Тақырып: Христиан дінінің пайда болу және жікке бөліну тарихы.

1.Христиан дінінің пайда болуы. Иисус Христостың ө мірі.

2. Христиан дінінің таралуы жә не мемлекеттік дінге айналуы.

3. Христиан дінінің жікке бө лінуі жә не негізгі бағ ыттарының қ алыптасуы.

Христиан дінінің пайда болуы. Христиан діні біздің дә уіріміздің 1-ғ асырының екінші жартысында Кіші Азияда пайда болды. Оның шығ у жә не жылдам таралу себебін анық тау ү шін сол кездегі жағ дайларғ а тоқ талуымыз керек Шындығ ында христиан діні Шығ ыс халық тарының діни ғ ана емес, философиялық тү сініктерін де қ абылдады. Христианшылдық тың идеялық тө ркіні, біріншіден, ә р тү рлі шығ ыс діндерінің мифологиясы, екіншіден, ежелгі дү ниедегі арнайы философиялық ұ ғ ымдар еді. Шығ ыс діни жү йесінде христиандарғ а ү лкен ық пал еткен иудаизм – еврейлердің ежелгі монотеистік діні. Христиан дінінің қ асиетті кітабы – Библияның қ ұ рамына иудаизмнің қ асиетті кітабы - Кө не ө сиет те (Ветхий Завет) кірген. Ол қ ұ дайдың ә лемді, ө сімдік жә не жануарларды, адамды жаратуы туралы Кө не ө сиет қ ағ идаларын ө згеріссіз сақ тады. Қ азіргі кезге дейін Кө не ө сиет христиан жә не иудаизм дініндегілер ү шін де қ асиетті кітап болып саналады.

Христиан шіркеулерінің кұ рылуы. Телогтардың уағ ызына сә йкес шіркеу «Христостың денесі» ретінде дү ние жаратылғ аннан бастап бар. Олар шіркеуді тарихи тү рде апостолдарда жә не Иерусалимдегі алғ ашқ ы діндарлардың бірігуінен шық ты-мыс дегенді айтады. Шіркеудің мә ң гі ө мір сү руінен келіп христиан ілімінің ө згермейтіндігін тұ жырымдайды.Шындығ ында, шіркеу христианшылдық тан тым кейін пайда болғ ан. Шіркеудің пайда болуы алғ ашқ ы христианшылдық тың дамуының маң ызды кезені болып табылады. Осылайша 11 ғ асырдың екінші жартысында-ақ қ ауымдарда билік шын мә нінде епископтардың бай христиандар ө кілдерінің қ олына кө шті.Шіркеудің нығ аюы қ асиетті жазбалар мен қ асиетті аң ыздардың жасақ талуымен қ атар жү рді. Христиан дінінің қ асиетті жазбасы Библияда (грек biblia – кітаптар) жинақ талғ ан. Оның қ азақ ша атауы Інжіл. Осы кітаптардың бірінші бө лігі (Ветхий Завет – Ескі ө сиет, автор) Иудаизм дініне де ортақ. Барлығ ы 77 кітап. Олар ежелгі еврей, арамей (ө те аз бө лігі) жә не грек-койне (Новый Завет – Жаң а ө сиет) тілдерінде жазылғ ан. Қ азіргі кезде Інжіл кө птеген елдердің тілдеріне аударылғ ан. Рим мемлекетінің христиандық ты қ удалауы немесе щғ ан бейқ ам қ арауы 1У ғ. Басында жаң а дінді қ олдауғ а кө шті. 313 жылы император Константин Ә дикт ү кім шығ арып, христиан дінін басқ а діндермен тең герді, ал 324 жылы христиандық ты ресми тү рде Рим империясының мемлекеттік діні деп жариялады. 325 жылы оның басшылығ ымен Нике қ аласында 1 Бү кілә лемдік христиан шіркеулерінің соборы шақ ырылды, ал христиан діни ілемінде зор рө л атқ арды.Рим мемлекетінің ыдырауы нә тижесінде тө рт дербес шіркеулер пайда болды. Олар – Константинополь, Александрия, Антиохия, Иерусалим шіркеулері, іле-шала Антиохия шіркеуінен Кипр, кейіннен Грузин православие шіркеуі бө лініп шық ты. Христиан діні ірі екі негізгі бағ ытқ а – православие, католиктік бағ ытқ а бө лінді. Бұ л бө ліну жү здеген жылдар бойы қ алыптасып, орнық ты. V ғ асырдан бастап олардың арасында христиан дінін билеп-тө стеу ү шін кү рес басталды. 1054 жылы шығ ыс жә не батыс христиан шіркеулері айырылысып тынды. Батыс шіркеү і – Рим-католиктік, яғ ни ә лемдік шіркеу деп аталатын болды. Ал шығ ыс шіркеуі – православие шіркеуі деп аталып, ол алғ ашқ ы, ортодоксалды христиан принциптерін берік ұ станып қ алды.

