Студопедия

Главная страница Случайная страница

Разделы сайта

АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника






Дәріс тезисі. 1. Жеке адамның әлеуметтенуi мен дамуы.Әлеуметтену процесі, жеке тұлғаның қоғам мүшесі ретінде






1. Жеке адамның ә леуметтенуi мен дамуы. Ә леуметтену процесі, жеке тұ лғ аның қ оғ ам мү шесі ретінде ө мір сү руіне мү мкіндік тудыратын қ ұ ндылық тар мен нормалар жү йелерінен игеруіне қ ажет бү кіл ә леуметтік процестерінің жиынтығ ы.

Ә леуметтенудің мә нісі, ол – екі жақ ты процесс екендігінде, біріншіден, ә леуметтік ортағ а кірудің арқ асында индивидтің ә леуметтік тә жірбиені игеруі, екіншіден, индивидтің осы ә леуметтік байланыстар ә леуметтік ортағ а белсенді араласуының арқ асында, сол ә леуметтік байланыстар жү йесін белсенді тү рде қ айта жасау процесі. Біріншісі - ә леуметтік тә жірбиені игеру ортаның адамғ а ә серін сипаттаса, екіншісі, адамның ө з іс-ә рекетінің арқ асында ортағ а ә сер етуін кө рсетеді.

Ә леуметтену процесінің мазмұ ны: тұ лғ аның қ алыптасуы тұ рғ ысынан қ арағ анда, негізінен ү ш сферада; іс-ә рекетте, қ арым-қ атынаста, ө зің дік сананың қ алыптасуында іске асырылады.

Ә леуметтену процесінің барысында индивид іс-ә рекет «каталогының» молаюымен (А.Н.Леонтьев) айналысады, яғ ни неғ ұ рлым жаң а іс-ә рекет тү рлерін игерумен болады. Осы жағ дайда ө те маң ызды тағ ы да ү ш тү рлі процестер іске асырылады. Біріншіден, ә рбір іс-ә рекет тү рлері мен оның ә ртү рінің арасындағ ы байланыстар жү йесінде бағ дарлану (бағ ыттану). Ол ә рбір жеке тұ лғ а ү шін маң ызды іс-ә рекет аспектілерін айқ ындаумен қ атар, оны игеру арқ ылы іске асырылады, немесе мұ ндай бағ дарлануды – іс-ә рекеттің жеке тұ лғ алық таң далуы деп атауғ а болар еді. Осыдан туындайтын екінші процесс – жетекші, таң далынғ ан іс-ә рекетке баса назар аудара отырып, басқ аларын соғ ан бағ ындыру. Жә не ү шінші процесс, барысында жеке тұ лғ аның жаң а рө лдерді игеруі мен олардың маң ыздылығ ын тү сінуі. Осының бә рін индивидтің іс-ә рекет субъектісі ретіндегі мү мкіндіктерінің кең ею процесі деп тұ жырымдауғ а болады. Бұ л бағ ытта жү ргізілетін эксперименттік зерттеулер, негізінен ә леуметтік жә не жас ерекшелігі психологиясының ара жігінде іске асырылады.

Екінші – қ арым-қ атынас сферасы іс-ә рекетпен тығ ыз байланыты болғ андық тан, оның кең ею жә не терең дету бағ ытында қ арастырады. Қ арым-қ атынастың кең еюін, адамның басқ алармен контактілерінің кө беюі, ә рбір жас кезең індегі осы контактілер ерекшеліктері тұ рғ ысынан тү сіну қ ажет. Қ арым-қ атынастың терең деуін, ең алдымен монологтық қ арым-қ атынастан диалогтық қ а кө шуі, партнерге бағ ыттану, оны неғ ұ рлым дә л қ абылдаумен байланысты. Эксперименттік зерттеулердің міндеттері: біріншіден, қ арым-қ атынас байланыстарының кө беюі қ андай жағ дайларда жә не қ алай іске асырылатынын екіншіден, жеке адам осындай процесте қ андай нә тижеге жететінін анық тау. Мұ ндай зерттеулер де пә наралық болып келеді, себебі жас ерекшелігі психологиясы ү шін де, ә леуметтік психология ү шін де бірдей маң ызды. Ә сіресе, мектепке дейінгі жә не жеткіншектік кезең дерге жү ргізілген зерттеулер кө п.

