Студопедия

Главная страница Случайная страница

Разделы сайта

АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника






Фирма теориясы. 2 страница






Ө ндірістік тә жірибеде капиталдың қ орлануы ө ндіріске инвести-ция (кү рделі қ аржы) тартумен жү зеге асырылады. Инвестиция – бұ л кә сіпкердің ұ зақ мерзімді кезең де пайда табу мақ сатында негізгі капиталғ а, жаң а қ ұ рылысқ а, қ ұ рал-жабдық тарғ а, кә сіпорынның ө ндірістік ауқ ымын ұ лғ айтуғ а, ө ндірісті техникалық қ айта жабдық -тауғ а, тұ рғ ын ү йге кү рделі қ аржы қ ұ юы.

Инвестицияның қ айнар кө здеріне ө неркә сіптік кә сіпорындардың пайдалары, ірі банктердің еркін ақ ша қ орлары, тұ рғ ындардың жинағ ан ақ шалары, мемлекеттің ақ шалай қ оры жатады. Ал инвестиция салудың артық шылық тарына жұ мыссыздық тың жойылуын, ұ лттық табыстың ұ лғ аюын, ө ндіріске қ осымша жұ мыс кү шін тартуды жатқ ызады. Инвестицияның тиімділігін анық тау ү шін ө ндіріске салынғ ан кү рделі қ аржыны кү тілетін нә тижемен салыстыру қ ажет.

 

7.4 Қ азақ стандағ ы кә сіпкерліктің дамуы

Шағ ын жә не орта кә сіпкерліктің қ азіргі жағ дайы. Қ азақ стан Республикасы статистика Агенттігінің (Қ РСА) мә ліметтері бойынша шағ ын жә не орта кә сіпкерлік (ШОК) субъектілерінің ЖІӨ -ге қ осқ ан ү лесі 2011 жылы 22%-ғ а жетті. Бұ л тө мен кө рсеткіш болып табылады. Сондық танда мемлекет 2020 жылғ а ШОК-ң ЖІӨ -гі ү лесін 10%-ғ а дейін арттыру міндетін айқ ындап отыр. Дамығ ан елдермен салыстырғ анда (мә селен, Германияда – 57%, Ұ лыбританияда – 52%, АҚ Ш-та – 52%, Францияда – 50%) отандық ШОК-ң ЖІӨ -гі ү лесінің тым тө мен болуы сол ү лестің ү лкен бө лігін ірі бизнестің жасайтындығ ымен (мұ най-газ жә не тау-кен секторларында қ амтылғ ан 7% ірі бизнес ЖІӨ -нің 75%-дан астамын ө ндіреді) тү сіндіріледі. Бұ л жағ дай отандық бизнес қ ұ рылымының кө п бө лігінің шикізат салаларында шоғ ырланғ андығ ын айғ ақ тайды.

Қ РСА деректеріне сү йенсек, 2012 жылдың 1-сә уіріне сә йкес тіркелген ШОК субъектілерінің саны 1 373 414 бірлікті қ ұ рады, соның ішінде, шағ ын бизнестің кә сіпорындары – 220 549 (16%), жеке кә сіпкерлер – 954 506 (69, 5%) жә не шаруа (фермерлік) қ ожалық тары – 198 359 (14, 5%) болды.

Республика бойынша 2012 жылдың 1-сә уіріне сә йкес, ШОК-те жұ мыспен қ амтылғ андардың саны 2 664 306 адамды қ ұ рады, соның ішінде, шағ ын бизнестің заң ды тұ лғ алары 738 894 адам, орта бизнестің заң ды тұ лғ алары 657 927 адам, жеке кә сіпкерлер 877 448 адам, шаруа қ ожалық тары 390 037 адам болды. Ал экономикалық белсенді халық тан (8 774 638 адам) ШОК-те қ амтылғ андардың ү лесі 30, 4%-ды қ ұ рады. Сонымен қ атар, осы уақ ыт аралығ ында ШОК субъектілерінің шығ арғ ан ө нім кө лемі 1 374 932 млн. тең геге жетті.

