Фирма теориясы. 5 страница

Қ азіргі экономикалық теорияда жер категориясы ауыл шаруашылық тық жә не ауыл шаруашылық тық емес мақ саттарда қ олданылатын ө ндіріс ү дерісінің басты қ ұ ралы жә не шешуші факторы ретінде сипатталады. Қ оғ амдық ө ндірістің негізі бола алатын жер экономиканың салаларында ә ртү рлі қ ызметтерді орындайды. Біріншіден, жер ө ндіріс қ ұ рал-жабдығ ы ретінде қ ызмет атқ арады: жердің кең істік жағ ынан шектеулі болуы, жердің адам іс-ә рекетінің нә тижесі емес, оның табиғ аттың берген сыйы ретінде қ арастырылуы, рента тү рінде табыс ә келе алуы жә не оның бағ асының болуы, т.б. Екіншіден, жер ең бек заты ретінде қ ызмет атқ арады: ө ң деуші ө неркә сіпке қ ажетті, кә сіпорын немесе зауыт салуғ а арналғ ан алаң ретінде пайдаланылуы, жерді ө ң деп, оғ ан тұ қ ым сеуіп ө нім алу мү мкіндігі, т.б. Ү шіншіден, жер ең бек қ ұ ралы қ ызметін атқ арады: мысалы, жерге тұ қ ым сепкен кү ннен бастап ө нім ө сіру қ ызметін Жер-ана атқ арады.

Жер факторының басқ а ө ндіріс факторларынан айырмашылығ ы жә не ерекшелігі мыналардан кө рінеді:

1. Жердің ұ сынысы ә рқ ашанда шектеулі болады.

2. Жердің ұ сыныс қ исығ ы ө те икемсіз болып табылады.

3. Жердің қ озғ алмайтындық сипатта болады.

4. Жер шаруашылық тық іс-ә рекеттің кез-келген тү рінде қ олданыла береді.

5. Жердің қ ұ ны болмайды, бірақ оның бағ асын анық тауғ а болады.

Сонымен, жердің саны жә не оның ұ сынысы шектеулі болғ андық тан, жер нарығ ында белсенді рө лді оғ ан деген сұ раныс ойнайды.

Жерге деген сұ раныс – бұ л белгілі бір мақ саттарда жер учаскелерін уақ ытша жалғ а алып пайдалануды немесе оны сатып алуды білдіретін қ атынастар. Жерге сұ раныс біркелкі болмайды, себебі ол ауыл шаруашылық тық жә не ауыл шаруашылық тық емес сұ раныстар болып бө лінеді. Алдымен, жерге сұ раныс ауыл шаруашылық ө німдеріне деген сұ раныстан туындайды. Ал ауыл шаруашылық тық емес сұ раныс тұ рғ ын ү йлерді, инфрақ ұ рылым нысандарын, ө ндірістік ғ имараттар мен қ ұ рылыстарды салу ү шін қ ажетті сұ раныстармен байланысты.

Жердің ұ сынысы – бұ л жер учаскесін оның қ алыпты кү йінде нарық тық қ атынастар тұ рғ ысынан сата алуын жә не немесе жалғ а беруін білдіретін қ атынастар. Жердің ұ сынысын мынадай екі негізгі фактор анық тайды:

1. Жердің қ ұ нарлылығ ы

2. Жер учаскесінің нарық қ а алыс немесе жақ ын орналасуы.

Жер нарығ ындағ ы тепе-тең дікті оны бағ асы – жер рентасы анық тайды. Жерге деген сұ раныс кө лемі рентаның мө лшеріне байланысты жә не оның қ исығ ы кемімелі, теріс кө лбеулі болып келеді. Ал жердің ұ сынысы шектеулі жә не ө те икемсіз болғ андық тан, оның қ исығ ы тік сызық тү рінде болады. Жердің ұ сынысына байланысты жердің бағ асы ө скенде оның кө лемін арттыру немесе оның бағ асы тө мендегенде кө лемін қ ысқ арту мү мкін болмайды.

