны мен материалдарды, шикізаттарды, қ ұ рал-жабдық тарды, басқ а да ресурстарды сатып алу қ ұ ны арасындағ ы айырмашылық ты кө рсетеді. Басқ аша айтқ анда, қ осылғ ан қ ұ н – бұ л фирманың басқ а фирмалардан сатып алып тұ тынғ ан шикізаттары мен материалдардың қ ұ нын алып тастағ андағ ы ө німінің нарық тық бағ асы. Елдегі барлық фирмалардың ө ндірген қ осылғ ан қ ұ ндарын қ осу арқ ылы ЖІӨ -ді анық тауғ а болады, яғ ни ол соң ғ ы нә тижесінде шығ арылғ ан тауарлар мен қ ызметтердің нарық тық қ ұ нын сипаттайды.

2. Шығ ындар ә дісі бойынша ЖІӨ -ді есептеу. Шығ ындар негізінде ЖІӨ -ді есептеу кезінде ұ лттық экономика масштабындағ ы барлық экономикалық субъектілердің шығ ындары есепке алынады:

1) Ү й шаруашылық тарының тұ тынушылық шығ ындары (C).

2) Фирмалардың жалпы жеке инвестициялары (I).

3) Мемлекеттік шығ ындар (G).

4) Таза экспорт (NX).

Осы шығ ындар ЖІӨ кө лемін (Y) қ ұ райды жә не ол жылдық ө ндірістің нарық тық бағ асын кө рсетеді:

Y = C + I + G + NX.

Бұ л формула негізгі макроэкономикалық тең дестік деп аталады.

3. Табыстар бойынша ЖІӨ -ді есептеу ә дісі. ЖІӨ -ді осы ә діс арқ ылы факторлық табыстардың жиынтық сомасы деп қ арастыруғ а болады. Жалақ ы, пайыз, рента, пайда сияқ ты факторлық табыстардың есепке алынуымен қ атар, жанама салық тар, амортизация, меншіктен тү скен табыстар, бө лінбеген пайда кө рсеткіштері де ЖІӨ -ге жатқ ызылады.

Шығ ындар мен табыстар бойынша есептелетін ЖІӨ -ді тө мендегі кесте арқ ылы кө рсетуге болады:

Кесте 10.1 ЖІӨ -ді есептеу ә дістері

Осы екі ә діс арқ ылы ЖІӨ бойынша шығ ындар мен табыстар бір-біріне тең болады, яғ ни нә тижесінде бірдей шаманы кө рсетуі тиіс.

Ұ ШЖ-гі екінші макроэкономикалық кө рсеткіш – ол жалпы ұ лттық ө нім (ЖҰ Ө). ЖҰ Ө - бұ л ел азаматтарының ел ішінде жә не оның сыртында ұ лттық факторлардың кө мегімен ө ндірген соң ғ ы тауарлар мен қ ызметтерінің жылдық қ ұ ны.

Ұ ШЖ-гі ЖІӨ мен ЖҰ Ө -нен басқ а макроэкономикалық кө рсеткіштер бар. Оларғ а таза ішкі ө нім (ТІӨ), ұ лттық табыс (Ұ Т), жеке табыс (ЖТ) жә не қ олда бар табыс (Қ БТ) жатады.

ТІӨ - ЖІӨ мен амортизациялық аударымдар арасындағ ы айырма.

ТІӨ кө рсеткіші тозғ ан қ ұ рал-жабдық тарғ а амортизациялық аударымдарды аударып болғ аннан кейінгі тұ тынуғ а қ ажетті тү пкілікті ө німдер мен қ ызметтердің соң ғ ы нарық тық қ ұ нының жиынтығ ын кө рсетеді. ТІӨ -нің қ ұ рамында акциздер, кедендік салық тар жә не қ осылғ ан қ ұ н салығ ы сияқ ты жанама салық тардың тү рлері болады. Осы салық тарды ТІӨ -нен азайтсақ, макроэкономикалық кө рсеткіштің келесі тү рін аламыз.

Ұ Т – ел тұ рғ ындарының ең бек, капитал, жер жә не кә сіпкерлік қ абілет сияқ ты ұ лттық сипаттағ ы ө ндіріс факторларының иелері ретінде жалақ ы, пайыз, рента жә не пайда тү рінде тапқ ан табыстарының жиынтығ ы. Алайда осындай табыстардың барлығ ы тү гелімен тұ тыну мен жинақ тауғ а кетпейді. Олай болса, Ұ Т-тан жеке табыс кө рсеткіші алынады.