Қ азақ станның халық аралық рейтингтердегі кө рсеткіштері. Дү ниежү зілік банктің Doing Business рейтингісінде елдің бизнес-ахуалы 2008 жылы 64 орынды, 2009 жылы 63 орынды, 2010 жылы 58 орынды, 2011 жылы 47 орынды иеленді. Бұ дан басқ а, Қ азақ стан 2010 жылы кә сіпкерлік қ ызметпен айналысу ү шін қ олайлы жағ дайлар жасауда ең жақ сы нә тижелерге жету бойынша 10 елдің ішінен 1-орынғ а шық ты.

Doing Business рейтингісінде 2011 жылы бизнесті ашу, меншікті тіркеу, инвесторларды қ орғ ау, салық салу, келісімдерді орындау жә не кә сіпорындарды жою сияқ ты маң ызды салалар бойынша Қ азақ стан алдың ғ ы 50 елдің қ атарынан табылды.

ШОК субъектілерін қ аржылық қ олдау шаралары. Кә сіпкер-лікті дамыту комитеті «Даму» Қ орымен бірге «Бизнестің жол картасы – 2020» Мемлекеттік Бағ дарламасын (ә ріқ арай – Бағ дарлама) жү зеге асырып жатыр. Бағ дарламаның мақ саты болып шикізаттық емес секторларда аймақ тық кә сіпкерлікті тұ рақ ты жә не тең герімді дамыту, сонымен қ атар, іс жү зіндегі жұ мыс орындарын сақ тау жә не тұ рақ ты жаң а жұ мыс орындарын ашу табылады.

Бағ дарламаны жү зеге асыру барысында жалпы сомасы 350 456, 9 млн. тең геге 1 112 жоба субсидияландырылды. Жобалардың басым бө лігі мына салаларда орын алды, яғ ни агроө неркә сіптік кешен – 265 жоба, кө лік пен қ оймалау – 223 жоба, жең іл ө неркә сіп пен жиһ аз ө ндірісі – 160 жоба.

2012 жылдан бастап Бағ дарламағ а тө мендегідей қ аржы қ ұ ралдары енгізілді:

1. Несиелендіруді кепілдендірудің жаң а жү йесі, бұ л кә сіпкерлердің несие ресурстарына деген қ ол жетімділігін жақ сарту мақ сатында ә зірленді.

2. Жаң ашылдығ ымен ерекшеленген жаң а бизнес-идеяларды жү зеге асырушы ө з ісін енді бастаушы кә сіпкерлерді қ олдау.

«Жұ мыспен қ амту – 2020» Мемлекеттік бағ дарламасы шең бе-рінде шағ ын несиелерді беру жә не оқ ыту бағ дарламаларын жү ргізу арқ ылы ауылдық жерлердегі кә сіпкерлікті дамытуғ а қ олдау кө рсету шаралары да жү зеге асырылады. Бұ л Бағ дарламағ а қ атысушыларғ а 2011 жылы микрокредиттік ұ йымдар арқ ылы 3 569 млн. тең ге кө лемінде шағ ын несие берілді. Жалпы алғ анда, Бағ дарламаның 1 435 қ атысушысы несие ресурстарымен қ амтамасыз етілді. Шағ ын несиенің орташа кө лемі 1 862 мың тең гені қ ұ рады.

ШОК субъектілерін қ аржылық емес қ олдау шаралары. Қ азіргі уақ ытта, «Бизнестің жол картасы - 2020» Мемлекеттік Бағ дарламасы «Кә сіпкерліктің ә леуетін кү шейту» деген бағ ытын жү зеге асырып жатыр. Бұ л бағ ыт шең берінде ШОК-ті мемлекеттік қ олдау ө з ісін жаң а бастаушы кә сіпкерлерді қ олдаудан (старт-ап жобалар), іс жү зіндегі бизнесті сервистік қ олдаудан, ШОК-ті топ-менеджментке ү йретуден, «Іскерлік байланыстар» жобасын жү зеге асырудан тұ рады.