R

рента S_N

R_E

Е D_N

N_E Жердің ауданы

Сурет 9.7 Жер нарығ ындағ ы тепе-тең дік

Жер рентасы – бұ л меншіктен тү сетін табыстың бір тү рі ретінде жер учаскесін уақ ытша пайдаланғ аны ү шін тө ленетін тө лем. Оның кө лемі жерді жалғ а алу-жалғ а беру (аренда) келісімінде анық талады. Бұ л жерде жер рентасы жал тө лемі ретінде қ арастырылады. Жерді қ олдану дә режесіне байланысты оның негізгі екі тү рін анық тауғ а болады:

1. Абсолютті жер рентасы – бұ л жердің қ ұ нарлылығ ы мен басқ а да ерекшеліктеріне байланысты болмайтын жалғ а берілетін барлық жерлерден алынатын рентаның бір тү рі.

2. Ерекшеленген жер рентасы – бұ л қ ұ нарлылығ ы жоғ ары, нарық қ а жақ ын аумақ тарда орналасқ ан жә не ө ндіріс шығ ындары тө мен болатын жалғ а берілетін жерлерден алынатын рентаның бір тү рі. Жалгерлер осындай жерлерден ү стеме пайда алып отырады. Ерекшеленген жер рентасының ө зі екіге бө лінеді:

1) Бірінші дә режелі ерекшеленген жер рентасы – жердің табиғ и қ ұ нарлылығ ына байланысты жә не оны экстенсивті жолмен игеру ә дістері арқ ылы алынатын тө лем;

2) Екінші дә режелі ерекшеленген жер рентасы – бұ л жердің қ ұ нарлылығ ын жасанды тү рде игеру жә не оның сапасын арттыру арқ ылы интенсивті жолмен игеру ә дістері бойынша алынатын тө лем. Бұ л жерде тың айтқ ыштар, жаң а қ ұ рал-жабдық тар, жоғ ары сұ рапты тұ қ ымдар, биотехнологияның дамығ ан ә дістері қ олданылады.

Кейбір жерлерге жеке меншік болғ андық тан, олар тауар ретінде сатыла алады. Жер сатылатын жағ дайда оның бағ асын анық тауғ а тура келеді. Жердің бағ асы жер рентасына жә не банктің пайыз мө лшерлемесіне тә уелді болып табылады жә не ол рентаның пайызғ а қ атынасы ретінде анық талады:

Жердің бағ асы (Р_N) =

жер рентасы (R) / пайыз мө лшерлемесі (i) × 100%.

Жердің бағ асы жер рентасының капиталдандырылғ ан қ ұ ны болып табылады. Ө йткені, жерді сатқ аннан тү скен табысты банкке салып ү стінен пайыз алу сол жерден алынатын жыл сайынғ ы рентаның мө лшеріне сә йкес келуі тиіс. Олай болса, пайыз мө лшерлемесі жер рентасының альтернативті қ ұ ны болып табылады. Мысалы, айталық, жерден алынатын жыл сайынғ ы рентаның шамасы 2000 тең геге тең, ал пайыз мө лшерлемесі 10-ғ а тең. Онда жердің бағ асы мынағ ан тең:

Р_N = 2000 тең ге / 10 × 100% = 20 000 тең ге.

Егерде, жерді сатқ аннан тү скен 20 000 тең гені берілген пайыз дең гейінде банкке салсақ, онда жыл сайын рентаның кө леміне тең табысты алып отыруғ а болады.

Сонымен, ең бек, капитал жә не жер сияқ ты ө ндіріс факторларын пайдаланғ аны ү шін алынатын жалақ ы, пайыз жә не рента тү ріндегі факторлық табыстың тү рлері қ алыптасып отырады. Ө ндіріс факторлары нарық тарында фирмалар осы табыстарды олардың иелеріне тө лейді немесе олар шығ ындалады, ал ү й шаруашылық тары пайда кө реді.

Ә дебиеттер тізімі

1. С. Ә кімбеков, А.С. Баймұ хаметова, У.А. Жанайдаров. Экономикалық теория. Оқ у қ ұ ралы. Жалпы редакция С. Ә кімбековтікі. – Астана: 2002. - 464 б.

2. Жалпы экономикалық теория. Оқ улық. Ө.Қ. Шеденов, Е.Н. Сағ ындық ов, Б.А. Жү нісов, Ү.С. Байжомартов, Б.И. Комягин. /Жалпы редакциясын басқ арғ ан Ө.Қ. Шеденов – Ақ тө бе, «А-Полиграфия», 2004 – 455 бет.