ЖТ – ел тұ рғ ындары мен фирмалардың салық тық тө лемдерді тө легенге дейінгі тапқ ан табыстарының жиынтығ ы. ЖТ-ты табу ү шін Ұ Т-тан ә леуметтік сақ тандыру жарналарын, корпорацияның бө лінбеген пайдасын, корпорациялық табыс салығ ын алып тастап трансферттік тө лемдерді қ осу керек.

Қ БТ - ел азаматтарының барлық салық тық тө лемдерді тө легеннен кейінгі тапқ ан табыстарының жиынтығ ы. Қ БТ кө рсеткішін есептеу ү шін ЖТ-тан салық тық тө лемдерді алып тастау қ ажет. Қ БТ кө рсеткішін соң ында азаматтар екі мақ сатпен жұ мсайды, яғ ни оның бір бө лігі тұ тынуғ а кетеді, ал қ алғ ан бө лігі жинақ талады.

Сонымен, Ұ ШЖ-гі аталғ ан негізгі макроэкономикалық кө рсеткіштер жиынтық ө нім мен жиынтық табыстың сандық нә тижелерін бағ алап кө рсетеді. Сандық кө рсеткіштермен қ атар сапалық кө рсеткіштерді де атап ө ткен жө н. Мә селен, жан басына шақ қ андағ ы ЖІӨ, таза экономикалық ә л-ауқ ат жә не ұ лттық байлық деген кө рсеткіштер тұ рғ ындардың ө мір сү ру сапасы мен дең гейін, экономикалық ө судің жағ ымды жақ тарын, ғ ылыми-техникалық прогресстің жетістіктерін сипаттай алады.

10.4 Атаулы жә не нақ ты жалпы ішкі ө нім. Бағ алар индексі

ЖІӨ жә не Ұ Т сияқ ты макроэкономикалық кө рсеткіштер ақ шалай кө рсеткіштер болғ андық тан, олардың кө лемі елдегі бағ алар дең гейіне тә уелді болып табылады. Ө ндіріс кө лемінің шамасын анық тау ү шін индекс тү рінде кө рінетін бағ алар дең гейінің қ андай екендігін білу қ ажет.

Бағ алар индексі – бұ л осы жылдағ ы (ағ ымдық) тауарлар мен қ ызметтердің белгілі бір жиынының (тұ тыну себеті) жиынтық бағ асы мен ө ткен жылғ ы (базистік) тауарлар мен қ ызметтердің сондай тобының жиынтық бағ асы арасындағ ы арақ атынас.

Осы жылғ ы бағ алар индексі =

осы жылғ ы тұ тыну қ оржынының нарық тық бағ асы / ө ткен жылғ ы тұ тыну қ оржынының нарық тық бағ асы × 100%.

Мысалы, 2012 жылы тұ тыну қ оржынының нарық тық қ ұ ны 64 долларғ а тең; ал ө ткен 2011 жылы 50 долларғ а тең болса, онда 2012 жылғ ы бағ алар индексі мынадай болады:

2012 жылғ ы бағ алар индексі = 64 / 50× 100% = 128%.

ЖІӨ -нің бағ алар индексі. ЖІӨ -нің бағ алар индексін ЖІӨ дефляторы деп атайды. Ол тұ тынушылық тауарлар мен қ ызметтер-дің бағ аларынан, инвестициялық тауарлардың бағ аларынан, мемле-кеттің сатып алатын тауарларының бағ аларынан жә не ә лемдік нарық та сатылғ ан жә не сатып алынғ ан тауарлар мен қ ызметтердің бағ аларынан қ ұ ралады. ЖІӨ дефляторы ақ шалай нысандағ ы, яғ ни атаулы ЖІӨ -ді бағ алардың ө згеруіне байланысты тү зетуші кө рсеткіш болып табылады.

ЖІӨ дефляторы арқ ылы ә ртү рлі жылдар арасындағ ы ө ндіріс кө лемін салыстыруғ а болады. Ә ртү рлі жылдар ү шін алынатын бағ алар индексінің жиыны бағ алардың қ аншалық ты ө скендігін немесе тө мендегендігін анық тауғ а мү мкіндік береді. Сә йкесінше, біз ЖІӨ -нің ақ шалай, уақ ытша жә не сандық кө рсеткіш екендігіне кө з жеткіземіз. Оның шамасына ө ндірілген ө німнің санымен қ атар, бағ алар дең гейі де ә сер етеді. Олай болса, біз ЖІӨ -нің екі тү рін бө ліп кө рсетеміз:

1. Атаулы ЖІӨ - ағ ымдағ ы нарық тық бағ алармен есептелетін ЖІӨ -нің дең гейі.

