Іргетас

Іргетас – бұ л кө теруші қ ұ рылым, жоғ арыдан жү ктелетін жү ктемені қ абылдайтын ғ имараттың бір бө лігі. Бетон, табиғ и тастан жә не ағ аштан жасалынады. Іргетасты таң дау негізінен аймақ тың сейсмикалық жағ дайына, топырақ тың тү ріне жә не архитектуралық шешімдерге байланысты. Жобаланып отырғ ан ғ имаратта таспалы бутобетонды іргетас қ олданылады. Таспалы іргетас – ғ имараттың барлық қ адырғ аларының астында орнатылғ ан жә не жү ктемені негізге біркелкі жеткізетін іргетас.

Сурет-5. Таспалы іргетас.

2 Тірек

Қ аң қ аның тік кө тергіш темірбетон элементтерін тіректер деп атайды. Тіректер ғ имаратта орналасуына байланысты шеткі жә не ортаң ғ ы болып бө лінеді. Тіректер ғ имараттың аралығ ына, биіктігіне жә не жабдық талғ ан транспорттық қ ұ ралдарғ а байланысты таң далып алынады. Тіректердің кө лденең қ имасы тік бұ рышты немесе қ ос таврлы болады. Жобаланып отырғ ан ө ндірістік ғ имаратта қ ұ рама темір бетонды қ имасы 400х400мм тіректі таң дап алынады.

Сурет-6. Қ ұ рама темірбетонды тірек

3 Арқ алық

Ғ имараттардың жабынында кө тергіш элементтер қ ызметін кө лденең немесе ғ имарат бойымен тө селетін арқ алық тар жә не фермалар атқ арады. Арқ алық тар едә уір оң ай конструкция жә не белгілі бір аралық ты жабу ү шін қ олдану ө те тиімді. Жобаланғ ан ғ имаратта қ ұ рама темірбетонды арқ алық қ олданылады. Темірбетонды арқ алық зауытта дайындалады жә не негізінен 12, 15, 18м аралық ты жабу ү шін қ олданылады. Серия 1.462-3.

Сурет-7. Екі ең істі арқ алық

4 Қ абырғ а

Қ абырғ алар – бө лмелерді сыртқ ы ортадан қ орғ айды жә не бір бө лмені екіншіден бө летін тік қ оршаулар. Қ ұ рылымдық сұ лбасы бойынша қ абырғ алар ғ имараттың алып жү ретін жә не оқ шаулағ ыш элементі болып табылады. Қ абырғ аларғ а қ ойылатын талаптар: мық тылығ ы, дыбыс ө ткізбейтін қ абілеті, ө ртке тө зімді, жылу оқ шаулығ ыш, ү немді болу қ ажет.

Сурет-8. Кірпіш қ абырғ асы

5 Арақ абырғ алар

Қ алқ алар ғ имараттардағ ы шектес бө лмелерді бө лу ү шін арналғ ан ішкі тік қ оршаулар. Олар минималды қ алың дық та жә не салмағ ы да кішігірім болуы қ ажет. Қ алқ алар ағ аштан, кірпіштен, пластмассадан, шлакобетоннан, керамикадан, гипсты плиталардан жә не т.б. материалдардан жасалуы мү мкін. Бө лме аралық қ алақ лар 50-180 мм аралығ ында болады. Жобаланғ ан ғ имаратта кірпіштен жә не гипсобетоннан жасалынғ ан қ алқ алар қ олданылады.

Сурет-9. Гипсобетоннан жасалынғ ан арақ абырғ а

Жабын

Шатыр жабыны ғ имаратты аяқ тай отырып, оны қ оршағ ан орта ә серінен қ орғ айды. Жабынның екі қ ұ рылымдық типін тө мендегідей топтастырады: жазық ты, арқ алық немесе ферма ү стіне салынғ ан қ оршау элементтерінен (панелден, болат табақ тардан жә не т.б.) тұ рады. Кө тергіш элементтердің оқ шаулағ ыш бө лігі ретінде жабын ү лкен ө лшемді темірбетонды настил ретінде қ олданылады.