3. Я. Ә убә кіров, К. Нә рібаев, М. Есқ алиев, Е. Жатқ анбаев, т.б. Экономикалық теория негіздері. Оқ улық. – Алматы, «Санат», 1998. – 479 бет.

4. Ғ абит Ж.Х. Экономикалық теория: оқ у-ә дістемелік кешен. – Астана: 2006., 248 б.

5. Нарматов С.Р., Нарматова А.С. Экономикалық теория. Лекциялар курсы. (Оқ у қ ұ ралы). – Алматы: «Эверо», 2009. – 516 бет.

6. Курс экономической теории: учебник – 5-е исправленное, дополненное и переработанное издание/ Под общ. ред. Чепурина М.Н. и Киселевой Е.А. – Киров: «АСА», 2006 – 832 с.

7. Сажина М.А., Чибриков Г.Г. Экономическая теория: Учебник для вузов. – 2-е изд., перераб. и доп. – М.: Норма, 2005. – 672.

8. Крымова В. Экономикалық теория: Кестелі оқ у қ ұ ралы. Алматы: Аркаим, 2009. – 196 б.

9. Женсхан Д.Ж. Экономикалық теория. Экономикалық емес мамандық тарғ а арналғ ан қ ысқ аша курс. Астана: Л.Н. Гумилев атындағ ы ЕҰ У., 2008. – 147 б.

10. Шеденов Ө.Қ. Экономикалық ілімдер тарихы: оқ улық. - Ақ тө бе: А - Полиграфия, 2006. – 316 б.

11. Қ Р-ның Президенті Н.Ә. Назарбаевтың халық қ а Жолдауы «Ә леуметтік-экономикалық жаң ғ ырту – Қ азақ стан дамуының басты бағ ыты», 2012 ж. 28 қ аң тар.

12. Қ Р-ның Президенті Н.Ә. Назарбаевтың халық қ а Жолдауы «Болашақ тың іргесін бірге қ алаймыз», 2011 ж. 28 қ аң тар.

13. Қ Р-ның Президенті Н.Ә. Назарбаевтың халық қ а Жолдауы «Жаң а онжылдық – Жаң а экономикалық ө рлеу – Қ азақ станның жаң а мү мкіндіктері», 2010 ж. 30 қ аң тар.

14. Қ Р-ның Президенті Н.Ә. Назарбаевтың халық қ а Жолдауы «Дағ дарыстан жаң ару мен дамуғ а». 2009 ж. 7 наурыз.

15. Н.Ә. Назарбаев. Қ азақ стан - 2030: «Ел Президентінің Қ азақ стан халқ ына жолдауы», Алматы – 1998 ж.

Ө зін-ө зі тексеру сұ рақ тары

1. Ө ндіріс факторлары нарық тарының игіліктер нарығ ынан айырмашылығ ы қ андай?

2. Ө ндіріс факторлары нарық тарында сұ раныс пен ұ сынысты кімдер қ алыптастырады?

3. Туынды сұ раныс дегеніміз не?

4. Ең бек нарығ ының ерекшеліктері қ андай?

5. Жалақ ының тү рлері мен нысандары қ андай?

6. Капитал нарығ ының ерекшеліктері қ андай?

7. Пайыздың тү рлері қ андай?

8. Жер ресурстары нарығ ының ерекшеліктері қ андай?

9. Жер рентасының тү рлері қ андай?

10. Жердің бағ асын қ алай анық тауғ а болады?

Студенттің ө зіндік жұ мыстары

1. Тақ ырып бойынша экономикалық сө здік жасау (глоссарий).

2. Тақ ырып бойынша логикалық схемалар қ ұ растыру.

3. Мына сұ рақ тарғ а жауап берің із (конспект):

1) Жалақ ы мө лшерлемелерінің ерекшеленуі.

2) Дисконттау жә не дисконтталғ ан қ ұ н.

3) Капитал бойынша уақ ытаралық таң дау мә селесі.

4) Жер рентасының тү рлері: монополиялық рента, экологиялық рента, т.б.

