Студопедия

Главная страница Случайная страница

Разделы сайта

АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника






Дәріс тезисі. 1. Мінез туралы түсінік.Мінез - адамның тұрақты психикалық ерекшеліктерінің индивидуалды қатынасы






1. Мінез туралы тү сінік. Мінез - адамның тұ рақ ты психикалық ерекшеліктерінің индивидуалды қ атынасы, ол берілген субъектінің белгілі бір ө мір жағ дайындағ ы мінез-қ ұ лқ ымен шартталғ ан. Мінез тұ лғ аның ә леуметтік мінез-қ ұ лық ерекшеліктерінде, ең алдымен - мамандық қ а, адамғ а жә не ө зіне деген қ атынасынан кө рінетін психикалық іс-ә рекеттің ө зіндік қ алыптасуы.

Мінезді зерттеуде Теофраст пионер болып саналады. 18 ғ асырда Европада мінездің типологиясына кө птеген зерттеулер жү ргізілді. Қ азіргі уақ ытта “мінез” ұ ғ ымы туралы кө зқ арастар ә ртү рлі. Кейбір психологиялық ағ ымдарда бұ л қ оғ амның ө мір сү ру қ ұ қ ығ ына мү лдем қ арсы, ал шетел анық тамалар баспаларында жә не зерттеулерде мү лдем алынып тасталғ ан. Бұ л неге олай болды? Біріншіден, кө птеген психологтердің пікірлерінше, мінездің ө зіндік кө рінулерін біріктіретін, ә лдеқ айда зерттелген тұ лғ аны мінезбен жалпылай тең дестіру беталысы бақ ыланады. Екіншіден, феноменология бойынша мінезді этикағ а жатқ ызады, сондық тан оны психология жү йесіне қ осу заң сыз болып саналады. Ү шіншіден, жалпы дара қ ұ былыс ретінде мінезді зерттеу мү мкіндігіне кү мә ндану байқ алады, ө йткені “кейіпкер”, “тұ лғ а” ағ ылшын тілінде character деген мағ ананы білдіреді.

Кең естік психологияда “мінез негізін” ә рекетке тұ рақ тылық тың принципиалдылық тың, тұ лғ а мен интеллекттің ө зара қ атынасының, ө мірлік мақ саттың бар болуы - ерікті қ ұ райтындығ ы баса қ арастырылады. Шетелде, мінез элементін ескере отырып, ө зіндік бақ ылау жә не ө зіндік қ алыптастырушығ а синоним ретінде кейде “Мен Кү ші”, “Жоғ ары Мен Кү ші” ұ ғ ымдарын қ олданады. Егер мінез жә не тұ лғ а қ ұ былыстары арасындағ ы бө лімдерді анық тау мү мкін болмаса, онда мінез жә не темпераментті бө лу одан да қ иын. В. Кречмер келесі дифиницияларды қ олданды. Темперамент - бұ л психофизиологиялық ағ ымдардың тума ерекшеліктері (олардың қ озғ алыстары, инерттілігі, қ ызу т.б.). Мінез - бұ л адамның ө зіне, қ оршағ ан адамғ а, ә лемге деген қ арым-қ атынасының тұ рақ ты ерекшелігі.

Б.Г.Ананьев кез келген мінез сипаты тұ лғ аның қ оршағ ан дү ниеге деген белгілі мә нді қ атынасын кө рсетеді, олардың ішінде тө мендегілерді атауғ а болады::

1) табиғ ат, қ оғ ам жә не қ оғ амдық идеялар (идеология);

2) ең бек - адам ө мір сү руінің тә сілі;

3) индивидтің басқ а адамдармен қ оғ амдық байланысы;

4) ө зіндік ә рекет жә не адамның тұ лғ асы.

А.Ф. Лазурский ө зінің теориясының негізіне ол индивидті ортағ а белсенді бейімделу принципін ала отырып, жіктемесіне екі негізді бө ліп кө рсетті - психикалық дең гей жә не психикалық мазмұ н. Психикалық дең гей неғ ұ рлым биік болса, соғ ан байланысты белсенді жә не ө німді бейімделу жү реді

Сонымен, А.Ф. Лазурский жү йесінде психикалық ө мір дең гейі бү гінгі кү ні А. Маслоу мен Э. Шостром гуманистік ілімдеріндегі тұ лғ аның ө зіндік актуализациясы, бағ ыттылығ ы теорияларына жақ ын.