Сурет-10. Жабын

Терезе

Терезе сыртқ ы қ абырғ алардың ойық тарында орналасқ ан жарық мө лдір қ оршау. Терезе арқ ылы бө лмеге жарық тү седі жә не де бө лмені желдету ү шін де қ олданылады. Терезе ғ имараттағ ы ең басты жылу жоғ алудың кө зі боп табылады (50%-ғ а дейін). (Сурет-11)

Сурет-11. Ағ аш терезе

8 Есік

Қ абырғ алардағ ы немесе арақ абырғ алардағ ы жолды қ озғ алмалы (есікті ойық тарды) толтыруды есік деп атайды. Есіктердің пайда болуы баспананы ішкі қ ауіптерден жә не ауа райының қ олайсыз жағ дайларынан қ орғ ау ү шін алғ ашқ ы кезде қ олданғ ан. Жобаланғ ан ғ имаратта ө ртке тө зімді темір есіктер қ олданылады.

Сурет-12. Темір есік

9 Баспалдақ

Баспалдақ тар кө лденең элементтерден тұ рады – алаң шалардан жә не ең іс – марштардан. Қ абаттың едені дең гейіндегі баспалдақ тар алаң шалардан қ абаттық, ал қ абаттың биіктігі аралығ ындағ ы – қ абатаралық деп атайды. Баспалдақ тар қ олданылуы бойынша негізгі, басты, қ ызметтік (служебные) немесе қ осалқ ы болып бө лінеді. Жобаланып отырғ ан ғ имаратта темір есік.Ө рт (пожарные) баспалдақ тары қ абаттарғ а сырттан кү руге жә не тө беге шығ уғ а қ ажет болғ анда қ олданылады.

Ернеу

Ғ имараттың шатырын ұ стап тұ ратын жә не қ абырғ аны ақ қ ан судан қ орғ айтын қ абырғ аның кө лбеу шығ ың қ ы жері. Сонымен қ атар ернеу аралық жә не қ абаттарды бө ліп тұ ратын болуы мү мкін. Ернеуді қ абырғ а жасауғ а қ олданылғ ан материалдан немесе заводта дайындағ ан қ ұ рамалы блоктардан жасайды.

11 Суағ ар

Суағ ар су келіп қ ұ йылатын тү тікшеден жә не су жү ріп ө тетін қ ұ бырдан тұ рады. Ө неркә сіптік қ ұ рылыста суағ ардың екі тү рі кең інен қ олданылады. Олар ішкі жә не сыртқ ы ұ йымдастырылғ ан. Сыртқ ы суағ ар бір қ абатты, биіктігі 8м-ге дейінгі ғ имараттарда қ олданылады. Ішкі суағ ар кө п қ абатты ғ имараттарда қ олданылады. Жобаланып отырғ ан ө ндірістік ғ имараттың биіктігі 4, 865м болғ андық тан, сыртқ ы ұ йымдаспағ ан суағ ар қ олданылғ ан.

Еден

Едендерді қ абатаралық жабынның ү стіне орналастырады, ал тө лелермен жә не кейде бірінші қ абаттарда топырақ ү стімен. Еден келесі элементтерден тұ ратын кө пқ абатты қ ұ рылым: жабын (таза еденнен), эксплуатациялық ә сер етуден тексерілген; қ абатша – жабынды астыда жатқ ан еден элементімен немесе жабынмен байланыстырады; салынатын қ абат – таза еденнің беріктігін қ амтамасыз етеді жә не қ абатаралық жабынғ а немесе

топырақ қ а салмақ ты реттейді; негіз – қ абатаралық жабын немесе кә дімгі топырақ бола алады. (Кесте 4)