Ә леуметтенудің ү шінші аймағ ы - тұ лғ аның ө зіндік сана-сезімінің дамуы. Бұ л мә селе тұ лғ аның «Мен» бейнесінің қ алыптасуымен байланысты.

2. Ә леуметтенудің сатылары. Ә леуметтенудің барлық сатыларында қ оғ амның тұ лғ ағ а ә сері не тікелей, не топ арқ ылы, Ж.Пиаже кө рінетін ә дет-ғ ұ рып, дә стү рлер, дағ дылар, ө мір сү ру бейнесі де ө зінің ә серін тигізеді. Сонымен бірге, қ ала мен ауылдың ә леуметтік-экономикалық айырмашылығ ы, ә ртү рлі елдердің тарихи-мә дениеттік ерекшеліктері, т.с.с. факторларды есепке алу қ ажет. Қ орыта айтқ анда, ә леуметтенудің нақ ты нә тижесі осылардың барлығ ының тең ә серлі кү ші қ андай болуына байланысты. Яғ ни ә леуметтену мә селесі ө з ретінде шағ ын жә не ү лкен топтарды байланыстыратын кө пір іспетті зерттелуі қ ажет.

Э. Эриксон ә леуметтену процесін талдады. Ол «ә леуметтену, норма ережелерден тұ рады» - деді.

Жас ерекшелік дағ дарысы адам дамудында белгілі бір жас кезең інен, екінші жас кезең інде ө тудегі кү йзелісі немесе ө тпелі кезең і деп қ арастырылады.Бұ л дағ дарыс екі жас кезең інің қ осылуы деп те қ арастырылады, оның сипатына бірінде даму кезең і бойынша аяқ талу процесі болса, екінші кезең нің басталу белгісі болып табылады. Жас ерекшелік дағ дарыс кезең інің айырмашылығ ы: адамның темпераментіне қ атысты, мінез-қ ұ лқ ына, биологиялық жә не ә леуметтік қ атынасына байланысты ө згерістердің кө рінуі. Бала кезең дегі дағ дарысты тө рт кезең ге бө лініп қ арастырылады.

Жаң а туылғ ан шақ тағ ы дағ дарыс-0-2ай аралығ ы.

Жаң а туылғ аннан кейінгі алғ ашқ ы кү ндері дене салмағ ын жоғ алтуы. Ал ә леуметтік жағ дайына келсек екі жақ ты қ арастыруғ а болады.

1. Балада ү лкендердің кө мегінсіз биологиялық қ озғ алыстың болмауы жә не қ ажеттілігін ө тей алмауы.

2. Балада қ арым –қ атынасқ а тү сетін сө йлеу тілі қ алыптаспағ андық тан ү лкендерге деген тә уелділігі арта тү седі. Бұ л жаста жаң а білім алуы, жеке психикалық ө мірде «жандану кешенімен» оғ ан бірнеше қ ұ былыстар жатады:

- ү лкендер жақ ындағ анда жалпы қ имыл –қ озғ алыстың қ озуы;

- ө зіне назар аударту ү шін жылауы немесе шың ғ ыруы;

- анасымен қ атынаста жымиюы жә не уілдеу дыбыстарын шығ аруы.

«Жандану кешені» кезең і бала ү шін қ иын себебі, ол қ алыпты психикалық даму кө рсеткіштері болып табылады.

