Салық төлеушілердің мемлекеттік деректер базасы деген не?

Салық органы мә ліметтерді салық тө леушілердің мемлекеттік деректер базасына енгізуді сә йкестендіру нө мірлерінің ұ лттық тізілімдерінің мә ліметтері негізінде жеке, заң ды тұ лғ ағ а, заң ды тұ лғ аның қ ұ рылымдық бө лімшесіне сә йкестендіру нө мірі берілгеннен кейін жү зеге асырады.

2. Салық органдары салық тө леушілердің мемлекеттік деректер базасына мыналар туралы:

1) жеке тұ лғ а, оның ішінде шетелдік немесе азаматтығ ы жоқ адам – тұ рғ ылық ты немесе болатын жері бойынша;

2) резидент заң ды тұ лғ а жә не оның қ ұ рылымдық бө лімшесі, резидент емес заң ды тұ лғ аның қ ұ рылымдық бө лімшесі – орналасқ ан жері бойынша;

3) Қ азақ стан Республикасында филиал, ө кілдік ашпай, қ ызметін тұ рақ ты мекеме арқ ылы жү зеге асыратын резидент емес заң ды тұ лғ а – тұ рақ ты мекемесінің орналасқ ан жері бойынша;

4) Қ азақ стан Республикасында жер қ ойнауын пайдаланумен байланысты бағ алы қ ағ аздарды, қ атысу ү лестерін сатып алушы, жер қ ойнауын пайдалану қ ұ қ ығ ына ие резиденттің немесе консорциумның орналасқ ан жері бойынша;

5) Қ азақ стан Республикасында жылжымайтын мү лік сатып алушы, Салық кодексінің 197-бабы 5-тармағ ына сә йкес салық агенті болып табылатын резидент емес – жылжымайтын мү ліктің орналасқ ан жері бойынша;

6) Қ азақ стан Республикасында тіркелген шетел мемлекетінің дипломатиялық жә не оларғ а тең естірілген ө кілдігі – дипломатиялық жә не оларғ а тең естірілген ө кілдіктің орналасқ ан жері бойынша;

7) Салық кодексінің 191-бабы 8-тармағ ына сә йкес резидент еместің тұ рақ ты мекемесі ретінде қ арастырылатын тә уелді агенті арқ ылы қ ызметін жү зеге асыратын резидент емес – тә уелді агенттің тіркеу орны бойынша;

8) резидент банктерде ағ ымдағ ы шоттар ашатын резидент еместер – резидент банктің орналасқ ан жері бойынша мә ліметтерді енгізуді жү зеге асырады.

3. Салық қ ызметі органдары салық тө леушілердің мемлекеттік деректер базасына мә ліметтер енгізуді сә йкестендіру нө мірлерінің ұ лттық тізілімдерінің мә ліметтерін алғ ан кү ннен бастап ү ш жұ мыс кү ні ішінде жү зеге асырады.

4. Жеке сә йкестендіру нө мірлерінің ұ лттық тізіліміндегі жеке тұ лғ алар туралы мә ліметтерді уә кілетті мемлекеттік орган салық қ ызметі органдарына жеке тұ лғ а он алты жасқ а толғ аннан кейін береді. Он алты жасқ а толмағ ан тұ лғ аларда салық міндеттемесі туындағ ан жағ дайда мұ ндай тұ лғ алар бойынша мә ліметтер салық қ ызметі органдарына салық органының сұ рау салуы бойынша беріледі.

Хабарламада кө рсетілген бұ зушылық тармен келіспеген жағ дайда салық тө леуші (салық агенті) қ андай қ ұ жаттарды ұ сынады?

«Салық тық қ ұ қ ық бұ зушылық - бұ л мемлекетпен бекітілген салық тар, алымдар мен міндетті тө лемдерді тө леуден салық тө леушінің бас тартуы бо­лып табылады.

«Салық тө леуден жалтару - мемлекеттің кірісіне ақ шалай қ аражаттарды тө леу бойынша міндеттемесін ол соманы тө леуге мү мкіндігі бола тұ рып, ә дейілеп орындамауы.