2. Нақ ты ЖІӨ - бағ алар дең гейінің шамасын (инфляция жә не дефляция) есепке ала отырып тү зетілген немесе тұ рақ ты бағ алармен есептелетін ЖІӨ -нің дең гейі.

Осығ ан байланысты ЖІӨ дефляторы тө мендегі формуламен есептеледі:

ЖІӨ дефляторы = атаулы ЖІӨ / нақ ты ЖІӨ.

Сә йкесінше:

Нақ ты ЖІӨ = атаулы ЖІӨ / ЖІӨ дефляторы.

Біздің мысалымызда, 2012 жыл ү шін атаулы ЖІӨ дең гейі 64 долларғ а тең, ал ЖІӨ дефляторы – 128, онда нақ ты ЖІӨ 50 долларғ а тең болады.

Нақ ты ЖІӨ ұ лттық экономиканың даму дең гейін аса нақ ты тү рде есептей алады.

Тұ тынушылық бағ алар индексі. ЖІӨ дефляторынан басқ а бір индекс тұ тынушылық бағ алар индексі (ТБИ) де аса маң ызды кө рсеткіштердің бірі болып табылады. Оның қ ұ рамына тұ тынушылық тауарлар мен қ ызметтердің бағ алары кіреді. Бұ л жерде тұ тынушылық тауарлар мен қ ызметтер қ ұ рамының жиынын «тұ тыну себеті» (потребительская корзина) деп атайды. Тұ тыну себеті адамдардың қ ажеттіліктерін қ анағ аттандыратын жә не олардың ө мір сү руінің негізі болып табылатын бірінші қ ажеттіліктегі ең маң ызды заттарды есепке алады. Мә селен, АҚ Ш-та ТБИ тұ тыну себетінің қ ұ рамына кіретін 300-ден астам тауарлар мен қ ызметтердің бағ аларын есепке алады.

ТБИ-дың ЖІӨ дефляторынан басты айырмашылығ ы мынадан кө рінеді, яғ ни ТБИ нарық тық тұ тыну себетінің қ ұ рамын тұ рақ ты, ө згермейді деп болжайды. Жылдан жылғ а тауарлар мен қ ызметтердің қ ұ рылымы ө згеріссіз қ алады. Ал ЖІӨ дефляторы нарық тық тұ тыну себетінің қ ұ рамы жылдан жылғ а ө згеріп отырады деп болжайды.

Бірақ, біз белгілі бір дә режеде бағ алар индексінің салыстырмалы кө рсеткіштер болып табылатындығ ын жә не ЖІӨ дефляторының да, ТБИ-дың да ө зіне тә н кемшіліктерінің бар екендігін айтып ө ткеніміз жө н.

Ә дебиеттер тізімі

1. С. Ә кімбеков, А.С. Баймұ хаметова, У.А. Жанайдаров. Экономикалық теория. Оқ у қ ұ ралы. Жалпы редакция С. Ә кімбековтікі. – Астана: 2002. - 464 б.

2. Жалпы экономикалық теория. Оқ улық. Ө.Қ. Шеденов, Е.Н. Сағ ындық ов, Б.А. Жү нісов, Ү.С. Байжомартов, Б.И. Комягин. /Жалпы редакциясын басқ арғ ан Ө.Қ. Шеденов – Ақ тө бе, «А-Полиграфия», 2004 – 455 бет.

3. Я. Ә убә кіров, К. Нә рібаев, М. Есқ алиев, Е. Жатқ анбаев, т.б. Экономикалық теория негіздері. Оқ улық. – Алматы, «Санат», 1998. – 479 бет.

4. Ғ абит Ж.Х. Экономикалық теория: оқ у-ә дістемелік кешен. – Астана: 2006., 248 б.

5. Нарматов С.Р., Нарматова А.С. Экономикалық теория. Лекциялар курсы. (Оқ у қ ұ ралы). – Алматы: «Эверо», 2009. – 516 бет.

6. Курс экономической теории: учебник – 5-е исправленное, дополненное и переработанное издание/ Под общ. ред. Чепурина М.Н. и Киселевой Е.А. – Киров: «АСА», 2006 – 832 с.

7. Сажина М.А., Чибриков Г.Г. Экономическая теория: Учебник для вузов. – 2-е изд., перераб. и доп. – М.: Норма, 2005. – 672.

8. Крымова В. Экономикалық теория: Кестелі оқ у қ ұ ралы. Алматы: Аркаим, 2009. – 196 б.