Ә дебиеттер тізімі

1. С. Ә кімбеков, А.С. Баймұ хаметова, У.А. Жанайдаров. Экономикалық теория. Оқ у қ ұ ралы. Жалпы редакция С. Ә кімбековтікі. – Астана: 2002. - 464 б.

2. Жалпы экономикалық теория. Оқ улық. Ө.Қ. Шеденов, Е.Н. Сағ ындық ов, Б.А. Жү нісов, Ү.С. Байжомартов, Б.И. Комягин. /Жалпы редакциясын басқ арғ ан Ө.Қ. Шеденов – Ақ тө бе, «А-Полиграфия», 2004 – 455 бет.

3. Я. Ә убә кіров, К. Нә рібаев, М. Есқ алиев, Е. Жатқ анбаев, т.б. Экономикалық теория негіздері. Оқ улық. – Алматы, «Санат», 1998. – 479 бет.

4. Ғ абит Ж.Х. Экономикалық теория: оқ у-ә дістемелік кешен. – Астана: 2006., 248 б.

5. Нарматов С.Р., Нарматова А.С. Экономикалық теория. Лекциялар курсы. (Оқ у қ ұ ралы). – Алматы: «Эверо», 2009. – 516 бет.

6. Курс экономической теории: учебник – 5-е исправленное, дополненное и переработанное издание/ Под общ. ред. Чепурина М.Н. и Киселевой Е.А. – Киров: «АСА», 2006 – 832 с.

7. Сажина М.А., Чибриков Г.Г. Экономическая теория: Учебник для вузов. – 2-е изд., перераб. и доп. – М.: Норма, 2005. – 672.

8. Крымова В. Экономикалық теория: Кестелі оқ у қ ұ ралы. Алматы: Аркаим, 2009. – 196 б.

9. Женсхан Д.Ж. Экономикалық теория. Экономикалық емес мамандық тарғ а арналғ ан қ ысқ аша курс. Астана: Л.Н. Гумилев атындағ ы ЕҰ У., 2008. – 147 б.

10. Шеденов Ө.Қ. Экономикалық ілімдер тарихы: оқ улық. - Ақ тө бе: А - Полиграфия, 2006. – 316 б.

11. Қ Р-ның Президенті Н.Ә. Назарбаевтың халық қ а Жолдауы «Ә леуметтік-экономикалық жаң ғ ырту – Қ азақ стан дамуының басты бағ ыты», 2012 ж. 28 қ аң тар.

12. Қ Р-ның Президенті Н.Ә. Назарбаевтың халық қ а Жолдауы «Болашақ тың іргесін бірге қ алаймыз», 2011 ж. 28 қ аң тар.

13. Қ Р-ның Президенті Н.Ә. Назарбаевтың халық қ а Жолдауы «Жаң а онжылдық – Жаң а экономикалық ө рлеу – Қ азақ станның жаң а мү мкіндіктері», 2010 ж. 30 қ аң тар.

14. Қ Р-ның Президенті Н.Ә. Назарбаевтың халық қ а Жолдауы «Дағ дарыстан жаң ару мен дамуғ а». 2009 ж. 7 наурыз.

15. Н.Ә. Назарбаев. Қ азақ стан - 2030: «Ел Президентінің Қ азақ стан халқ ына жолдауы», Алматы – 1998 ж.

Ө зін-ө зі тексеру сұ рақ тары

1. Фирма мен кә сіпорынның арасында қ андай айырмашылық бар?

2. Фирманың теориялық бағ ыттары қ андай?

3. Кә сіпкерлік пен бизнестің арасында қ андай айырмашылық бар?