Кесте 4 – Едендер экспликациясы

Бө лменің атауы немесе жоба бойынша реті	Жоба бойынша еденнің реті	Еденнің сұ лбасы немесе серия бойынша реті	Еденнің бө лшектері	Ау-даны, м2
1, 2, 4, 5, 6	1, 2, 4, 5, 6		Қ иыршық тасты дайындық қ а салынғ ан қ атты асфальтті масса тү рінде келеді. Ондай едендердің қ ұ ны жоғ ары емес, жө ндеуге оң ай жә не су сің бейді. Кө бінесе оларды тө лелерге салады, онда олар бө лмені топырақ суларынан оқ шаулайды.	346, 3
3, 8, 9, 10,	3, 8, 9, 10,		Тү зетілген ағ аш немесе бетонды негізге арнайы мастикпен жабыстырады. Бө лменің мө лшері бойынша нақ ты кесілген жә не жабыстырылғ ан орамалы кілем тегіс қ атты негізге салынады.	60, 1
7, 12	7, 12		Жабын – керамикалық тақ та 15 мм. Еденнің бұ л тү рінің қ ұ рылымына келесі материалдар мен бө лшектер қ олданылады. 1-нығ ыздалғ ан грунт, 2-цементті – қ ұ мды ерітінді, 3-линолеум, 4-керамикалық тақ та, 5-паркет.	19, 3

6 Ә РЛЕУ ЖӘ НЕ АРНАЙЫ ЖҰ МЫСТАР

6.1 Сыртқ ы ә рлеу

Қ асбеттің қ алауы тандамалы қ ызыл кірпіштен тігістің сө гуімен, цемент ерітіндімен ірге, терезелік жә не есік ең істері, терезелік мұ қ абалары, есіктері жә не қ ақ палары сыланғ ан. Терезелік мұ қ абалар, есіктер майлы бояумен 2 рет боялады.

6.2 Ішкі ә рлеу

Ө ндірістік бө лмелерде ә кпен сыланғ ан, тө белері тартылғ ан жә не ә ктелген. Тұ рмыстық бө лмелерде қ абырғ а мен арақ абырғ алар сылақ пен сыланғ ан, қ абырғ алар силикатты бояулармен боялғ ан, майланғ ан панельдер қ ұ рылғ ысы, глазурленген плиткалармен қ абырғ а қ апталғ ан. Барлық бө лмелерде тө белері ағ арту жұ мыстары жү ргізілген.

7 ИНЖЕНЕРЛІК ЖАБДЫҚ ТАР

Су қ ұ быры – сыртқ ы жү йемен біріктірілген: шаруашылық – ішуге жарамды, ө неркә сіптік жә не ө ртке қ арсы.

Судағ ы қ ысым су бағ анында 15 м.

Канализация – сыртқ ы жү йеде шаруашылық -тұ рмыстық.

Жылыту – орталық тандырылғ ан, сулы 130-70⁰С параметрімен.

Желдету - механикалық тарту жолымен қ ұ йылатын.

Электрмен қ амтамасыз ету – электр жү йесінен 380/220В.

Байланыс қ ұ ралдары- жергілікті байланыс жү йесі.

8 ЖЫЛУ ТЕХНИКАЛЫҚ ЕСЕП

8.1 Ғ имараттың сыртқ ы қ абырғ асының жылу техникалық есебі

Есеп Қ РҚ НжЕ 2.04 – 03 – 2002 «Қ ұ рылыс жылу техникасы» бойынша жү ргізіледі.

Қ абырғ а қ алың дығ ы 510 мм болатын, кірпіш қ абырғ адан тұ ратын ө неркә сіптік ғ имараттың сыртқ ы қ абырғ асының жылу ө ткізгіштік кедергісін анық тау.