Христиан дінінің ә лемдік мә ні. Христиан діні 20 ғ. дейін ә лемде ө з ү стемдігін жү ргізіп, идеологиялық монополияны сақ тап келгенмен, христиан шірекулерінің саясаттағ ы ық палының қ ұ лдырау ғ асыры болды. Осығ ан байланысты олар ө з саясатын ө згертуі қ ажет болып, саясатқ а араласудың жаң а жолдарын қ арастыра бастады. Қ азіргі кездегі кез келген шіркеу иерархы – саясаткер. Дегенмен шіркеулер ә лемдегі кө птеген бейбітшілік жолындағ ы кү рестерде ү лкен роль атқ арып келеді. Мә селен, ү лкен апаттарғ а қ арсы, ядролық қ аруды жоюда т.б.с.с. Бү гінде конфессионалдық ерекшееліктеріне қ арамастан христиан шіркеулерінің қ айсысы болмасын ә леммн тығ ыз байланыста болуда белсенділігін кө рсетуде. Христиан ә дебиеті негізгі 4 жанрдан тұ рады: 1. Інжілдер, 2. Апостолдардың арнау- лы хаттары, 3. Апостолдардың ісі туралы жазбалар, 4. Христос ө сиеттері. Діншілдер олардың ішінен ең маң ыздысы Інжілдер дп санайды. Ал алғ ашқ ы ү шеуі ескі грек мемлекетіндегі Синопа қ аласында жазылғ андық тан синоптиктік деп аталады. Інжілдердің бір-біріне қ айшы жерлері де аз емес, яғ ни ә р кезең дегі ә р тү рлі саяси-ә леуметтік кө зқ арастарды да мең зеп келген. Қ азіргі заманғ ы христиандық жә не саясат. Христиандық тың тарихы — тұ тастай халық тардың тағ дырын ө з уысында ұ стауғ а бағ ытталғ ан шіркеулердің ө з ішіндегі жә не халық аралық дең гейдегі ү здіксіз кү рестер тарихы. Ол ө зінің басынан қ ұ лдырау жә не дә уірлеу кезең дерін талай ө ткерді. XX ғ асырғ а дейін ә лемде ө з ү стемдігін жү ргізіп, идеологиялық монополия сақ гап келді.

Бү гін кез келген шіркеу иерархы — саясатшы. Мә селе оның осы саясатқ а қ алай араласатынында. Біздің заманымыздың саяси палитрасы алуан тү сті. Осығ ан қ арай христиандық та кө п векторлы саясат жү ргізіп отыр. Бү л бірнеше себептерге байланысты: кейбір елдерде, мә селен, Англияда, христиандық кү ні бү гінге дейін мемлекеттік дін болып есептеледі. Ал кейбір мемлекеттерде діннің мү ндай мә ртебесі жоқ, ол ә р адамның жеке басының ісі деп жарияланғ ан. Мә селен, американ протестантизміне ө зімшілдік, волюнтаризм, жеке инициатива мен еркіндік тә н. Ө зін азат шіркеу жә не ө кіметті табиғ и дү шпаны санайтын протестантизм мемлекетпен қ атынасын осы тү рғ ылардан қ ұ рады. Бұ л протестанттық тенденцияғ а секуляристік идеология қ арсы қ ойылып келді: протестанттар дінді мемлекеттен қ орғ ауғ а ұ мтылса, секуляристер мемлекетті діннен қ орғ ауғ а ұ мтылды. Сонымен қ атар кө птеген протестанттық топтар мен қ озғ алыстар, ә сіресе фундаменталистер, ө здерінің алдына " Американың моральдық жаң ғ ыруы" мақ сатын қ ойды. Католиктердің позициясы бұ ғ ан қ арама-қ арсы: олар шіркеу мен мемлекеттің қ атынасын мақ сат бірлігіне негізделген ымыраластық қ а қ ұ рады. Католиктер мемлекет атеизм мен діни индифферантазмге қ арсы кү реске мейлінше батыл араласуы керек деп санайды. Олар протестанттардың мемлекетке қ атысты дін жекебастық іс деген кө зқ арасын мү лде қ абыддамайды. Православие шіркеуі мемлекетпен қ атынас мә селесінде католиктер позициясына жуық тұ р. Осының бә рінен шығ атын қ орытың цы: діннің қ оғ амдағ ы мә ртебесі, ұ стағ ан бағ ыты, мемлекет ісіне қ атынасы қ андай болмасын, ол ә лемдегі тепе-тең дікті сақ тауда, бейбітшілік жолындағ ы кү ресте ә лі де ү лкен роль атқ арады. Мә селен, шіркеулер ә лемді екіге бө ліп, адамзатты апат алдына алып келген супердержавалар текетіресін жоюғ а елеулі ү лес қ осты, бү гінде ядролық қ аруды мү лдем жою ү шін белсенді кү ресіп отыр. Бү гінде ө здерінің конфессионалдық ерекшеліктеріне кдрамастан христиан шіркеулерінің кдйсысы болмасын " осы дү ниемен" белсенді пікір алмасуғ а ү мтылыс кө рсетіп отыр. Екінші Ватикан соборы " шіркеудің бетін" осы дү ние мү қ таждары мен проблемаларына бү руғ а ү ндеді. Бү л ү ндеуді барлық христиан конфессиялары саяси бағ дар ретінде қ абылдады.

Інжіл - ә лемдік мә дениет ескерткіші. Христиандардың басты кітабы — Інжіл адамзат ойының тамаша ескерткіші. Ол ө зінің атауын гректің " кітаптар" деген сө зінен алады. Інжіл, діншілдердің айтуынша, пайғ амбарлар мен апостолдар деп аталғ ан қ ү дайдың ерекше қ алауы тү скен адамдар арқ ылы келген Қ асиетті Рухтың аяндары негізінде жазылғ ан кітаптардың жинағ ы. " Інжіл" атауы тек VI ғ асырда ғ ана пайда болды. Інжіл екі бө лімнен тү рады. Олар — Кө не ө сиет жә не Жаң а ө сиет. Біріншісіне христиандық қ а дейінгі кездерде кө не еврей тілдерінде жазылғ ан жә не иудейлер мен христиандар қ атар қ ұ рметтейтін кітаптар жатады. Екіншісіне грек тілінде жазылғ ан кітаптар енеді. Олардың авторлары — апостолдар мен евангелиешілер.

Кө не ө сиеттің канонғ а енбеген кітаптарын қ оса есептегенде Інжіл 77 кітаптан тұ рады. Оның ішінде Кө не ө сиет католиктер де, православие шіркеуі де синодтық (ең беделді) басылымдарғ а енгізетін 39 канонды жә не 11 канондалмағ ан кітаптарды қ амтиды. Кө не ө сиеттің барлық кітаптарын бірнеше топқ а бө луге болады. Біріншісі - Мұ саның бес кітабы немесе Заң (еврейше - Таурат). Екіншісі - тарихи кітаптар, ү шіншісі - Пайғ амбарлар, тө ртіншісі - Жазулар. Соң ғ ысы ө зінің мазмұ ны жағ ынан сан алуан. Оның ішінде новеллалар да, философиялық, адамшылық -ә тикалық трактаттар да, ғ ашық тық -ә ротикалық поә ма да, қ ұ лшылық ө лең дер жинағ ы да бар.