4. Кә сіпкерлікті ұ йымдастырудың қ ұ қ ық тық тү рлері қ андай?

5. Кә сіпкерлікті ұ йымдастырудың экономикалық тү рлері қ андай?

6. Кә сіпкерлік капиталдың тү рлері қ андай?

7. Капитал айналымының сатылары қ андай?

8. Тозудың қ андай тү рлері бар?

9. Инвестициялардың тү рлері қ андай?

10. Кә сіпкерліктің Қ азақ стандағ ы даму бағ ыттары қ андай?

Студенттің ө зіндік жұ мыстары

1. Тақ ырып бойынша экономикалық сө здік жасау (глоссарий).

2. Тақ ырып бойынша логикалық схемалар қ ұ растыру.

3. Мына сұ рақ тарғ а жауап берің із (конспект):

1) Франчайзинг жә не венчурлік бизнес.

2) Кә сіпкерлік тә уекел жә не оның тү рлері.

 

4. Тест тапсырмалары:

1. Фирманың толық анық тамасы:

А) Фирма – бұ л нарық қ а бір немесе бірнеше тауарлар мен қ ызметтер ұ сыну арқ ылы оның меншік иелеріне пайда ә келу мақ сатында мекеменің біртұ тас басқ аруындағ ы ұ йым.

В) Фирма – бұ л қ ызметінің барлық жақ тарын қ амтамасыз ететін келісімдерді жасау ү шін барлық қ ұ қ ық тарғ а ие болатын ұ жымдық сипаттағ ы шаруашылық бірлік.

С) Фирма – бұ л тауарлар мен қ ызметтерді ары қ арай сату мақ сатында оны ө ндіру бойынша ө ндірістік процестерді жү зеге асыратын ұ йымдық экономикалық қ ызмет.

D) Фирма – бұ л нарық қ а жаң а тауар шығ арумен айналысатын ұ йым.

Е) Фирма – бұ л кешенді маркетинг арқ ылы нарық та тауарлар мен қ ызметтерді ө ткізумен айналысатын ұ йым.

2. Бизнесті ұ йымдастырудың негізгі формаларын кө рсетің із:

A) Нарық, ө ндіріс. B) Фабрика, зауыт, кә сіпорын.

C) Жеке иемдену, серіктестік, корпорация. D) Бә секелестік, биржа.

E) Монополия жә не монопсония.

3. Пайда табу мақ сатында ө зінің жауапкершілігіне жә не тә уекелділігіне жұ мыс істейтін нарық қ атынастарының ө зіндік субъектісі деп кімді айтады?

А) Кредиторды. В) Делдалшыны. С) Менеджерді.

D) Кә сіпкерді. Е) Жалданғ ан жұ мысшыны.

4. Мыналардың қ айсысы негізгі капиталдың қ ұ рамына кіреді?

А) Машиналар мен қ ұ рал-жабдық тар. В) Дайын ө нім. С) Жалақ ы.

D) Жанар-жағ ар май. Е) Шикізаттар мен материалдар.

5. Негізгі капиталдың моральдік тозуы немен анық талады?

А) Машиналар мен жабдық тардың қ олданылу ұ зақ тылығ ымен.

В) Ғ ТП-нің жоғ арғ ы қ арқ ынымен.

С) Атмосфералық жағ дайлардың ә сер етуімен.

D) Ө ндірістік технологияның ерекшеліктерімен.

Е) Материалдардың ө зінде орын алатын ішкі процесстермен.

6. Қ андай капиталғ а негізгі жә не айнымалы болып бө ліну қ асиеті тә н?

А) Ақ шалай. В) Тауарлық. С) Ө ндірістік. D) Ө ндірістік емес.

Е) Тұ рақ ты.

7. Кә сіпкерліктің табысты тү рде жү зеге асырылуына ә сер ететін факторлар:

А) Мемлекеттік заң дылық тарды сақ тау.