9. Женсхан Д.Ж. Экономикалық теория. Экономикалық емес мамандық тарғ а арналғ ан қ ысқ аша курс. Астана: Л.Н. Гумилев атындағ ы ЕҰ У., 2008. – 147 б.

10. Шеденов Ө.Қ. Экономикалық ілімдер тарихы: оқ улық. - Ақ тө бе: А - Полиграфия, 2006. – 316 б.

11. Қ Р-ның Президенті Н.Ә. Назарбаевтың халық қ а Жолдауы «Ә леуметтік-экономикалық жаң ғ ырту – Қ азақ стан дамуының басты бағ ыты», 2012 ж. 28 қ аң тар.

12. Қ Р-ның Президенті Н.Ә. Назарбаевтың халық қ а Жолдауы «Болашақ тың іргесін бірге қ алаймыз», 2011 ж. 28 қ аң тар.

13. Қ Р-ның Президенті Н.Ә. Назарбаевтың халық қ а Жолдауы «Жаң а онжылдық – Жаң а экономикалық ө рлеу – Қ азақ станның жаң а мү мкіндіктері», 2010 ж. 30 қ аң тар.

14. Қ Р-ның Президенті Н.Ә. Назарбаевтың халық қ а Жолдауы «Дағ дарыстан жаң ару мен дамуғ а». 2009 ж. 7 наурыз.

15. Н.Ә. Назарбаев. Қ азақ стан - 2030: «Ел Президентінің Қ азақ стан халқ ына жолдауы», Алматы – 1998 ж.

Ө зін-ө зі тексеру сұ рақ тары

1. Макроэкономикалық талдаудың ерекшеліктері қ андай?

2. Макроэкономиканың зерттейтін негізгі мә селелері қ андай?

3. Макроэкономикалық саясаттың негізгі қ ұ ралдары қ андай?

4. Ұ лттық экономикада табыстар мен шығ ындар айналымы қ алай жү реді?

5. Ұ лттық шоттар жү йесі дегеніміз не?

6. Жалпы ішкі ө нім мен жалпы ұ лттық ө німнің арасында қ андай айырмашылық бар?

7. Негізгі макроэкономикалық кө рсеткіштер қ андай?

8. Жалпы ішкі ө німді есептеудің қ андай ә дістері бар?

9. Елдегі бағ алар дең гейі жалпы ішкі ө німнің қ арқ ынына қ алай ә сер етеді?

10. Бағ алар индексі дегеніміз не?

Студенттің ө зіндік жұ мыстары

1. Тақ ырып бойынша экономикалық сө здік жасау (глоссарий).

2. Тақ ырып бойынша логикалық схемалар қ ұ растыру.

3. Мына сұ рақ тарғ а жауап берің із (конспект):

1) Кө лең келі экономика жә не оның тү рлері.

2) Ұ лттық байлық жә не оның қ ұ рылымы.

4. Тест тапсырмалары:

1. Ең бекақ ы қ андай кө рсеткішті есептегенде ескеріледі:

А) ЖҰ Ө -ді табыс бойынша. В) ЖҰ Ө -ді шығ ын бойынша.

С) Мемлекеттік кә сіпорындарғ а таза субсидияны. D) Соң ғ ы ө німді.

Е) Аралық ө німді.

2. Макроэкономиканың негізін қ алағ ан кім?

А) М.Фридмен. В) И.Фишер жә не Хидоури. С) Й.Шумпетер.

D) Дж.М.Кейнс. Е) К.Маркс.

3. Францияда жұ мыс істейтін Италияндық жұ мысшылар сол жақ тан жалақ ы алады. Олардың табыстары қ андай кө рсеткішті арттырады?

A) Францияның ЖҰ Ө -ін; B) Францияның ЖІӨ -ін; C) Италияның ЖІӨ -ін; D) Италияның ТҰ Ө -ін; E) Францияның ЖҰ Ө мен Италияның ЖІӨ.

4. Атаулы ЖҰ Ө -гі тауарлар мен қ ызметтер қ андай бағ амен анық талады:

A) Ағ ымдық бағ амен; B) Нақ ты бағ амен;

C) Базистік кезең бағ асымен; D) Ө ткен жылдың бағ асымен;

E) Натуралды кө рсеткішпен.

5. Егер, Ұ Т-тан корпорация пайдасына салық ты, бө лінбеген пайданы, ә леуметтік сақ тандыру нормасын айырып, сосын трансферттік тө лемді қ осса, не шығ ады: