Студопедия

Главная страница Случайная страница

Разделы сайта

АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника






Ежелгі парсы еліндегі Заратуштра діні




Тарихи деректердегі Заратуштра Виштаспа сарайына солтү стіктен келді деген мә ліметтер Бойстың “Заратуштра Еділдің шығ ыс беткейлеріндегі азиялық далада ө мір сү рді” деген тұ жырымдарына сә йкес келеді. Соң ғ ы ғ ыл. пікірлер бойынша, Заратуштра осыдан 3000 жылдай бұ рын, Еділ ө зенінің шығ ыс жағ алауындағ ы Ұ лы Тұ ран жазығ ында (қ азіргі Батыс Қ азақ стан аумағ ы) киіз туырлық ты сипаттама ұ лысында, Поурушаспа деген малшының отбасында дү ниеге келген. Кез келген кө шпелі жұ рттың ө кілі тә різді Заратуштра да табиғ ат қ ұ былыстарына табынып, бала кү нінен адам мен ғ аламның, болмыстың сырын ұ ғ уғ а, абс. ақ иқ атқ а (Жаратушы иеге) жетуге талпынады. 30 жасқ а толғ ан шағ ында, кө ктемгі тең есу сә ті – Наурызды қ арсы алғ ан кү ннің ертесіне Заратуштра ә лемді жаратушы қ ұ дірет иесі – Ахура Мазда қ ұ дайғ а жолығ ады. Соның шарапатымен Заратуштра ақ ыл-білімге кенеліп, жаратушы Жалғ ыз Иенің ақ иқ ат сө здерін жұ ртқ а тарата бастайды. Бұ л: Будданың жер бетіне келуінен – 1000 жыл, Иса пайғ амбардың келуінен – 1500 жыл, ал Мұ хаммед пайғ амбардың (ғ.с.) Жаратушыдан Қ ұ ран Кә рім аяттарын қ абылдауынан 2000 жыл бұ рын болғ ан оқ иғ а еді. Заратуштра пә ниден ө кінішсіз ө тіп, бақ идың рахатына кенелу ү шін адамзат баласына “ізгілікті ойғ а беріл”, “ізгілікті сө з айт” жә не “ізгілікті іс тындыр” деп ү ш шарт қ ояды. Кесапаты кө п, қ иянаты мол пенделер болашақ та дозақ тың отына шарпылып, қ иямет-қ айым кү й кешетінін ескертті, тайпаластарын ә ділеттілік пен қ анағ атшылдық жолына ү ндеді. Заратуштраның уағ ыздарын ен даланы еркін жайлағ ан кө шпелі жұ рт қ абылдай алмады, оның ө зін қ уғ ындап, ө міріне қ ауіп тө ндірді. Еділ бойын тастап қ ашқ ан дала пайғ амбары Бактрия елінің (қ азіргі Тү рікменстан, Ауғ анстан аумағ ы) билеушісі Виштаспа патшаны барып паналайды. Патша оның уағ ыздарына ұ йып, ақ ыл-парасатына тә нті болады. Осылайша Заратуштра ілімі Бактрия арқ ылы ежелгі Иранғ а тарайды (қ Заратуштрашылдық). Арада бірнеше ғ асыр ө ткен соң Заратуштраның діни-мистикалық уағ ыздары мен дұ ғ а-ө лең дері жинақ талып, жү йеленеді де, “Авеста” деген атпен кө не парсы тілінде кітап болып шығ ады (қ. Авеста). Адамзаттың алғ ашқ ы ұ стаздарының бірі жө нінде неміс философы Ф.Ницше, “Заратуштра осылай деген” атты филос. толғ ау жазғ ан.

Тә ң іршілдік — дә стү рлі тү ркілік дү ниетанымның бастауындағ ы діни сенім. Тә ң іршілдік сенімнің Ұ лы Тә ң ірісі – берік қ андастық жү йеге негізделген тү ркі қ оғ амының Жаратушысы ә рі Иесі. Ұ лы Тә ң ірдің елі де, қ ағ аны да, жері де киелі ә рі қ уатты деп танылғ ан. Тә ң іршілдік ұ лттық психологияны, яғ ни ұ лттың ділдік сипатын анық тайтын танымдық ө лшем. Ибн Фадлан (Аббас халифатының елшісі) 10 ғ -дың басында оғ ыздарғ а жасағ ан саяхатында “тү ріктердің қ иын-қ ыстау кезең де “Бір Тә ң ірі” деп, басын кө кке қ аратып мінажат ететіндіктерін” айтқ ан. Ә р тү рлі дін адамдарын пікірталасқ а шақ ырғ ан Мө ң ке ханның: “…Біз тек қ ана Бір тә ң ірге қ ұ лшылық етеміз” деген ұ станымын еуропалық миссионер-саяхатшылар Марко Поло, Плано Карпини, Рубрук мә лімдеген. Тә ң ір ұ ғ ымы Шумер сына жазуларында, ғ ұ ндарда “зингир” (қ азақ та “зең гір” сө зі бар) тү рінде кездеседі. Ұ лы Тә ң ірдің “Кө к, Ұ лы, Нұ р”, т.б. сипаттарының бә рі аспанды білдіреді. Сипаты жағ ынан Тә ң ірі ешнә рсеге ұ қ самайды. Тә ң іршілдік сенімінде соғ ыста жең іс сыйлайтын да, билік иесіне билікті ұ сынатын да, халық тың ниетіне қ арай билеушіні таң дайтын да – Тә ң ірі. Дә стү рлі тү ркілік дү ниетаным бойынша кү йзеліске тү су халық тың рухани азғ ындағ аны ү шін Тә ң ірдің оларғ а жіберген жазасы болып саналады

 


Данная страница нарушает авторские права?





© 2023 :: MyLektsii.ru :: Мои Лекции
Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав.
Копирование текстов разрешено только с указанием индексируемой ссылки на источник.