В) Кә сіпкердің жауапкершілігі мен белсенділігі.

С) Қ ажетті бастапқ ы капиталдың болуы.

D) Кә сіпкердің тә уекелге бара алу қ абілеті мен мү мкіндігі.

Е) Осы аталғ ан факторлардың барлығ ы ә сер етеді.

8. Акционерлік қ оғ амның бас органы не деп аталады?

А) Директорлар кең есi.

В) Ө кiлеттiлер жиналысы.

С) Акционерлердiң жалпы жиналысы.

D) Айрық ша акция ұ стаушылардың жиналысы.

Е) Қ арапайым акция ұ стаушылардың кең есi.

9. Фирма қ ызметінің негізгі элементтеріне не жатпайды?

А) Басқ арушылық қ ызметі. В) Маркетингтік қ ызметі.

С) Сыртқ ы ә серлерді реттеу ә рекеттері. D) Бағ аларды реттеу.

Е) Пайда табу.

10. Р. Кантильон экономикалық ғ ылымғ а қ андай жаң алық енгізген?

А) «Экономикалық игіліктер» терминін алғ аш қ олданғ ан.

В) «Кә сіпкерлік» терминін алғ аш ұ сынғ ан.

С) «Бизнес» деген ұ ғ ымды енгізген.

D) Оның экономикалық ғ ылымғ а ешкандай қ атысы болмағ ан.

Е) Кә сіпкерліктің тү рлерін дамытқ ан.

11. Ең кең тарағ ан кә сіпкерліктің тү рі қ андай?

А) Жеке кә сіпкерлік. В) Корпорациялар. С) Синдикаттар. D) Картель.

Е) Консорциум.

12. Ескірген қ ұ ралдарды аудару – бұ л:

А) Таза инвестиция. В) Шетелдік таза инвестиция. С) Амортизация.

D) Қ олдануғ а болмайтын қ орлар. Е) Тұ тынушыларды қ анағ аттандыру заттары.

13. Мыналардың қ айсысы айнымалы капиталдың қ ұ рамына кіреді?

А) Материал, шикізат. В) Энергия жә не ұ сақ саймандар. С) Жалақ ы. D) Қ оспа заттар. Е) Аталғ андардың барлығ ы жатады.

14. Негізгі капитал дегеніміз - бұ л:

А) Тозу ө лшемі бойынша ө ндірілген ө німге ө зінің қ ұ нын бө лшектеп кө шіретін ө ндіріс процесінде толық қ атысатын ө ндіріс капиталының бө лігі.

В) Ө ндіріс процесінде қ ұ ны ө згермейтін капитал.

С) Дайын тауарғ а қ ұ нын кө шіретін жә не берілген ө ндіріс циклінде толық тұ тынылатын капитал.

D) Табиғ и нысаны толық ө згеретін капитал.

Е) Ө ндіріс процесінде пайдаланылмайтын капитал.

15. Қ азақ станда шағ ын бизнесті дамыту ү шін не қ ажет?

А) Жең ілдетілген несиелер. В) Жең ілдетілген салық салу.

С) Қ ұ қ ық тық жағ ынан қ орғ алуы. D) Қ олдау ұ йымдарын қ алыптастыру. Е) Аталғ андардың барлығ ы дұ рыс.

16. Заң дылық қ а сә йкес кә сіпкерліктің қ андай тү рі мемлекеттік тіркеуді қ ажет етпейді?

А) Жеке шаруашылық. В) Жеке кә сіпкерлік.

С) Шаруашылық серіктестік. D) Ашық акционерлік қ оғ ам. Е) Жабық акционерлік қ оғ ам.

17. Кә сіпкерлік терминін алғ аш рет экономикалық ғ ылымғ а кім енгізді?

А) А. Пезенти. В) Р. Кантильон. С) Й. Шумпетер. D) Ксенофонт.

