Тақырып. Заклепкалы қосылыстар және оларды есептеу.

Заклепканың бір жағ ы бастырмалы, екінші жағ ы жұ мыр қ алпақ шасы бар стерженьді келеді, ал оның кө мегімен қ осылғ ан қ осылыстарды заклепкалы қ осылыстар деп атайды. Заклепкалы қ осылыстар 19 ғ асырдың 30 жылдарынан бастап қ олданылып келеді. Заклепкалы қ осылыстар тө мендегідей жағ дайларда қ олданылады:

1. Берік қ осылыстар кү йінде;

2. Тығ ыздаушы берік қ осылыстар кү йінде.

Тығ ыз берік қ осылыстар қ ысыммен жұ мыс істейтін кателдар мен трубаларда қ олданылады,

заклепкалы қ осылыстардың пісірілген қ осылыстарғ а қ арағ анда артық шылық тары мынадай:

1. Айнымалы кү штерді жақ сы қ абылдайды.

2. Заклепкалы қ осылыстар неғ ұ рлым сенімді.

Заклепкалы қ осылыстар іс жү зінде жауапты жә не айнымалы соқ қ ы кү штерін қ абылдайтын

қ осылыстарда қ олданылады. Сондай-ақ кейбір тү сті металл қ ортпаларынан жасалғ ан бө лшектерді пісіру ә дісімен қ осқ анда, олардың беріктілігі кемиді, сондық тан оларды заклепкалар арқ ылы қ осады.

Заклепкалар екі тү рлі қ ондырылады қ алың дығ ы 12 миллиметрден аспайтын бө лшектерде тесік (саң ылау) арнаулы штамптармен дайындалады. Ал қ алың дығ ы 12 миллиметрден асатын бө лшектерде бұ рғ ылау ә дісімен жасалады. Заклепкалар автоматпен жә не қ олмен отырғ ызылады. Кө бінесе заклепкалар Ст. 2, Ст 3, Ст. 10 т.б. болат тү рлерінен жасалады, сонымен қ атар алюминийден, мыстан жә не жезден жасалатын заклепкалар да кездеседі.

Зеклепкалы немесе пісірілген қ осылыстар кө бінесе қ иылып немесе жаншылып істен шығ ады. Сондық тан олар іс жү зінде ығ ысуғ а немесе сырғ уғ а есептеліп жасалады. Заклепкалы қ осылыс кү штің ә серінен кесіле бастайды(28.1-сурет), сондық тан олар қ иылу кернеулеріне есептелу қ ажет. Заклепкалы қ осылыстарды есептеу кезінде, ә сер етуші кү ш жіктегі барлық заклепкаларғ а бірдей таралғ ан деп қ арастырамыз. Пайда болатын кесілу кернеуі былайша анық талады:

28.1-сурет. Заклепкалы қ осылыстарды есептеу.

Жоғ арыдағ ы формуладан қ ажетті заклепкалар саны былайша анық талады:

Заклепкаларда қ иылумен бірге олардың бү йір беттерінде жаншылу кернеулері пайда болады жә не олар былайша анық талады:

Мұ ндағ ы, заклепкалы қ осылысқ а ә сер ететін кү ш, заклепка диаметрі, қ осылғ ан дене қ алың дығ ы, заклепка саны, кесілу кезіндегі мү мкін болатын кернеуі.

Екі жерден қ иылатын заклепкалы қ осылыстардағ ы қ ажетті заклепкалар санын мына тең деуден анық тауғ а болады:

Іс жү зінде есептеу жоғ арыдағ ы кө рсетілген қ иылу жә не жаншылу шарттарынан заклепкалар саны анық талады жә не оның жоғ арғ ы мә ні қ абылданады. Кө п қ атарлы заклепкалар не шахмат тә різді, не параллель қ атарлар ретінде орналасады.

Берік заклепкаларды орналастырғ анда олардың аралық қ адамын дан кө бірек алғ ан жө н,

заклепка қ адамы, заклепка диаметрі.

Заклепкалы қ осылыстарды есептеудегі мү мкін кернеулер шамасы. Кесте-28.1

Бұ зылу тү рлері	Заклепка қ ондырылатын тесік	Материал
СтО, Ст2	Алюминий	Қ ызыл мыс	Ст3
Заклепканың кесілуі   Заклепканың жаншылуы   Қ алпақ шаның жұ лынуы Негізгі бө лшектердің созылуы	Бұ рғ ылау Штамптау Бұ рғ ылау Штамптау

Заклепкалардың орташа диаметрі шамамен болғ ан жө н, мұ ндағ ы қ осылыс бө лшектерінің қ алың дығ ы.

Мү мкін кернеулер шамасы 28.1-кестеден заклепка материалына жә не оны қ ондыру техналогиясына тікелей байланысты алынады.

Егер қ осылысқ а айнымалы кү штер ә сер ететін болса, қ осылғ ан бө лшектердің мү мкін кернеуі коэффицентіне кө бейту арқ ылы азайтылады. Орташа кө міртекті болаттар ү шін:

Мұ нда, айнымалы кү штің ең жоғ арғ ы мә ні, айнымалы кү штің ең тө менгі мә ні.