Тонау қылмысының түсінігі және құқықтық белгілері.

Ұ рлық қ а, алаяқ тық қ а сеніп тапсырылғ ан бө тен мү лікті иеленіпалу немесе ысырап етуге қ арағ анда тонау талан-таражғ а жататын қ ылмыс нысандарының қ ауіпті тү рі болып табылады.

Қ ылмыстық кодекстің 199-бабында «тонау, яғ ни бө тен мү лікті ашық талан-таражғ а салу деп» кө рсетілген.

Тонаудың тікелей объектісі болып бө теннің мү лкінеқ ол сұ ғ у болып табылады. Сонымен бірге тонау кө п объектілі қ ылмысқ а жатады. Сондық тан да оның қ осымша тікелей объектісі болып жеке адамның денсаулығ ы, бостандығ ы да жатады.

Тонау объективті жағ ынан белсенді ә рекет кү йінде бө теннің мү лкін ашық тан ашық талан-таражғ а салу арқ ылы жү зеге асырылады. Сондық тан да тонаудың объективтік жағ ының ерекшелігі – қ ылмыстың істелу тә сіліне, кінә лінің бө тенің мү лкін ашық тан ашық талан-таражғ а салуымен ерекшеленеді.

Ашық тан ашық талан-таражғ а салу деп танылу ү шін біріншіден меншік иесі немесе ө зге де иеленуші, сондай-ақ басқ а да адамдар кінә лінің қ ұ қ ық қ а қ айшы ә рекеттерін кө ріп тұ руымен бірге оның қ ылмыстық мә нін сезінуі қ ажет, екіншіден кінә лі адам осы жағ дайларды сезіп, кө ріп тұ ра отырып, соғ ан қ арамастан қ ылмысты ә рекет етуі қ ажет.

Егер кінә лі адам талан-таражды жасырын тү рде жү зеге асыру ниетінде болып, бірақ қ ылмысты істеу кезінде кө зге тү сіп қ алса, соғ ан қ арамастан ол ө з ә рекетін ары қ арай жалғ астыра, онда оның істеген ә рекетін тонау деп бағ алау керек. Мұ ндай ретте, яғ ни ұ рлық тың тонауғ аұ ласып кетуі – мү лікке толық иелік еткенге дейін жү зеге асырылуы мү мкін.[8; 411]

Тонаудың жиікездесетін тү рі ьө теннің мү лкін жә бірленушінің кө зінше ө ғ ан кү ш қ олдану ниетінсіз тартып алып қ ашу болып табылады. Тонау бө теннің мү лкіне иелік етумен бірге оғ ан ө зінің қ алауынша толық билік жү ргізу мү мкіндігін соғ ан уақ ыттан бастап аяқ талғ ан деп танылады. Бө теннің мү лкін ашық тан ашық иеленуге бағ ытталғ ан, бірақ толық іске аспағ ан ә рекет тонауғ а оқ талғ андық деп танылады.

Бө теннің мү лкін қ асақ аналық пен немесе бұ зақ ылық ниетпен бү лдіру, я болмаса осы мү лікке ө зінің нақ ты немесе болжамалы қ ұ қ ығ ын ө з бетінше жү зеге асыру мақ сатымен, сондай-ақ оғ ан уақ ытша пайдалану ниетімен иелік ету тонау деп қ арастырылмайды, мұ ндай реттерде кінә лінің ә рекеті істің нақ ты жағ дайларына қ арай Қ ылмыстық кодекстің бірнеше баптары бойынша саралануы мү мкін.

Тонаудың субъектісі болып 14-ке толғ ан есі дұ рыс адам танылады. Субъективтік жағ ынан тонау тікелей қ асақ аналық пен жә не пайдакү немдік мақ сатпен сипатталады.

Тонаудың ауырлататын тү ріне:

а)жә бірленушінің ө мірі мен денсаулығ ына қ ауіпті емес кү ш қ олдануымен, не осындай кү ш қ олдануымен деп қ орыту арқ ылы.