Е) К. Маркс.

18. Венчурлік фирмалар – бұ л қ андай фирмалар?

А) Мемлекет қ арамағ ындағ ы білім саласындағ ы кә сіпорындар.

В) Капиталды қ олдану негізінде жаң а ө нім ө ндірумен айналысатын мекемелер.

С) Тә уекелге баратын, жаң а технологияны пайдалануғ а маманданғ ан коммерциялық ғ ылыми ұ йымдар.

D) Фьючерстік келісімдермен жұ мыс істейтін фирмалар.

Е) Монополоистік бірлестіктерге кірмеген фирмалар.

19. Мыналардың қ айсысы негізгі капиталғ а жатады:

А) Ғ имараттар мен қ ұ рылыстар. В) Шикізат. С) Ең бекақ ы.

D) Бағ алы қ ағ аздар. Е) Дайын ө нім.

20. Бизнесті қ оршағ ан ортаның негізгі элементтеріне жататындар:

А) Тұ тынушылар мен бә секелестер.

В) Бұ қ аралық ақ парат қ ұ ралдары.

С) Қ оғ амдар мен тұ тынушылық ассоциациялар.

D) Жергілікті басқ ару органдары.

Е) Технологиялық даму жетістіктері.

21. Айналмалы капитал дегеніміз - бұ л:

А) дайын тауарғ а ө зінің қ ұ нын бірден кө шіретін жә не берілген ө ндіріс циклінде толық тұ тынылатын капитал.

В) ө ндіріс процесінде қ ұ ны ө згермейтін капитал.

С) ө ндірілген ө німге ө зінің қ ұ нын біртіндеп беретін ө ндіріс капиталының бө лігі.

D) табиғ и формасы толық ө згермейтін капиталдың бір бө лігі.

Е) ө ндіріс процесінде жиі қ олданылмайтын капитал.

22. Ірі бизнестің кемшілігі қ андай?

А) Капиталды тартудың шексіз мү мкіндігі.

В) Ө ндіріс ауқ ымының тиімділігі.

С) Қ аржыландырудың жұ мылдырылуы.

D) Басқ арудағ ы бюрократиялық ә рекеттердің орын алуы.

Е) Арзан ө німдерді ө ндіру.

23. Шешім қ абылдау жауапкершілігі кімге артылады?

А) Кә сіпкерге. В) Бухгалтерге. С) Мемлекетке.

D) Салық инспекциясына. Е) Қ оғ амдық ұ йымдарғ а.

24. Кә сіпкерлік дегеніміз – бұ л:

А) Меншік дегенді білдіреді.

В) Тә уекелділікпен байланысты іс-ә рекеттер.

С) Ө ндіріс факторларын ө зара жұ мылдыратын, жаң ашылдық пен тә уекелділікті қ ажет ететін қ ызмет тү рі.

D) Болжамсыз қ ызмет.

Е) Кез-келген бизнестің тү рі.

25. Серіктестіктер қ алай қ ұ рылады?

А) Ө ндірістің кө лемін бір кә сіпорынның шең берінде шоғ ырландыру арқ ылы.

В) Кә сіпорынның иемдену жә не басқ ару шешімдері туралы екі немесе одан да кө п адамдар ө зара келіскенде.

С) Бағ алы қ ағ аздарды шығ арумен байланысты фирмалардың бірігуі жолымен.

D) Қ аржылық қ ызметтерін ортақ тастыру арқ ылы.

Е) Жеке тұ лғ алар мен мемлекет арасындағ ы тұ рақ ты байланыстар орнату арқ ылы.

26. Тө мендегі қ айсысы капитал формуласы болып табылады?

A) Т-А-Т. B) А-Т-А*. C) А-А. D) Т-Т. E) А-Т.

27. Тә уекелге барып жаң а технологияны пайдалануғ а маманданғ ан ғ ылыми-зерттеу ұ йымдары – бұ л:

А) Франчайзингтік шағ ын фирмалар. В) Венчурлік фирмалар.