Психикалық ө мір мазмұ ны жалпы табыстылық ты анық тамайды, ортаның қ ұ былыстарына индивидтердің бейімделу тә сілдерінің вариацияларында кө рінеді. А.Ф. Лазурскийнегізгі психикалық жә не психофизиологиялық функцияларды біріктіретін (сезім, ес, зейін, ойлау, ерік, жылдамдық жә не моторика кү ші т.б.) эндопсихиканы бө ліп кө рсетті. Эндопсихика жалпы “формальды-динамикалық сипаттама” ұ ғ ымына жақ ын; ол кешендер арқ ылы сипатталады, тіршілік етеді жә не тума биологиялық механизмдер негізінде беріледі.

Экзопсихика тұ лғ аның сыртқ ы объектіліерге қ атынасын (табиғ атқ а, адамғ а, рухани қ олайлық қ а, адамның қ зінің рухани ө міріне жә не тағ ы басқ а) біріктіреді. Экзопсихика заттық - мазмұ ндық сипаттарғ а, психикалық ө мірге жә не орта жағ дайларына ә сер етеді.

Эндо жә не экзопсихика ө зара ә рекеттеседі, шарттасады жә не эндосипаты экзоның кө рінуінің латентті кезең інен актуалдығ а ө згеруі мү мкін (мысалы қ абілеттер ә рекетте кө рінеді, ал тү рткі мен қ ызығ ушылық - бұ л экзопсихикалық сапа).

2.Мінез акцентуациялары.

Егер мінез ө згеріп, оның қ андайда бір сипаты айқ ын кө рінсе, адам аса сезімтал болуы мү мкін. Бұ л жағ дай, онда мінез акцентуациясының бар екенін кө рсетеді. Акцентуация – кейбір мінез сипаттары аса кү шейтілген норма нұ сқ алары. Айқ ын акцентуация – “аз қ арсыласу орнына” бағ ытталғ ан фактордың ә рекеті жағ дайында тұ лғ аның бейімделе алмаушылығ ына ә келетін шеткі норма нұ сқ асы. Жасырын акцентуация бұ л қ арапайым нұ сқ аның кө рінуі.

К. Леонгард мінез акцентуациясының классификациясын қ ұ рды, оны шеткі норма нұ сқ асы деп тү сінді. Сондық тан адамның кү шті жағ ына қ арағ анда, оның кемшіліктерін тізбелеуді ұ сынды. Ә дістің ерекшелігі осында, бірақ ә рине, бұ л медициналық диагноз қ ою ү шін жеткіліксіз. К.Леонгард жаң а ұ ғ ымды енгізе отырып, 4 мінез акцентуациясын жә не 6 темперамент акцентуациясын бө ліп кө рсетті. Бұ л акцентуацияларды тө менде М жә не Т ә ріптерімен кө рсетеміз:

1. Демонстративті (истероидты)

2. Педантивті

3. Тұ йық талғ ан тип

4. Қ озғ ыш тип (эпилептоидты)

5. Гипертимді тип

6. Дистимді тип

7. Қ ауіпті – қ орқ ақ тип

8. Циклотимді тип

9. Эмотивті тип

10. Аффективті – экзальтацияланғ ан тип.

К. Леонгард мінездің кейбір ө мірге қ иындық туғ ызатын сипаттарын ғ ана кө рсетті. К. Леонгард ең бегін Санкт – Петербург зерттеушісі А.Е. Личко толық тырды. Ол акцентуацияның 12 тү рін кө рсетті. Кө біне К.Леонгард классификациясын мінезі ә лі қ алыптаспағ ан жеткіншектермен жұ мыс жасағ анда қ олданады.

Бақ ылау сұ рақ тары:

1. Адам мінезі деген не?

2. «Эндопсихика» жә не «экзопсихика» деген не?

3. Мінез акцентуациясы деген не?

4. Акцентуацияның қ андай аралас типтерін бар?

5. Негізгі психологиялық мінез типологияларын атаң ыз.

Ә дебиеттер тізімі:






© 2023 :: MyLektsii.ru :: Мои Лекции
Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав.
Копирование текстов разрешено только с указанием индексируемой ссылки на источник.