Бір жастағ ы дағ дарыс, нә рестелік жастан сә билік шақ қ а дейінгі аралық. Бұ л жаста тә уелсіздікке байланысты жаң а аффектілі қ ұ былыстар байқ алады. Бала кішкентайынан «болмайды» сө зімен таныс, осы дағ дарыс кезең інде ол ө зектеліне тү сетін болады. Эмоционалды кері кету «болмайды» сө зінің кү шін жылау, шың ғ ыру, еденде қ ұ лау, тепкілеу, біреуді ұ руғ а дейінгі ә рекетте кө рсетеді. Бұ л жастағ ы жаң а білім – баланың ө зіне тә н - сө йлеу тілі /автономды тіл./

Бір жастағ ы дағ дарыста жалпы кері кету ә рекеті яғ ни бұ зылуы тө мендегідей:

-биоырғ ақ процесінің бұ зылуы /ұ йық тамау/.

-ө зін қ анағ аттанудыру қ ажеттілігінің бұ зылуы./ аш сезінуі, ө зінің ұ нататын тамағ ын жемеуі, тамақ қ а тә бетінің болмауы/.

-ашу қ ысуының /жылауық, ө кпелегіш, жабырқ аулы/ кө рінуі.

Ө ткір дағ дарыс кезең і –ү ш жас болып табылады. Бала ө зінің бейнесін айнадан кө руге жә не ө згенің ө зіне қ алай назар аударатыны қ ызық тыратын болады. Ү ш жастағ ы баланы тү зетудің қ ажеті болмайды себебі бұ л дағ дарыстағ ы нышан жеті негізгі элементтен тұ рады:

1. Жағ ымсыз. Баланың ү лкендер сө зіне қ арсыласуы ол мазмұ нына қ арай емес, тек ү лкендер айтқ андық тан керісінше жасауды ұ натады.

2. Бір беткейлік. Ө зіне қ ажет ету ү шін емес, талап қ ойып сол бағ ытта ө зін ұ стануы.

3. Қ ың ырлық.Ол осы жасқ а дейін қ алыптасқ ан тә рбиеге қ арсы шығ уы.

4. Еріктік. Балада бә рін ө зім істеймін қ абілетін мең геруі.

5. Бү лік-наразылық. Бала қ оршағ ан орта мен жауласу дең гейінде.

6. Қ ұ нсыз ету. Бала ө зінің жақ ынын, ата-анасын мазақ тау, ызаландыру, ұ рсу.

7. Қ аталдық. Бала ө зінің талабын ата-анасына орындатады. Қ аталдық кіші сің лі немесе ініге байланысты қ ызғ аныштан туындайды.

Дағ дарыс барысында бала ө зіндік сананы ә леуметтік қ атынаста қ алыптастырады. Баланың кө з-қ арасында «Мен», «Мен ө зім», КЕРЕК жә не ТИІСТІ сө здерінің мағ ынасын тү сініп қ олданатын болады.

Жеті жастағ ы дағ дарыс. Бұ л бір жастағ ы дағ дарыспен ө зіндік реттелумен айқ ындалады. Бала ө зі қ ажет деген мінез-қ ұ лық ережелермен ө зін реттей алады. Л.С.Выготский ұ сынғ ан белгілер: сырбаздану жә не қ ылық тану. Дағ дарыстың қ айнар кө зі: ерте жастағ ы сипатқ а мектеп жү йе қ атынасының сә йкес келмеуі. Бала ө зінің сезімін ұ стай, мең гере, басқ ара алмайды. Себебі бір мінез-қ ұ лық ты жоғ алта отырып, орнына жаң а қ ылық мең гере қ ойғ ан жоқ Жеті жастағ ы дағ дарысты мең герген бала ө з эмоциясын басқ ара алып, жағ дайдан еркін немесе ә дейі шығ а алуды мең гереді