С) Новаторлар. D) Инновациялық кә сіпорындар. Е) Консалгтингтік фирмалар.

28. Мыналардың қ айсысы негізгі капиталғ а жатады:

А) бағ алы қ ағ аздар. В) ең бекақ ы. С) шикізаттар. D) станоктар.

Е) аралық ө німдер.

29. Негізгі капиталдың тозуына байланысты бө лінетін қ аржылық қ ор:

А) Таза инвестиция.

В) Амортизациялық қ ор.

С) Тұ тынушы тауарларды сатып алу ү шін қ олдануғ а болатын қ орлар. D) Жеке тұ тынуды қ анағ аттандыру ү шін арналғ ан қ аржы.

Е) Жалпы инвестиция.

30. Мыналардың ішінен қ айсысын шағ ын бизнеске тә н артық шылық деп санауғ а болмайды?

А) Ә рекеттерінің еркіндігі. В) Тә уекелдің жоғ арғ ы дең гейі.

С) Нарық тағ ы ө згерістерге тез бейімделе білу. D) Қ ұ рылудың жә не ұ йымдасудың жең іл болуы. Е) Ө ндіріс шығ ындарының тө мен болуы.

Фирманың ө ндіріс шығ ындары мен табыстары

Мақ саты: фирма шығ ындарының жә не табыстарының тү рлерін қ арастыру, пайданың тү рлерін атау, ө ндіріс шығ ындарын азайту жә не пайданы арттыру ережелерін тү сіндіру.

 

Талқ ылау сұ рақ тары:

8.1 Ө ндіріс шығ ындарының теориясы. Трансакциондық шығ ындар

8.2 Шығ ындардың тү рлері. Фирманың шығ ындарын барынша азайту мә селесі

8.3 Фирманың табыстары жә не оның тү рлері

8.4 Пайда туралы теориялық кө зқ арастар. Фирманың пайдасын барынша арттыру мә селесі

 

Негізгі ұ ғ ымдар: шығ ындар, айқ ын шығ ындар, айқ ын емес шығ ындар, тұ рақ ты шығ ындар, ө згермелі шығ ындар, жалпы шығ ындар, орташа шығ ындар, шекті шығ ындар, трансакциондық шығ ындар, табыс, жалпы табыс, орташа табыс, шекті табыс, пайда, экономикалық пайда, бухгалтерлік пайда, қ алыпты пайда, т.б.

 

8.1 Ө ндіріс шығ ындарының теориясы. Трансакциондық шығ ындар

 

Шығ ындар жә не ө ндіріс шығ ындары ұ ғ ымы экономикалық теория ұ ғ ымдарының ішінде ерекше, аса маң ызды рө лді ойнайды, ө йткені олар бә секелестік ортада фирма қ ызметінің тағ дырына, оның кө леміне, болашақ дамуына, жә не соң ында табысы мен пайда мө лшеріне тікелей ә сер етеді

Шығ ындар, ең алдымен ө ндіріс шығ ындары туралы теориялық кө зқ арастар классикалық саяси экономияның негізгі ө кілдері А. Смит пен Д. Рикардоның зерттеулерінде кездеседі. Смит абсолютті шығ ындар тұ жырымдамасын, Рикардо салыстырмалы шығ ындар тұ жырымдамасын енгізген. Олар ө ндіріс шығ ындарын ө німнің жеке бірлігін жасауғ а кеткен қ оғ амдық қ ажетті ең бектің орташа шамасымен байланыстырады.

Марксизм теориясы ө ндіріс шығ ындарын кең інен зерттеді. Бұ л теорияның басты ө кілі К. Маркс ө зінің «Капитал» атты ең бегінде ө ндіріс шығ ындарын жан-жақ ты талдады. Ол тауардың жасалуын жә не оғ ан жұ мсалғ ан шығ ындарды ө ндіріс қ ұ рал-жабдық тарымен жә не жұ мыс кү шімен байланыстырды. Тауардың қ ұ нын қ ұ райтын ең бек шығ ындарын нақ ты шығ ындар деп атайды.