а) Қ абырғ аның жылуө ткізгіштік талап етілген кедергісін табамыз: (R₀^тр ө лшемі м²˚ С/Вт)

R₀^тр=n_*(t_б-t_n)/∆ tⁿ_*α _В (1)

мұ нда: n – коэффициент, сыртқ ы ауағ а байланысты қ оршау конструкциясының жағ дайының мінездемесі (Қ РҚ НжЕ 2.04–03–2002 3*кесте бойынша); n=1

t_б – ғ имараттың ішкі ауасының температурасы; t_б =16º С

t_n – сыртқ ы ауа температурасы (Қ РҚ НжЕ 2.04–01–2001). Бес кү ннің ең суық температурасы (0.92 коэффициенті бойынша); t_n=-33º С

∆ tⁿ – температуралық айырмашылық тың нормалык кө рсеткіші, 2* кестесінен аламыз; ∆ tⁿ=7º С

α _В – кострукцияның ішкі қ оршалғ ан бетінің коеффициенті, 4* кестесінен аламыз. α _В=8.7Вт/м²º С

R₀^тр= 1(16+33)/ 7·8.7=0.80 м²˚ С/Вт

Энерго сақ тау шартының тең деуі:

ГСОП=(t_в – t_{от пер})·z_{от пер} (2)

мұ нда: t_в – ауаның ішкі температурасы; t_в =16º С

t_{от пер} – жылыту кезең інің орташа температурасы; t_{от пер}=-6.8

z – жылыту кезең інің ұ зақ тығ ы; z=200

ГСОП =(16+6.8)· 200=16800º С/тә улік

б) Қ абырғ аның термиялық жылу кедергісін анық таймыз: (R₀ ө лшемі м²˚ С/Вт)

Кесте 5 - Сыртқ ы қ абырғ аның жылу техникалық кө рсеткіштері

δ − қ абырғ а қ алың дығ ы, м

γ − кө лемдік салмағ ы, кг/м³

λ − қ абырғ а қ абатындағ ы материалдардың жылу ө ткізу коэффиценті, Вт/м^°С

Қ абырғ а конструкциясының жалпы термиялық жылу кедергісі R₀, талап етілген R₀^тр мә нінен кем болмау керек. Ол келесі ө рнек арқ ылы анық талады:

R₀=R_B+R_K+R_H немесе R₀=R_B+R₁+R₂+R₃+R_H (3)

мұ нда: R_B = 1/α _В − қ абырғ аның ішкі бетіндегі ауа қ абатының жылу қ абылдау термиялық кедергісі;

R_K − қ абырғ а конструкциясындағ ы қ ұ рылыс материалының термиялық кедергісі;

R_H = 1/α _Н − қ абырғ аның сыртқ ы бетіндегі ауа қ абатының жылу беру термиялық кедергісі;

R₁= δ ₁/λ ₁ − ішкі темірбетонды панельдің термиялық кедергісі;

R₂= δ ₂/λ ₂ − минералды мақ та қ абатының термиялық кедергісі;

R₃= δ ₃/λ ₃ − сыртқ ы темірбетонды панельдің термиялық кедергісі;

α _Н− оқ шаулау конструкциясының сыртқ ы бетінің жылу бергіштік коэффициенті; α _Н=23 Вт/м²˚ С

Сонда қ абырғ аның жалпы термиялық кедергісі мынағ ан тең:

R₀=1/α _В+ δ ₁/λ ₁+ δ ₂/λ ₂+ δ ₃/λ ₃ +1/α _Н (4)

R₀=1/8.7+0.1/1.92+0.0.05/0.09+0.05/1.92+1/23=0.78 м²˚ С/Вт

Қ орытынды:

R₀=0.78 м²˚ С/Вт > R₀^тр=0.78 м²˚ С/Вт

Шарт орындалды. Минерал мақ талы жылуұ стағ ышы бар темірбетонды қ абырғ а жылу техникалық шарттарын қ анағ аттандырды.

8.2 Ғ имараттың тө бе жабынның жылу техникалық есебі

8.1-сурет. Жабын қ ұ рамы

Тө бе жабынның термиялық кедергісін анық тау есебі Қ РҚ НжЕ 2.04 – 03 – 2002 «Қ ұ рылыс жылу техникасы» бойынша жү ргізіледі.