б)бірнеше рет

в)адамдар тобының алдын ала сө з байласуы бойынша

г)тұ рғ ын, қ ызметтік, ө ндірістік ү й-жайғ а не қ оймағ а заң сыз кірумен жасалғ ан тонау

Аса ауырлататын тү ріне:

а)ұ йымдасқ ан топ

в)ірі мө лшерде жасалғ ан тонау жатады.

Тонаудың ауырлататын немесе аса ауырлататын тү рлері ұ рлық тың осы тұ рғ ыдағ ы тү рлерімен ұ қ сас. Бірақ та тонаудың ауырлататын мына тү рлерінің – жә бірленушінің ө мірі мен денсаулығ ына қ ауіпті емес кү ш қ олдануымен не осындай кү ш қ олдануымен деп қ орқ ыту арқ ылы, адамдар тобының сө з байласуы бойынша, тұ рғ ын, қ ызметтік, ө ндірістік ү й-жайғ а не қ оймағ а заң сыз кірумен жасалғ ан тонаудың ұ рлық тың осындай ауырлататын тү рлерінен ө зіндік ө згешелігі бар екенін айтқ ан жө н.[9; 244]

Тонаудың ауырлататын тү рі – жә бірленушінің ө мірі мен денсаулығ ына қ ауіпті емес кү ш қ олдану не осындай кү ш қ олданумен деп қ орыту болып табылады. Бұ л ауырлататын белгіні дұ рыс қ олдану ү шін мындай ү ш мә н-жайды еске алу керек: біріншіден, жаң а қ ылмыстық кодексте кү ш қ олданумен бірге кү ш қ олданамын деп қ орқ ытуды ауырлататын тү р ретінде кө рсеткен.бұ л жерде кү ш қ олдану дегеніміз жә бірленушінің ө мірі мен денсаулығ ына қ ауіпті емес тү рде қ ол тигізу арқ ылы болмашы жарақ ат салу, тырнау, дақ тү сіру болып табылады.

Жә бірленішінің ө мірі мен денсаулығ ына қ ауіпті емес тү рде кү ш қ олданамын деп қ орқ ытуына – кінә лінің сө з жү зінде немесе ым кө рсету арқ ылы жә бірленушінің немесе басқ а адамның қ арсылығ ын жоюғ а бағ ытталғ ан іс-ә рекеттерін жатқ ызамыз. Мұ ндай қ орқ ытулар нақ ты жағ дайларғ а байланысты ә р тү рлі болып келеді, оның істің нақ ты мә н-жайына қ арай тергеу, сот органдары анық тайды.

Екіншіден, тонауда кү ш қ олдану немесе кү ш қ олданамын деп қ орқ ыту кінә лінің пікіріншетонауғ а нақ ты бө гет келтіреді-ау деп жорамалдағ ан меншік иесіне озге де иеленушіге немесе басқ а адамғ а қ арсы бағ ытталады.

Ү шіншіден, тонау арқ ылы кү ш қ олдану деп қ орқ ыту ө зінің мә ні жө нінен адамның ө мірі мен денсаулығ ына қ ауіп туғ ызбайды.

Тонауғ а байланысты кү шқ олдану немесе кү ш қ олданамын деп қ орқ ыту бө теннің мү лкін алу немесе оны ұ стап тұ ру мақ сатымен істеледі.осығ ан орай егер кінә лі адам мү лікке кү ш қ олданбастан ашқ тан ашық иелік етсе, бірақ ө зінің ұ стау барысында қ арсыласып кү ш қ олданса, онда оның ә рекеті кү ш қ олданумен ұ штасқ ан тонауғ а жатпайды. Кінә лі адам мұ ндай ретте жә й тонағ аны ү шін жә не жеке адамғ а қ арсы қ ылмыс істегені ү шін жауапқ а тартылады.

Тоаудын ауырлататын тү рі – адамдар тобының алдын ала сө з байласуы бойынша қ ылмысістеу қ ұ рамында ұ рлық тағ ы осығ ан ұ қ сас қ ұ рамғ а қ арағ андаө згешелігі бар. Бұ л жерде адамдар тобы алдын ала тонау қ ұ рамын істеу туралы сө з байласады, сондық тан да осы қ ылмысты істеуге қ атысқ андардығ һ ң барлығ ы да осы қ ылмыс қ ұ рамының орындаушылары болып табылады.[10; 355]