ГАЖ-дің карта құрастырудағы рөлі.

Дә рістің мақ саты: геоақ параттық жү йелердің карта қ ұ растырудағ ы рө лін анық тау

ГАЖ дегеніміз – табиғ и жә не ә леуметтік-экономикалық геожү йелерді, олардың қ ұ рылымын, байланысын, динамикасын, кең істік пен уақ ыттағ ы тіршілік етуін, географиялық білімдер мен мә ліметтер банкісі негізінде компьютерлік белгілеудің кө мегін зерттейтін ғ ылым. ГАЖ-дың мағ ынасы болып географиялық ортадағ ы кең істік-уақ ыттағ ы ақ параттар ағ ыны табылады. ГАЖ-дың зерттеу ә дісі ретінде кең істік-уақ ыттағ ы ақ параттық ү лгілеуді айтады. Қ азіргі уақ ытта ғ ылымдар жү йесінде ГАЖ ө зіне лайық ты орнын алуда. Оны географиялық зерттеулерді ақ параттандырудың мақ саты мен міндеттерінен кө руге болады.

ГАЖ-дың маң ызды міндеттерінің бірі – нұ сқ аларының географиялық ақ параттардың синтезі мен талдауының кө птеген орындалуына кө мектесетін алгоритмдер мен бағ дарламалық қ ұ ралдарды қ ұ рудағ ы, географиялық зерттеулердің автоматтандырылуы. ГАЖ-жү йе ретінде географияны, информатиканы, ақ параттар жү йелер теориясын біріктіре отырып, картография жә не басқ а ғ ылымдардың тоғ ысқ ан жерінде пайда болды. Ол таным ә дісі ретінде жү йелік тұ рғ ы негізінде электронды есептеу техникаларының ең жаң а жетістіктерін қ олданып қ ұ рылғ ан жү йе [6]. Сондық тан қ азіргі уақ ытта ГАЖ табиғ и жә не ә леуметтік-экономикалық ү рдістер мен қ ұ былыстарды ү лгілейтін, олардың байланыстарын, қ арым-қ атынастарын, болашақ та дамуын болжайтын жә не шешім қ абылдап, басқ аруғ а арналғ ан негізгі ғ ылым болып отыр. ГАЖ мә ліметтерді ө ң деу мен картографияда ө те кү шті графикалық қ ұ рал болып табылады [6]. ГАЖ мынадай маң ызды мә селелерді шешеді: 1. Жоғ ары сапалы картографиялық ө німдерді қ ұ ру; 2. Мә ліметтер базасында ақ параттарды графикалық нысандармен байланыстыру; 3. Мә ліметтердің карталық, графиктік, диаграммалық сызба тү рінде берілуі; 4. Кең істіктегі мә ліметтерге талдау жасау, орналасқ ан жерін ү лгілеу; 5. Басқ ару мен шұ ғ ыл шешімдерге қ олғ абыс беру; 6. Мә ліметтердің тү рлі ақ параттық жү йелермен қ арым-қ атынас жә не т.б. ГАЖ – аймақ та таралғ ан ақ паратты жинап, ө ң деп, сақ тап, талдауғ а арналғ ан. Адам-бағ дарлама-машиналық кешен. ГАЖ – белгілі бір аумақ та пайда болғ ан жағ дайда жедел ық пал ету жә не сол жағ дайдың картографиялық жә не тақ ырыптық ақ паратын алу. ГАЖ – аймақ тың кең істік контурынан ә ртү рлі тақ ырыптық ақ паратты бірінің ү стіне бірін салу – overlay операциясы. ГАЖ – аналитикалық жә не картометриялық зерттеу мен талдау. Негізінде кез-келген картаның жоспар жолы ГАЖ арқ ылы жасалады. ГАЖ – кез-келген ү рдістер мен қ ұ рылымдардың ө згеруін зерттеу жә не олардың жағ дайын уақ ытында ү лгілеу. ГАЖ кең істіктік ақ паратты кө рнекі ету жә не динамикалық режимді кө рсету. ГАЖ – аумақ тар мен қ орларды басқ ару, жылдамдық, сапа, дә лдік. ГАЖ – ғ ылым, технология жә не бизнетің бір жерде тоғ ысуы. ГАЖ – кең істік талдауда картография мен картометриядағ ы революция.

Қ орыта келгенде, ГАЖ – кең істіктік идеологияғ а негізделген жаң а қ ө зқ арас, жаң а ойлау. Қ азіргі уақ ытта ГАЖ-дың қ олдану аясы кең еюде, Дә стү рлі қ олдануын қ арастырсақ: жер ресурстары мен жер кадастрын басқ аруда арнайы ГАЖ қ ұ рылады. Бұ л тек географиялық бағ ытқ а ұ сынылғ ан. Тақ ырыптық картографиялауда ГАЖ картағ а аса кө ң іл бө леді. ГАЖ-да картаны қ ұ растыру дә стү рлі тә сілмен немесе автоматтандырылғ ан картографиялаумен салыстырғ анда қ арапайым ә рі ың ғ айлы. Ол мә ліметтер базасын қ ұ рудан басталады, шық қ ан мә ліметтер, яғ ни олардың кө зі ретінде қ арапайым кү нделікті қ ағ аз карталарын сандық тү рлендіру арқ ылы қ олданылады. Осындай мә ліметтер базасын ә ркелкі аумақ тағ ы, ә ртү рлі масштабтағ ы белгілі бір шартты белгілері бар карта қ ұ растыруғ а мү мкіндік береді. Ə р уақ ытта мә ліметтер базасы жаң а деректермен толық тырылып, ондағ ы басқ а деректерді тү зетіп, сол мезетте экранғ а кө рсетеді. Кең істіктік деректер – нысан немесе қ ұ былыстың пішіні немесе орналасу жағ дайын анық тайды. Пішініне байланысты оларды: растрлық жә не векторлық деп бө леді. Растрлық деректерде – сандық, ғ арыштық, ә уе жә не жай суреттер, кез-келген оптикалық сканерленген қ ұ жаттар, қ ағ аз карталарын жатқ ызуғ а болады. Атрибуттық деректер – географиялық нысан туралы қ осымша дерек береді. Кең істіктік деректер базалық карта қ ұ растырудың негізі болса, атрибуттық деректер бұ л картағ а ү лкен мағ ына мен арнайы ерекшелігін береді. Векторлық деректер моделі-графикалық ақ парттардың нү кте, сызық, кө п бұ рышты тү рде берілуін айтады. Ол дискретті нысандардың, мысалы, қ ұ быр, жол, аудан шекараларына қ олданғ анғ а ың ғ айлы. Ал растрлы деректер моделі ақ иқ ат тең ұ яшық тарғ а бө лінген пикселдер тү рінде кө рінеді. Олар деректерді сақ тауғ а жә не талдауғ а ың ғ айлы. Ə р ұ яшық тың класқ а немесе категорияғ а қ атыстылығ ын анық тайтын мә ні болады. Кез-келген ГАЖ-дағ ы деректерді 5 ү рдіс қ амтамасыз етеді: енгізу, манипуляция, басқ ару, сұ раныс, визуализациялау [6].