· Тө бенің жылуө ткізгіштік талап етілген кедергісін табамыз: (R₀^тр ө лшемі м²с/Вт)

R₀^тр=n_*(t_б-t_n)/∆ tⁿ_*α _В (5)

мұ нда: n – коэффициент, сыртқ ы ауағ а байланысты қ оршау конструкциясының жағ дайының мінездемесі (Қ РҚ НжЕ 2.04–03–2002 3*кесте бойынша); n=1

t_б – ғ имараттың ішкі ауасының температурасы; t_б =16º С

t_n – сыртқ ы ауа температурасы (Қ РҚ НжЕ 2.04–01–2001). Бес кү ннің ең суық температурасы (0.92 коэффициенті бойынша); t_n=-31º С

∆ tⁿ – температуралық айырмашылық тың нормалык кө рсеткіші, 2* кестесінен аламыз; ∆ tⁿ=6º С

α _В – кострукцияның ішкі қ оршалғ ан бетінің коеффициенті, 4* кестесінен аламыз. α _В=8.7Вт/м²º С

R₀^тр= 1(16+31)/ 6·8.7=0.90 м²˚ С/Вт

б) Тө бенің термиялық жылу кедергісін анық таймыз: (R₀ ө лшемі м²˚ С/Вт)

6-кесте-Тө бе жабынның жылутехникалық кө рсеткіштері

δ − тө бе қ алың дығ ы, м

γ − кө лемдік салмағ ы, кг/м³

λ − тө бе қ абатындағ ы материалдардың жылу ө ткізу коэффиценті, Вт/м^°С

R₀=R_B+R_K+R_H R₀=R_B+R₁+R₂+ R₃+R₄+ R_H (6)

мұ нда: R₀ − тө бе конструкциясының жалпы термиялық жылу кедергісі;

R_B = 1/α _В − тө бенің ішкі бетіндегі ауа қ абатының жылу қ абылдау термиялық кедергісі;

R_K − тө бе конструциясындағ ы қ ұ рылыс материалының термиялық кедергісі;

R₁= δ ₁/λ ₁ − тө бенің ө ң деу қ абатындағ ы 4-қ абат қ арақ ағ аздың термиялық кедергісі;

R₂= δ ₂/λ ₂ − тө бенің ө ң деу қ абатындағ ы цементті – қ ұ мды тұ тастырғ ыштың термиялық кедергісі;

R₃= δ ₃/λ ₃ − минералды мақ та қ абатының термиялық кедергісі;

R₄= δ ₄/λ ₄ − тө бенің темірбетон панелінің термиялық кедергісі;

R_H = 1/α _Н − тө бенің сыртқ ы бетіндегі ауа қ абатының жылу беру термиялық кедергісі;

Сонда тө бенің жалпы термиялық кедергісі мынағ ан тең:

R₀=1/α _В+ δ ₁/λ ₁+ δ ₂/λ ₂+ δ ₃/λ ₃+ δ ₄/λ ₄ +1/α _Н (7)

R₀=1/8, 7+0, 01/0, 17+0.03/0.76+0, 05/0, 076+0, 03/1, 92+1/23=0, 88 м²˚ С/Вт

Қ орытынды:

R₀=0, 88 м²˚ С/Вт > R₀^тр=0.90 м²˚ С/Вт

Шарт орындалды. Тө бенің қ алың дығ ы сыртқ ы ортадағ ы суық ты ө ткізбейді.

Қ ОРЫТЫНДЫ

Ғ имараттарды жобалау жә не салу ғ ылымның, техниканың, экономиканың жә не ө нердің даму дең гейіне сә йкес болуы тиіс. Ғ имарат жә не оның сә улеттік қ ұ рылымдық кескіні инженерлік жабдық тар жә не коммуникациялармен бірге ә р тү рлі талаптарғ а жауап беруі тиіс.

Ғ имарат салынып отырғ ан ауданның географиялық жә не климаттық факторлары ескерілген. Қ аланың климаттық жағ дайына байланысты, яғ ни континеттік, қ уаң климатқ а сә йкес сыртқ ы қ абырғ аның қ алың дығ ы 510 етіп алынды.

