Тақырып. Қима әдісі. Деформацияның түрлері. Толық, нормалдық және жанамалық кернеулер.

Қ атты дененің бір нү ктесіне сырттан кү ш ә сер етсе, кү ш дененің басқ а нү ктелеріне де ә сер етеді. Осы сыртқ ы кү штердің ә серінен пайда болатын, қ атты дененің ішкі нү ктелерінің бір-біріне ә сер етуші кү шін ішкі кү ш деп атаймыз. Ішкі кү штер қ има ә дісі бойынша анық талады.

Бір AB денесіне тепе-тең дікте тұ рғ ан кез-келген кү штер жү йесі ә сер етсін делік(16.1а, сурет). Осы денені F жазық қ имасы арқ ылы екіге бө ліп қ арастырайық. Осы F қ имасының бетіндегі ішкі кү шті анық тау ү шін, дененің В бө лігін ойша алып тастайық жә не оның ә серін сә йкес ішкі кү штермен алмастырайық

18.1-сурет. Қ има ә дісі.

жә не осы жағ дайда дене тепе-тең дік қ алыпын сақ тайды деп қ арастырайық. Ә рі қ арай кең істіктегі кез-келген кү штер жү йесінің тепе-тең дік шарттарын пайдаланып ішкі кү штерінің мә ндерін анық тауғ а болады. Ал кең істіктегі дененің тепе тең дігінің шарты мынадай:

Сонымен қ има ә дісін пайдаланып, ішкі кү штерді мына алгоритм бойынша анық таймыз:

1. Қ иып аламыз жә не бір бө лігін алып тастаймыз.

2. Алып тастағ ан бө ліктің ә серін сә йкес ішкі кү штермен алмастырамыз.

3. Тепе-тең дік тең деулерін қ ұ рамыз.

4. Тепе-тең дік тең деулеріне сә йкес ішкі кү штерді анық таймыз.

Сыртқ ы кү штердің ә серінен пайда болатын жә не бірлік ауданғ а ә сер ететін ішкі кү шті кернеу деп атаймыз. Кернеудің ө лшем бірлігі:

Бірақ, деформация кезінде кө лденең қ ималарда пайда болатын кернеулердің мә ні ө те ү лкен болатындық тан, мегапаскаль қ олданылады .

Толық кернеу нормалдық жә не жанамалық қ ұ раушылардан тұ рады жә не былайша анық талады:

Мұ нда, [тау]– жанамалық кернеу, [сигма]– нормалдық кернеу, олар былайша анық талады:

,

Бұ л формуланың физикалық мағ ынасы бар екендігіне ә лі кө зімізді жеткіземіз.

Беріктікке есептеу кезінде негізінен қ има ә дісін пайдаланады, қ има ә дә сі бойынша анық талатын ішкі кү штер мынадай болуы мү мкін: нормалдық немесе бойлық кү штер, кө лденең кү штер, бұ ралу моменті, иілу моменті. Ә рбір кернеулік кү й: созылу-сығ ылу, ығ ысу, бұ ралу жә не иілуде беріктік пен қ аттылық қ а есептеудің ө здерінің ә дістері бар.