Жаң а ө сиетке 27 кітап жатады. Олар — апостолдар Матфей, Марк, Лука жә не Иоанн жазғ ан Евангелиелер (грек тілінен — игі хабар), Қ асиетті апостолдардың қ ызметтері, Иоанн уағ ызшының " Жолдауы" мен " Аяндары" (Апокалипсис). Жаң а ө сиетке енген тө рт Евангелие осы жанрдағ ы кө п кітаптардың ішінен неғ ұ рлым шын, қ ү дай рухымен шабыттанып жазылғ ан кітаптар ретінде таң дап алынғ ан. Бірақ оларды шындығ ында аталғ ан тө рт адамның жазғ андығ ына, яғ ни олардың авторлығ ына тікелей дә лелдер жоқ. Сондық тан, " Матфей бойынша", " Марк бойынша" деген тә різді сілтемелермен қ олданғ ан ә ділірек болар еді. Евангелиелер осы адамдар салғ ан дә стү рлерге негізделеді. Аң ыз бойынша Матфей мен Иоанн Ғ айсаның шә кірттері, ал Лука мен Марк оның шә кірттерінің пікірлестері. Евангелиелер грек тілінде I ғ асырдың екінші жартысында жазылды. Олардың ішіндегі кө несі - Марктің Евангелиесі. Олар ө здерінің сө здерінде ү немі ауыздан ауызғ а тарағ ан Ғ айсаның шә кірттері мен ізбасарларының ә ң гімелеріне сү йеніп отырады. Сондық тан евангелиешілердің сө здері ү немі бір жерден шығ а бермейді. Бірақ, қ апысыз айқ ын нә рсе - Кә сиетті жазбалардың барлық кітаптары христиандар ү шін айырық ша беделді, ал Евангелиелер олардың ө зегі. Інжіл - ө те қ ызғ ылық ты кітап: біреулер оны мифтер мен аң ыздар жинағ ы деп қ арайды, біреулер одан адамзат тарихының ескерткішін кө реді, ал енді біреулер кө ркем ығ армалар жинағ ы деп есептесе, тө ртіншілері оны қ ү дай сө зі деп кабылдайды. Бір айқ ыны мынау: егер ол қ атардағ ы тарихи ескерткіш болса, оның тө ң ірегінде екі мың жыл бойы осьшшама талас-тартыс болар ма еді? Ә рине, болмас ед

Православиенің таралуы. Православие – христианшылдық тың шығ ыс немесе византиялық бө лігі. Оның діндарларының саны ұ лғ айтылғ ан шіркеу дерегі бойынша 120 млн. екен. Православие Рим империясы Батыс жә не Шығ ыс болып екіге бө лінген соң Византия территориясында қ алыптасып, ө з алдына жеке шіркеу болып 1054 жылдан бері ө мір сү реді. Православие ілімінің кө зі - Қ асиетті жазбалар (Кө не жә не Жаң а ө сиет кітаптары), сондай-ақ Қ асиетті аң ыздарда (ә лемдік жә не жергілікті соборлардың шешімдері, «шіркеудің ә келері мен ұ стаздары» - Василий Великий, Иоанн Златоуст, Григорий Благослов тағ ы басқ алардың ең бектері) баяндалғ ан. Православие ілімінің негізінде ү ш бейнеден – қ ұ дай-ә ке (кө рінетін, сондай-ақ кө рінбейтін де дү ниені жаратқ ан – Савваоф), қ ұ дай-бала (Иисус Христос) жә не қ ұ дай- қ асиетті рухтан (ол тек қ ұ дай-ә кеден шығ ады) тұ ратын, бірақ шын мә нінде жалғ ыз қ ұ дайды танып білуге болмайды деген тү сінік жатады. Православие ілімінің кіндік мә селесі – барлық адамдардың кү нә һ ар екендігі, сол себепті белгілі бір ә дет-ғ ұ рыптар мен нормаларды ұ стап, орындап отыру арқ ылы кү нә дан арылу туралы уағ ыз. Егер ыждағ аттылық пен қ ұ дайғ а кө з жасын тө гіп жалбарынса, дұ ғ а етсе аспан патшалығ ынан діндарлар ү міт етуге болады дегенді уағ ыздайды. Православие уағ ызшыларының идеалы – қ ұ дайғ а дұ ғ а етуші мистик, монах-аскет. «Православиенің маң ызды белгісі» деп жер бетіндегі пендешіліктен аулақ болуды, христианшылдық аскетизмді тұ рақ ты уағ ыздайды. Дін басылары қ ұ дай мен діндарлардың ортасында қ ұ дай мейірімін жеткізуші, олар адамдарды қ ұ тқ ару ү шін қ ызмет етеді. Православие тек қ ана алғ ашқ ы жеті ә лемдік соборлардың бекіткен қ ағ идаларын ғ ана ақ иқ ат деп мойындайды. Кейінірек енгізілген – Рим папасының кү нә һ ар болуының мү мкін еместігі, о дү ниедегі тазалағ ыш орны туралы, филиокве туралы, Мария қ ыздың да ұ лы Иисус Христос сияқ ты қ ұ дайлық сипатқ а ие екендігі жә не оның тә нінің ө лген соң кө кке кө терілуі - бұ лар барлық православие шіркеулері тарапынан Қ асиетті жазбағ а жә не Қ асиетті аң ыздарғ а қ айшы деп жарияланады. Протестантизм христиан шіркеуінің кө птеген қ ұ пияларын, сондай-ақ діндарларды дін қ ызметкерлеріне жә не қ арапайым діндарларғ а бө луді қ ате деп есептейді. V ғ асырда Византия империясы шіркеуге қ атысты тө рт аймақ қ а: Константинопольдық, Александриялық, Антиохиялык, Иерусалимдік патриархаттық тарғ а бө лінді. Кейіннен патриархаттардан дербес православие шіркеулері қ ұ ралды. Қ азіргі кезде ә лемде 15 дербес православие шіркеулері бар. Олар Константинополь (Тү ркия), Александрия (Египет), Антиохия (Сирия, Ливан), Иерусалим, Орыс, Грузин, Серб (Югославия), Румын, Болгар, Кипр, Ә ллада (Грекия), Албан, Поляк, Чехославакия жә не Американ шіркеулері. Бұ лардың арасында неғ ұ рлым ық палы зор орыс правослакие шіркеуі. Содай-ақ екі автономды православие шіркеулері: Фин - 1957 жылдан жә не Жапон – 1970 жылдан бері қ ызмет етеді.