Бұ л жобаланып отырғ ан ө ндірістік ғ имарат жер сілкінісіне, су тасқ ынына мық ты ә рі берік болып салынғ ан. Тө тенше жағ дайларғ а байланысты эксплуатациялық шығ улардың салынуы да ескерілген. Жобаланғ ан ғ имарат Астана қ аласында орналасқ ан.

Қ орытындылай келе, жобаланып отырғ ан ө ндірістік ғ имарат барлық талаптарғ а сай: ың ғ айлы, кө ркем, сә улетті, ұ зақ уақ ытқ а шыдайтын берік ғ имарат.

Қ ОЛДАНЫЛҒ АН Ә ДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

Негізгі ә дебиеттер тізімі

1. А.С.Турашев Азаматтық ғ имараттардың қ ұ рылыстық -сә улеттік конструк-циялары: Оқ улық Алматы 2012ж

2. Б.Н.Нұ рмаханов, З.К.Бектыбаев Қ ұ рылыстық сызу: оқ улық Алматы, 2011- 240бет

3. Н. Разақ ов Ғ имараттар мен имараттардың қ ұ рылымы: Оқ улық. - Астана: Фолиант, 2010. – 576 бет.

4. М.П. Бендер, А.О. Азанғ ұ лова Бір қ абатты ө неркә сіптік ғ имараттардың сә улеттік қ ұ рылымы: оқ у ә дістемелік қ ұ ралы ШҚ МТУ, 2012-174бет.

5. М.П. Бендер, А.О. Азанғ ұ лова Сә улет қ ұ рылымдары: оқ у ә дістемелік қ ұ ралы ШҚ МТУ, 2012-290бет.

6. Благовещенский Ф.А., Букина Е.Ф. Архитектурные конструкции. - М.: Архитектура-С, 2007-222с.

7. Казбек – Казиев З.А. Архитектурные коеструкций. –М.: Архитектура –С, 2006.-337 с.

Қ осымша ә дебиеттер тізімі

8. Дятков С.В., Михеев А.П. Архитектура промышленных зданий. –М.: Ассоциация строительных вузов, 1998.-480с.

9. Ильяшев А.С., Тимянский Ю.С., Хромец Ю.Н. Пособие по проиктированию промышленных зданий. –М.: Строийздат, 1984.-389 с.

10. Коников А.С., Питулин В.В. Гражданские, промышленные и сельскохозяйственные здания. –М.: Строийздат, 1980.

11. Шерешевский И.А «Конструирование промышленных зданий и сооружений»

12. Карташов К.Н. «Архитектура промышленных предприятий зданий и сооружений», Стройиздат 1975

13. Ким Н.Н., Маклакова Т.Г «Архитектура гражданских и промышленных зданий» М: Стройиздат 1987

14. Будасов Б. В., Каминский В.П. Строительное черчение. –М.: Стройиздат, 1990.-464с.

15. Т.Ж.Ақ бердин қ азақ ша – орысша, орысша – қ азақ ша терминологиялық сө здік «Сә улет жә не қ ұ рылыс» (9 томы).

16. Қ Р Қ НжЕ 2.04-01-2001ж. «Қ ұ рылыс климотологиясы»

17. Қ Р Қ НжЕ 2.04 – 03 – 2002 «Қ ұ рылыс жылу техникасы»

18. Қ Р Қ НжЕ ІІ – 3 – 79* «Қ ұ рылыс жылу техникасы»

19. Қ Р Қ НжЕ 3.02-02-2001 «Қ оғ амдық ғ имараттар мен ү ймереттер»

20. ГОСТ 21.91-95 «Правила выполнения архитектурно-строительных рабочих чертежей»

21. ГОСТ 21.101-97 «Система проектной документации для строительства»

22. Қ Р Қ НжЕ 2.01.07-85* «Нагрузки и воздействия»

23. Қ Р Қ НжЕ 2.02-05-2002 «Ө рт қ ауіпсіздігі»