4. Есептер:

1. Айталық, сіздің университетте оқ удың келесідей тө лемақ ысы бекітілді: сіз жылына 2 мың доллар тө лейсіз, бірақ қ алғ ан ү ш жылда оқ удың ақ ысы жыл сайын 200 долларғ а ө сіп отырады. Университет ә кімшілігі оқ удың тө лемақ ысын ү немдеу ү шін студенттерге бірден тө рт жылғ а 8 мың доллар тө леу жө нінде ұ сыныс жасайды. Ә кімшіліктің айтуынша студенттер бұ л жерде 1200 доллар ү немдей алады:

2-ші жылы 200 доллар;

3-ші жылы 400 доллар;

4-ші жылы 600 доллар.

Егер сіздің ата-анаң ыз осындай ақ ша алу ү шін ө з компаниясының жылына 12% дивиденд тү рінде табыс ә келетін акциясын сату туралы шешім қ абылдаса, онда сіз осы ұ сынысты қ абылдайсыз ба?

2. Айталық, жер телімі 300 мың тең геге сатылады. Сіздің ойың ызша, бұ л жерді жалғ а бергенде ол жылына 25 мың тең ге кө лемінде ренталық табыс ә келеді. Осығ ан байланысты, 300 мың тең ге табысың ызды максималдауғ а ұ мтыласыз, банктік пайыз мө лшерлемесі 10-ғ а тең. Сіз жерді сатып алу жө нінде шешім қ абылдайсыз ба?

3. Белгілі бір отбасының алдында мынадай мә селе тұ р: кір жуатын машинаны сатып алу немесе кір жуу қ ызметін пайдалану.

Кір жуу қ ызметі аптасына 200 тең геге тең.

Кір жуатын машинаның бағ асы 30 000 тең ге.

Коммерциялық банктің пайыз мө лшерлемесі 10%-ғ а тең.

Кір жуатын машинаны қ олданудың басқ а да шығ ындары (амортизация, электроэнергия) 100 тең геге тең.

Анық таң ыз, отбасығ а кір жуатын машинаны сатып алғ ан дұ рыс па?

5. Тест тапсырмалары:

1. Рентаның қ андай тү рі жердің сапасымен байланысты алынады?

А) Абсолюттік рента. В) 1 Дифференциалдық рента.

С) 2 Дифференциалдық рента. D) 1 жә не 2 дифференциалдық рента. Е) Рентаның барлық тү рі.

2. Егер жылдық жер рентасы 600 долл., ал нарық тық пайыз мө лшерлемесі 20% болса, онда жердің бағ асы қ аншағ а тең?

А) 30 долл. В) 120 долл. С) 480 долл. D) 12000 долл. Е) 1200 долл.

3. Нақ ты ең бек ақ ы – бұ л:

А) ә рбір жұ мысшының алатын ақ шасы.

В) есептелген ең бек ақ ы сомасы.

С) инфляция шамасына реттелген номиналды ең бек ақ ы.

D) негізгі жә не қ осымша ең бегі бойынша ең бек ақ ы.

Е) ең бек ақ ыдан ұ сталғ ан ақ ша сомасы.

4. Ақ шаларды, акциялар мен облигацияларды капитал факторына жатқ ызуғ а бола ма?

А) Жоқ, жатқ ыза алмаймыз. В) Иә, болады. С) Тек акциялар мен облигацияларды жатқ ыза аламыз. D) Тек акцияларды ғ ана жатқ ыза аламыз. Е) Тек облигацияларды жатқ ыза аламыз.

5. Нақ ты пайыз мө лшерлемесі қ алай анық талады?

А) Номиналды пайыз мө лшерлемесінен жылдық инфляция қ арқ ынын алып тастау арқ ылы.

В) Номиналды пайыз мө лшерлемесін жылдық инфляция қ арқ ынына қ осу арқ ылы.

С) Номиналды пайыз мө лшерлемесінен инфляцияның орташа қ арқ ынын шегеру арқ ылы.

D) Ағ ымдағ ы жылы қ алыптасқ ан пайыз арқ ылы.

Е) Ө ткен жылғ ы қ алыптасқ ан орташа пайыз арқ ылы.

6. Мына тұ жырымдамалардың қ айсысы дұ рыс берілген:

А) Жер ұ сынысының ерекшелігі оның абсолютті икемділігінде.