Жеткіншек кезең індегі дағ дарыс.13-14 жас-элеуметтік даму дағ дарысы, бұ л да ү ш жастағ ы «Мен ө зім», енді ә леуметтік мағ ынада қ олданылады. Ә дебиеттерге жү гінсек, бұ л жасты екінші рет кіндік кесу жасы деп те қ арастырады. Негізгі сипаты ө ткірлік дең гейінде, оның белгілері тө мендегідей: баланың оқ у ә рекетіндегі жемістілігі, дарынды жағ ының кө рінуі тө мендейді. Дағ дарыстың екінші белгісі –жағ ымсыздық. Бұ л кезең ді кейде ү ш жастағ ы дағ дарыспен ұ қ сас қ арастырады. Бала ортадан ө зін шектейді, ұ рысқ а дайын тұ рады, сенімсіздік, жалғ ыздық қ а қ арай ө зі талпынады. Ер балада жағ ымсыздық ерте жә не ашық байқ алады, ал қ ыз балада 14-15 жаста кө рінеді. Жеткіншекте дағ дарыс кезінде анау айтқ ан мінез – қ ұ лқ ында жағ ымсыз сипат кө рінбеуі мү мкін. Осы туралы Выготский мінез-қ ұ лық ты ү ш вариантта қ арастырады.

Бірінші варианты – жеткіншекте жағ ымсыздық барлық жағ ынан ашық байқ алады. Оның мерзімі бір-екі аптадан, бірнеше айғ а дейін созылуы мү мкін, осындай қ ұ былыс 20 ұ пайғ а жуық жеткіншекте кө рінеді. Екінші типте балада-кү шті жағ ымсыздық. Балада ол ө мірлік жағ дайдың кейбір жерінде байқ алады. Қ оршағ ан ортаның ұ намсыз қ ұ былысына: отбасындағ ы қ ақ тығ ыс, ү лкендер жағ ынан қ ысым кө рсетілуі, қ олайсыз жағ дай тудыруы, оғ ан 60 ұ пайдағ ы жеткіншектер жатады. Ал ү шінші жағ дайда - жағ ымсыз жағ дай жалпы байқ алмайды немесе жоқ тың қ асы. Ол 20 ұ пайғ а жуық жеткіншектерде кездеседі. Жеткіншекте психологиялық қ ақ тығ ыс кө біне ө зіне ғ ана емес, тікелей қ оршағ ан ортағ а деген кө з қ арастан туындап отырады.

Жастық шақ дағ дарысы 18-19 жас, зерттеулер кө рсеткішіне сү йенсек, бұ л жаста дағ дарысты жең у жағ дайы тө мендегідей. Алғ ашқ ы - ішкі мү мкіндіктерге сай дағ дарыс жағ дайынан шығ уда мә нді саналы кең стратегияны пайдалана алады. Екінші жағ дайда - ө зінің эмоционалды кү йзелісіне қ арай дағ дарыстан шығ уда мә нді шешілу жағ ын қ арастыра жә не ойын жинақ тай алмауы. Ү шіншіден – дағ дарысты шешуден қ ашу, оның себебі жағ ымсыз кү йзелістен, оны жең уге кү ш салмай, басқ а біреуге аудара салу, ө зіне жауапкершілік алмау. Жастық шақ тан ересектікке ө ту кезең і 22-23 жас аралығ ы. Басты анық тау себебі - барлық ө мір сү ру жылдары ұ станатын жол деп қ арастырылғ ан.

Есею кезең індегі дағ дарыс 33жастан ары қ арай. Психологиялық ерекшелігі: адам ө зінің мү мкіндігін нақ ты кө ре отырып, ө зіне шектеу қ ою, жастық шақ пен толық қ оштасады. Осы жастағ ы басты ерекшелік – мамандық ты яғ ни кә сіпті ө згерту болып табылады. Кә сіпті ө згерту дағ дарыстан шығ удың бір жолы, сондық тан 30 жастағ ылар тү гелдей басқ а кә сіпке тө селе алады. Жұ мысты ө згерту тә уекелге бару табысқ а жететініне толық іштей сену арқ ылы қ ызығ ады.

Ә дебиеттер тізімі:






© 2023 :: MyLektsii.ru :: Мои Лекции
Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав.
Копирование текстов разрешено только с указанием индексируемой ссылки на источник.