Перыядызацыя гісторыі Беларусі. Падзел усяго гістарычнага працэсу на пэўныя кавалкі часу згодна з вызначанымі крытэрыямі называецца перыядызацыяй

Падзел усяго гістарычнага працэсу на пэўныя кавалкі часу згодна з вызначанымі крытэрыямі называецца перыядызацыяй. Вылучаюцца некалькі асноўных падходаў да перыядызацыі: палітычная, фармацыйная, універсальная.

Палітычная перыядызацыя вылучае перыяды згодна з існаваўшымі на тэрыторыі Беларусі дзяржавамі (В. Ластоўскі, У. Ігнатоўскі, І. Лойка):

Полацкае княства (9-13 стст.);

Вялікае княства Літоўскае (сярэдзіна 13 ст. – 1569 г.);

Рэч Паспалітая (1569 – 1795 гг.);

Расійская імперыя (1795 – 1917 гг.);

Савецкая дзяржаўнасць (1917 – 1991 гг.);

незалежная Рэспубліка Беларусь (з 1991 г.).

Фармацыйная перыядызацыя была пануючай у савецкай гістарычнай навуцы; згодна з ёй вылучаюцца перыяды гісторыі Беларусі ў адпаведнасці з панаваннем той ці іншай фармацыі:

першабытнае грамадства (да 9 ст.);

феадальнае грамадства (9 ст. – 1861 г.);

капіталістычнае грамадства (1861 – 1917 гг.);

сацыялістычнае грамадства (з 1917 г.).

Універсальная перыядызацыя падзяляе гістарычны працэс ва ўсім свеце на наступныя кавалкі:

першабытнае грамадства (3.5 млн. гадоў назад – 5ст. н.э.);

Сярэднія вякі (5 – 15 стст.);

Новы час (16 ст. – 1918 г.);

Найноўшы час (1918 г. (канец Першай сусветнай вайны) – да сённяшняга дня).

Першабытнае грамадства; характарыстыка:

- панаванне абшчыннага тыпу грамадскага ўладкавання;

- выкарыстанне прымітыўных тэхналогій ў гаспадарцы;

- панаванне традыцый ў сацыяльным жыцці.

Сярэднія вякі; характарыстыка:

- фарміраванне класавага грамадства і ўзнікненне дзяржаўнасці;

- развіццё феадальнай сістэмы, карпаратыўнасць сацыяльнага жыцця;

- перавага сельскай гаспадаркі ў эканоміцы;

- панаванне рэлігіі ў сацыяльным жыцці;

- панаванне традыцый ў духоўнай сферы жыцця грамадства.

Новы час; характарыстыка:

- цэнтралізацыя і фарміраванне нацыянальных дзяржаў;

- індустрыялізацыя, хуткае развіццё тэхнічнага прагрэсу;

- генезіс і зацвярджэнне капіталістычных адносін;

- урбанізацыя;

- крызіс традыцыйных рэлігійных і культурных каштоўнасцяў.

Навейшы час; характарыстыка:

- глабалізацыя;

- навукова-тэхнічная рэвалюцыя;

- фарміраванне постіндустрыяльнага, інфармацыйнага грамадства.

Асноўныя паняцці:

гісторыя, аб’ект, прадмет, функцыі, метадалогія, прынцыпы, метады, гістарызм, аб’ектыўнасць, сістэмнасць, гісторыка-генетычны метад, гісторыка-параўнальны метад, гісторыка-тыпалагічны метад, гісторыка-сістэмны метад, крыніцы гістарычнай навукі, лінейныя і нелінейныя падыходы, фармацыя, цывілізацыя, аграрнае грамадства, індустрыяльнае грамадства, постіндустрыяльнае грамадства, перыядызацыя, першабытнае грамадства, Сярэдія вякі, Новы час, Навейшы час.

Кантрольныя пытанні і заданні:

1. Назавіце прадмет і аб’ект гістарычнай навукі.

2. У чым заключаюцца асноўныя адрозненні гісторыі ад прыродазнаўчых і іншых сацыяльна-гуманітарных навук?

3. Якія функцыі выконвае гісторыя як навука?

4. Што такое метадалогія навукі?

5. Што з сябе ўяўляюць прынцыпы і метады навукі?

6. Назавіце асноўныя прынцыпы гістарычнай навукі і рыскрыйце іх сутнасць.

7. Вызначце асноўныя метады гістарычнай навукі і дайце іх характарыстыку.

8. Якія Вам вядомыя асноўныя падыходы да вывучэння гісторыі? Укажыце адрозненні паміж імі.

9. Чым характарызуецца фармацыйны падыход да вывучэння гісторыі? Вызначце моцныя і слабыя бакі дадзенага падыходу.

10. Вызначце спецыфіку тэхналагічнага дэтэрмінізму пры вывучэнні гісторыі. Дайце параўнальную характарыстыку аграрнага, індустрыяльнага і постіндустрыяльнага грамадства.

11. У чым спецыфіка цывілізацыйнага падыходу? У чым палягае яго карэннае адрозненне ад лінейных падыходаў?

12. Што такое цывілізацыя і якія іх тыпы Вы ведаеце?

13. Якія Вам вядомыя перыядызацыі гіторыі Беларусі?

14. Вызначце асноўныя рысы гістарычных стадый паводле ўніверсальнай перыядызацыі.

15. Паразважайце, якая з вызначаных перыядызацый гісторыі Беларусі падаецца Вам набольш абгрунтаванай.

Тэмы дакладаў і рэфератаў:

1. Гісторыя ў сістэме сацыяльна-гуманітарных навук.

2. Фарміраванне і развіццё прынцыпу гістарызму ў гістарычнай навуцы.

3. Канцэпцыя Э. Тофлера “трох хваляў” у развіцці гісторыі.

4. Цывілізацыйная канцэпцыя А. Тойнбі.

5. Фарміраванне беларускай нацыянальнай гістарыяграфіі.