В) Дифференциалдық рента сапасы тө мен жерлерден алынады.

С) Нақ ты пайыз мө лшерлемесі ү немі оң мә нді болып келеді.

D) Бағ алар тө мендеген кезде нақ ты жалақ ы ө седі.

Е) Бағ алар ө скенде нақ ты жалақ ы да ө седі.

7. Жердің ұ сынысы:

А) Абсолютті икемсіз. В) Абсолютті икемді. С) Икемді. D). Икемсіз. Е). Бірлік икемділікпен анық талады.

8. Жалақ ының дең гейі мен қ арқ ынын қ андай факторлар анық тайды?

А) Тауарлар мен қ ызметтерге деген бағ а дең гейі.

В) Инфляция ә сері. С) Салық ауыртпашылығ ының кү шеюі.

D) Елдегі жұ мыссыздар саны. Е) Осы аталғ андардың барлығ ы.

9. Жердің табиғ и қ ұ нарлығ ына жә не сапасына байланысты алынатын рентаның тү рі қ андай?

А) 1-ші дифференциалдық рента. В) 2-ші дифференциалдық рента.

С) 1-ші жә не 2-ші дифференциалдық рента. D) Абсолюттік рента.

Е) Экологиялық рента.

10. Ө ндіріс факторына деген туынды сұ раныс:

А) Сол фактордың кө мегімен ө ндірілген ө німге деген сұ раныс арқ ылы анық талады.

В) Басқ а факторларғ а деген сұ аныспен анық талады.

С) Сол фактордың ө німділігі арқ ылы анық талады.

D) Сол фактордың шекті ө німділігі арқ ылы анық талады.

Е) Сол фактордың абсолютті ө німділігі арқ ылы анық талады.

11. Ө нім ө ндіруге қ ажетті ресурстар бағ асының тө мендеуінен ұ сыныс қ исығ ы қ алай жылжиды:

А) Координат басына жақ ындайды. В) Координат басынан алыстайды. С) Оң ғ а жылжиды. D) Солғ а жылжиды. Е) Қ исық абсцисса осімен қ иылысады.

12. Егер сіз банктен екі жыл мерзімге 20%-бен 100 000 тең ге несие алсаң ыз, онда осы мерзім аяқ талғ аннан кейін банкке қ анша мө лшерде ақ ша қ айтарасыз?

А) 104 000 тең ге. В) 120 000 тең ге. С) 102 000 тең ге. D) 200 000 тең ге. Е) 140 000 тең ге.

13. Ө ндіріс факторларының нарық тары дегеніміз – бұ л:

А) Ө ндірісте қ олдану ү шін экономикалық ресурстарды мемлекеттік бө лу саласы.

В) Айналыстағ ы соң ғ ы ө німдер – тұ тынушылық тауарлар мен қ ызметтер саласы.

С) Ең бек, жер, капитал сияқ ты ресурстардың тауарлық -ақ шалай формадағ ы айналу сферасы.

D) Машиналар мен қ ұ рал-жабдық тарды сату-сатып алу.

Е) Ақ шалай нысандағ ы барлық экономикалық ресурстарды сату жә не сатып алумен байланысты қ атынастар.

14. Жердің бағ асы қ алай анық талады?

А) Рентаның пайыз мө лшерлемесіне кө бейтіндісі арқ ылы.

В) Рента мө лшерін арендалық тө лемге қ осу арқ ылы.

С) Рента мө лшерінің пайыз мө лшерлемесіне қ атынасы арқ ылы.

D) Рента мен арендалық тө лемнің айырмасы арқ ылы.

Е) Рентаны арендалық тө лем мө лшеріне кө бейту арқ ылы.

15. Нақ ты жалақ ының атаулы жалақ ыдан айырмашылығ ы неде?

А) Ешқ андай айырмашылығ ы жоқ. В) Ақ шаның жалпы сомасында. С) Жұ мсалғ ан ең бектің саны мен сапасында. D) Олардың айырмашылығ ы тө ленетін жалақ ы формасына қ арай. Е) Тауарлар мен қ ызметтерге деген бағ а дең гейінің ә серінде.