Католик діні уағ ыздарының ерешеліктері. Православие мен католиктердің алғ ашқ ы уағ ыздық айырмашылық тары филиокве мә селесінде. Католик шіркеуінің уағ ыздауынша «қ асиетті рух» («святой дух») тек қ ұ дай ә кеден ғ ана емес, сондай-ақ қ ұ дай баладан - Иисус Христостан да шығ ады (латынша tiliogue – баладан да) Бұ л наным символына қ осымша католик дін ілімінде Рим папасын Иисус Христостың жердегі басқ арушысы ретінде беделін бекітуге бағ ытталғ ан догмат та бар. Католик дін басылары Иисус Христостың, қ ұ дай анасының жә не ә улиелердің ерекше ең бектерін кө рсетіп «жоғ ары міндетті істер» (сверхдолжные дела»), ә улиелер қ азынасы (сокровище святых) деген ілімді дайындады. Папа Иисус Христостың жердегі басқ арушысы ретінде, оның осынау ең бектеріне иелік етеді. Католицизмде «қ ұ дайды туғ ан» Мария қ ыздың беделі ерекше. Папа Пий Х11 1950 жылы Мария қ ыздың кө кке кө терілгені туралы қ ағ иданы енгізді. 1954 жылы «Кө к патшасы» Мария қ ызғ а арналғ ан шіркеу мейрамы тағ айындалды. Сонымен котолицизмде қ ұ дай-анағ а табыну православиемен салыстырғ анда кү штірек. Котолицизм Папаны Иисус Христостың жердегі басқ арушысы деп жариялайды. 1870 жылы 1 Ватикан соборында Папа ең басты, бірінші священник ретінде кү нә сіз деп табылып, оның шешімі епископаттың мақ ылдауынсыз-ақ кү нә сіз деп жарияланды. Папаның кү нә сіздігі туралы қ ағ ида католицизмде авторитарлық принципті одан ә рі нығ айтты.

Рим - католик шіркеуінің ұ йымдастырушысы. Католик діні христиандық бағ ыттардың ішіндегі ең кө п таралғ аны. Батыс баспасө здерінің мә ліметтері бойынша (ә детте ұ лғ айтылғ ан) 80-жылдардың ортасында католиктердің саны 800 млн. адам болғ ан, ол шамамен планета халқ ының 18 % қ ұ райды. Католик шіркеуі бір орталық қ а бағ ындырылғ ан. Оның орталығ ы жә не Рим папасының резиденциясы Ватикан. Ол Рим қ аласының ортасына орналасқ ан қ ала-мемлекет (ауданы – 44 гектар, шекарасының ұ зындығ ы 2600 метр, халқ ы 1 мың адам), ө з гербі, гимні, жалауы, почтасы, радиосы, телеграфы, баспасө зі т.б. сондай-ақ азғ антай гвардиясы мен жандармериясы бар.