Салық тан жалтару тү сінігі - салық тө леуге байланысты салық тө леушінің заң сыз іс-ә рекеті болып табылады.Салық тан жалтарудың салық декдарациясын бермеу, салық тық тексеруяерге кедергі жасау, тиісті қ ұ жаттарды бермеу сиякты кө птеген нысаң дары бар. Жалпы салық тан жалтару кө бінесе мынадай жағ дайларда кө п туындайды. Салық тө леушінің салық тық сауаты аздығ ынан, салық заң ын дұ рыс білмегендіктен немесе ө те жоғ ары салық ставкаларының болуынан, тиімді салық механизмдері жұ мыс істемегендіктен жә не т.б. жағ дайлардан туындайды.

Салық салудан жалтару кез-келген қ оғ амғ а едә уір қ ауіп тө ндоретіні туралы айтып кеткен жө н. Ол тө мендегі жағ дайларда бейнеленеді:

1. егер мемлекетке тиісті бюджеттік қ аражаттар тү спесе, онда мемлекеттік бағ дарламаларды қ аржыландыру қ ысқ арады;

2. салық тарды тө лемеушілер заң ды орындайтын, тә ртіпті тө леушілерге қ арағ анда ұ тымды жағ дайда болады, ал олардың іс-ә рекеттері басқ а субъектілерді қ ызық тырады;

3. салық қ ылмыстарының кө беюі, таралуы бюджеттің кіріс жағ ының тапшылығ ына ә келеді, ал ү кімет қ аражаттардың жетіспеушілігін жаң а саяық тү рін енгізу жә не салық тардың ставкасын жоғ арлату арқ ылы толтыруғ а мә жбү р болады.

Салық бақ ылауы - салық қ ызметі органдарының салық заң дарының орындалуын, жинақ таушы зейнетақ ы қ орларына міндетті зейнетақ ы жарналарының толық жә не уақ тылы аударылуын бақ ылау. Салық бақ ылауы тек салық заң дарының орындалуын, жинақ таушы зейнетақ ы қ орларына міндетті зейнетақ ы жарналарының толық жә не уақ тылы аударылуын бақ ылау ғ ана емес, сонымен қ атар, салық жә не бюджетке тө ленетін басқ ада міндетті тө лемдердің дұ рыс есептелуі мен уактылы тө ленуін тексеріп, сондай-ақ, Қ азақ стан Республикасы заң дарының бұ зылмауын қ адағ алайды. Салық бақ ылауының мақ саты мен міндеті ә ртү рлі. Басты міндеті - салық тан жалтаруғ а тосқ ауыл жасау, мемлекеттің табыс бө лігіне тү сетін кірістерді қ амтамасыз ету, Қ азақ стан Республикасы заң дарының бұ зылуын жою.

Салық тық бақ ылау:

- салық тө леушілерді тіркеу есебі;

- салық салу объектілері мен салық салуғ а байланысты объектілерді есепке алу;

- бюджетке тү сімдерді есепке алу;

- қ осылғ ан қ ұ н салығ ын тө леушілерді есепке алу;

- салық тексерістері;

- камералдық бақ ылау;

- салық тө леушілердің қ аржы-шаруашылық қ ызметі мониторингі;

- фискалдық жады бар бақ ылау-касса машиналарын қ олдану ережелері;

- акцизделетін тауарлардың кейбір тү рлерін таң балау жә не акциздік постыларды белгілеу;

- мемлекет меншігіне айналдырылғ ан мү лікті есепке алу, бағ алау жә не сату тә ртібін сақ тауды тексеру;

- уә кілетті органдарғ а бақ ылау жасау нысандарында жү зеге асырылады.

Салық теориясы мен тә жірибесінде салық тан жалтарудың тө рт тү рлі себептері кө рсетіледі:

- моралді;

- саяси;

- экономикалық;

- техникалық.

1. Кө птеген азаматтар қ азынадан ұ рлауды ұ рлау деп санамайды. Кез келген мемлекетте жоғ арғ ы билік органдарында жемқ орлық тың бар екені жә не олардың мемлекеттік қ аражаттарды жеке қ ажеттіліктеріне пайдаланатыны туралы бә рімізге белгілі. Сондық тан да салық тө леушілер салық тан жалтаруғ а ешбір моралді жауапкершілікті сезбейді. Кө птеген салық тө леушілер ө здерін қ азыналық алымдарына олардың тым ауыртпалығ ына қ арай қ арсы тұ руына қ ұ қ ылы деп есептейді. Мемлекет ө зінің қ аржы ресурстарының кө п бө лігін салық тар мен алымдарды жинау арқ ылы қ амтамасыз етуі - салық тө леушілерді салық тан жалтаруғ а итермелейді.