16. Қ андай жағ дайда жер рентасы ө седі, егер:

А) Жерге деген сұ раныс артса. В) Жердің ұ сынысы артса. С) Жердің бағ асы тө мендесе. D) Жердің ұ сынысы тө мендесе. Е) Жерге деген сұ раныс тө мендесе.

17. Егер атаулы пайыз мө лшерлемесі 10 %, ал инфляция қ арқ ыны жылына 4 % болса, онда нақ ты пайыз мө лшерлемесі қ аншағ а тең?

A) 14 % B) 6 % C) 2, 5 % D) 4 % E) – 6 %

18. Фирма инвестициялық жоба туралы шешім қ абылдау кезінде нені есепке алу қ ажет:

А) Номиналды пайыз мө лшерлемесін.

В) Нақ ты пайыз мө лшерлемесін. С) Кү тілетін пайда нормасын.

D) Тә уекелді. Е) Номиналды жә не нақ ты пайыз мө лшерлемесін.

19. Істелінген уақ ытына байланысты берілетін тө лемақ ы:

А) Нақ ты жалақ ы. В) Номиналды жалақ ы. С) Прогрессивті жалақ ы.

D) Келісімді жалақ ы. Е) Мерзімді жалақ ы.

20. Атаулы пайыз мө лшерлемесі дегеніміз не?

А) Инфляцияның жылдық қ арқ ынын есепке алатын пайыздық мө лшерлеме.

В) Инфляцияның ө ткен жылдық қ арқ ынын есепке алатын пайыз.

С) Ағ ымдағ ы нарық тық пайыз мө лшерлемесі.

D) Ө ткен жылғ ы нарық тық пайыз мө лшерлемесі.

Е) Тұ рақ ты тағ айындалғ ан пайыздық мө лшерлеме.

21. Пайыз мө лшерлемесі ө скен кезде индивид қ андай жағ дайғ а бейімделеді?

А) Ағ ымдағ ы тұ тынуды азайтады. В) Ағ ымдағ ы тұ тынуды ұ лғ айтады. С) Бағ алы қ ағ аздарғ а кө бірек инвестициялайды. D) Адам капиталына кө бірек инвестициялайды. Е) Сақ тық қ орларын тө мендетеді.

22. Адам капиталы дегеніміз – ол:

А) Тауар мен қ ызмет ө ндірісіне салынғ ан ақ ша. В) Жалақ ы, рента, пайыз, пайда.

С) Бағ алы қ ағ аздан тү сетін пайда. D) Адамның бойында қ алыптасқ ан интеллектуалдық қ ұ ндылық тар мен қ асиеттер. Е) Жиналғ ан байлық.

23. Мерзімді-сыйақ ылы жалақ ы 8 сағ атқ а 1800 тең геге тең, соның ішінде сыйақ ы 200 тең геге тең болса, онда 1 сағ атқ а жалақ ы мө лшері қ аншағ а тең:

А) 200 тең геге. В) 250 тең геге. С) 2000 тең геге. D) 150 тең геге.

Е) 1000 тең геге.

24. Туынды сұ раныс дегеніміз не?

А) Соң ғ ы ө німдерге деген сұ ранысқ а тә уелді болып келетін ресурстарғ а деген сұ раныс.

В) Ең бек ресурстарының ерекше тү ріне деген сұ раныс.

С) Болашақ та туындайтын игіліктерге сұ раныс.

D) Белгілі бір ресурстарғ а тә уелді болып келетін ө німдерге деген икемді сұ раныс.

Е) Белгілі бір ресурстарғ а тә уелді болып келетін ө німдерге деген икемсіз сұ раныс.

25. Ақ шалай нысандағ ы жалақ ының тү рі – бұ л:

А) Нақ ты жалақ ы. В) Номиналды жалақ ы. С) Мерзімді жалақ ы.

D) Сыйақ ылы жалақ ы. Е) Келісімді жалақ ы.

Макроэкономика. Ұ лттық экономика жү йе ретінде

Мақ саты: экономикадағ ы зерттелетін негізгі мә селелерді макроэкономикалық талдау тұ рғ ысынан зерттей келе, негізгі макроэкономикалық кө рсеткіштерге жалпы шолу жасау жә не ұ лттық экономикадағ ы табыстар мен шығ ындардың шең берлі айналым ү лгісін қ арастыру.