Маржинализм теориясы ө ндіріс шығ ындарын тауардың ерекше қ асиеті болып табылатын пайдалылық ұ ғ ымы тұ рғ ысынан зерттейді. Пайдалылық, соның ішінде, тауардың жалпы пайдалылығ ы жә не шекті пайдалылығ ы психологиялық қ ұ былыс ретінде ө ндіріс факторлары ү шін фирмалар тө лейтін соң ғ ы соманың шамасы болып табылады. Маржиналистер экономикалық ғ ылымғ а шекті шығ ындар тұ жырымдамасын енгізген, ол туралы біз ә лі айтатын боламыз.

Институционализм бағ ытының ө кілдері шығ ындар теориясын ә ріқ арай дамыта тү сті. Олар ө ндіріс шығ ындарынан басқ а жеке шығ ындардың, қ оғ амдық шығ ындардың, абсолюттік шығ ындардың, қ аржылық шығ ындардың, сонымен қ атар, қ ысқ а мерзімді жә не ұ зақ мерзімді шығ ындардың бар екендігін бө ліп кө рсетті.

Неоклассикалық теория ө ндіріс факторларына жұ мсалатын шығ ындарды ө нім кө леміне тә уелді ө згермелі шығ ындар жә не ө нім кө леміне тә уелді емес тұ рақ ты шығ ындар деп ажыратады. Сондай-ақ, ө згермелі шығ ындардың да, тұ рақ ты шығ ындардың тү рлерін анық тайды.

Соң ғ ы уақ ыттарда неоинституционализм бағ ытының басты ө кілі Р. Коуз енгізген трансакциондық шығ ындар теориясы аса маң ыз-ды сұ рақ тардың бірі болып табылады. Трансакциондық шығ ындарды кө бінесе айналым шығ ындарымен байланыстырады. К. Эрроудың ойынша, экономикадағ ы трансакциондық шығ ындардың орын алу заң дылығ ы физикадағ ы ү йкеліс заң ымен ұ қ сас дейді, олай болса экономиканы бұ л шығ ындарсыз елестету қ иын. Қ азіргі уақ ытта, фирманың нарық тағ ы негізгі қ ызметі болып осы трансакциондық шығ ындарды ү немдеу табылады. Яғ ни, солар арқ ылы фирманың мү шелері қ андай да бір ақ парат алуғ а жұ мсайтын шығ ындарын тө мендете алады. Дуглас Норт трансакциондық шығ ындардың негізгі тү рлерін бө ліп кө рсетті:

1. Нарық туралы ақ парат іздеумен жә не сол нарық тағ ы тауарлар мен қ ызметтер қ озғ алысының қ алыптасу шарттарымен байланысты шығ ындар.

2. Келісім-шарттар жасаумен жә не келіссө здер жү ргізумен байланысты шығ ындар.

3. Тауардың сапасын анық тауғ а, стандарттар жү йесін жасауғ а, фирманың маркалық белгісін қ орғ ауғ а жұ мсалатын шығ ындар.

4. Заң жү йесінің кө мегімен меншік қ ұ қ ығ ын жә не оның тә ртібін қ орғ ауғ а жұ мсалғ ан шығ ындар.

5. Нарық та ойланбай жасалғ ан (оппортунистік мінез-қ ұ лық) ә рекеттерден болғ ан шығ ындар.

 

8.2 Шығ ындардың тү рлері. Фирманың шығ ындарын барынша азайту мә селесі






© 2023 :: MyLektsii.ru :: Мои Лекции
Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав.
Копирование текстов разрешено только с указанием индексируемой ссылки на источник.