2. Сонымен қ атар, салық тө леушілерді салық тан жалтаруғ а итермелейтін саяси себептері де бар. Егер де мемлекет экономикалық саясатын жү ргізу барысында жеке топ мү дделерін ешбір себепсіз басқ а топтардың мү дделерінен жоғ ары етіп қ арастырса, онда ө здерін ұ тылғ ан деп санайтын салық тө леушілер салық тық тө лемдерін тө мендетудің ә ртү рлі жолдарын іздестіреді, тіпті салық салынатын табыстары мен объектілерін жасыруғ а дейін барады.

3. Салық тан жалтаруғ а ө те жиі ә сер ететін жағ дайларголар салық тө леушінің экономикалық жағ дайы жә не жалпы экономикалық конъюнктура. Салық ставкалары жоғ ары болғ ан сайын, салық тан жалтаруды кө бірек ынталандырады. Тө леушінің қ аржылық жағ дайы тұ рақ сыз болтан сайын, салық тан кщцу ойы кү шейе береді. Экономикалық қ ұ лдырау кезінде ү кіметтің нарық ты реттеуі салық тан жалтарудың кө беюіне апарады. Осындай регламенттелген нарық тың пайда болуына ә келеді.

4. Капиталдардың халық аралық қ озғ алысыньщ бақ ылаусыз, еркін болуы - салық тан жалтаруғ а жағ дай жасайды. Кө птеген жағ дайда салық тық бақ ылау ұ лттық аумақ шең берінде ғ ана шектеледі, ол ө сіресе дағ дарыстар жә не экономикалық бағ амның ө згеруі кезінде байқ алады. Ол трансұ лттық компаниялардың, біріккен кә сіпорындардың алдында ә лсіз болып қ алады. Бұ л салық тан техникалық жалтаруғ а жақ сы жағ дай жасайды. Салық тан жалтарудың тағ ы бір маң ызды техникалық жағ дайы - ол ұ лттық заң дардың карама-кайшылығ ыменен кү рделілігі болып табылады. Салық салудың техникалық кү рделілігі салық тө леушіге салық тө лемінен заң ды бұ збан кашуғ а мү мкндік береді. Бұ л ә рине салық тық бақ ылаудың тә жірибесін қ нындатады.

Қ азіргі кезде салық тан жалтарудың кө птеген жолдары бар. Олар мына тө мендегі нысандарда кездеседі:

- заң дар мен нормативті-қ ұ қ ыктық актілердің келіспеушілігі, салық заң ы нормаларын дұ рыс емес тү сіндірілуіне ә келетін накты аныктамалардың жоктығ ы, экономикалық жә не салық тық ө зара қ арым-қ атынастар тә жірибесіне сү йене отырып жасалынатын заң дардың жоктыгы. Бұ л жағ дайда салық тө леуші уақ ытында салық декларацияларын тапсырып, салық органдарының талаптарын орындайды, бірақ та нормативтік-қ ұ қ ық тық актілеріндегі кемшіліктерге байланысты табыстарын жасырады;

- екі жақ ты бухгалтерияны жү ргізу. Бұ л жағ дайда салық тө леуші салық органдарьғ аың барлық талаптарын дұ рыс орындайды, бірақ та, салық органдарының қ арсы тексерулерін аса қ олданбайтындық тан, салық тө леушілердің ресми есеп берулерде сату кө лемін жә не алғ ан табыстарын тө мендетіп кө рсетуге мү мкіндік туады. Екі жақ ты жазу ресми органдар ү шін жә не ө зінде жү ргізеді. Біріншісінде - тек қ ызмет етуінің минимадді мү мкіндіктері, қ ызметінің минималді нә тижелері кө рсетіледі. Екіншісінде - шынайы, нақ ты, яғ ни бизнестің дамуына қ ажетті кө рсеткіштер жазылады.

- салық органдарында тіркеусіз кә сіпкерлік қ ызметпен айналысу. Бұ ндай жағ дайда кә сіпкерлер контрактілерде, келісім-шарттарда, шот-фактураларда, банктік қ ұ жаттарында жә не т.б. қ ұ жаттарда ойдан шығ арғ ан кезкелген СТН (салық тө леушінің тіркеу нө мірі) қ ояды да салық органдарында есеп бермейді жә не ә деттегідей олар ұ зақ ө мір сү рмейді;