Талқ ылау сұ рақ тары:

10.1 Макроэкономика (ұ лттық экономика): анық тамасы, мақ саттары, қ ұ ралдары, талдау ерекшеліктері

10.2 Ұ лттық экономика дең гейіндегі табыстар мен шығ ындардың шең берлі айналымы

10.3 Ұ лттық шоттар жү йесіндегі негізгі макроэкономикалық кө рсеткіштер жә не оларды есептеу ә дістері

10.4 Атаулы жә не нақ ты жалпы ішкі ө нім. Бағ алар индексі

Негізгі ұ ғ ымдар: макроэкономика, макроэкономикалық талдау, агрегаттау, макроэкономикалық саясат, ұ лттық шоттар жү йесі, жалпы ішкі ө нім, жалпы ұ лттық ө нім, таза ұ лттық ө нім, ұ лттық табыс, жеке табыс, қ олда бар табыс, бағ алар индексі, тұ тыну қ оржыны, атаулы жалпы ішкі ө нім, нақ ты жалпы ішкі ө нім, т.б.

10.1 Макроэкономика (ұ лттық экономика): анық тамасы, мақ саттары, қ ұ ралдары, талдау ерекшеліктері

Экономикадағ ы негізгі зерттелетін мә селелер микроэкономикалық жә не макроэкономикалық талдау тұ рғ ысынан қ арастырылады. Экономикалық талдаудың осындай екі тү рін алғ аш рет бө ліп кө рсеткен норвегиялық экономист, Нобель сыйлығ ының иегері Рагнар Фриш (1895-1973) болды. Ал макроэкономикалық талдаудың негізін салушы жә не қ азіргі макроэкономика ғ ылымының атасы, ағ ылшын экономисі Джон Мейнард Кейнс болып табылады. Оның «Жұ мыспен қ амтудың, ақ шаның жә не пайыздың жалпы теориясы» атты ә йгілі ең бегінде макроэкономикалық талдаудың негізгі сұ рақ тары жә не экономикағ а мемлекеттің араласу заң дылық тары кең інен зерттеледі.

Макроэкономика – бұ л экономикадағ ы агрегатталғ ан ө лшемдерді (жалпы ішкі ө нім, ұ лттық табыс, жиынтық шығ ындар) талдайтын жә не негізгі экономикалық мә селелерді ұ лттық экономика шең берінде зерттейтін экономикалық теорияның қ ұ рамдас бір бө лігі.

Ұ лттық экономиканың негізгі мә селелері – елдегі нарық тық шаруашылық тың жалпы бейнесін кө рсететін макроэкономикалық талдаудың саласы. Макроэкономикалық талдау арқ ылы ұ лттық экономикада болып жатқ ан кү рделі ө згерістер, экономикалық саясатты ә зірлеу шаралары қ арастырылады. Макроэкономикалық ү дерістер бү гінгі кү ні қ андай да бір ұ лттық экономиканың дамуының, жетістіктерге жетуінің жә не дағ дарысқ а ұ шырауының аса маң ызды кө рсеткіші ретінде саналады. Макроэкономикалық талдау тұ тас алғ анда тек қ оғ амдық дең гейде ғ ана, яғ ни мемлекеттік экономикағ а араласуымен шешуді талап ететін бірқ атар негізгі мә селелерді алғ а тартады.

Макроэкономиканың зерттейтін негізгі мә селелері:

1. Экономикалық ө су.

2. Толық жұ мысбастылық.

3. Экономикалық тиімділік.

4. Бағ алар дең гейінің тұ рақ тылығ ы.

5. Табыстарды ә ділетті бө лу жә не ә леуметтік ә ділеттілік.

6. Сауда балансы.

7. Қ оршағ ан ортаны қ орғ ау.

Осындай мә селелер кез-келген қ оғ амда бір-бірін толық тырып отырады жә не бір-біріне қ арама-қ айшы келіп отырады. Сондық танда, қ оғ ам алдағ ы қ ойғ ан басымдық мақ саттарғ а байланысты негізгі макроэкономикалық мә селелерді шешуді осы тұ рғ ыдан қ олғ а алуы тиіс.