Тақырып: Ежелгі Шығыс елдерінің тарихи діндері.

1. Ү ндістанның ежелгі діні – брахманизм.

2. Ежелгі парсы еліндегі Заратуштра діні.

3. Ежелгі тү ркілердің діни дү ниетанымы – тә ң іршілдік.

Ү ндістанның ежелгі діні – брахманизм. Ү ндістанда арийлердің (малшы тайпалардың) солтү стік-батыстан енуі, олардың елді басып алуы, алғ ашқ ы қ ауымдық қ ұ рылыстың қ ұ лдырауы ежелгі Ү ндістанда таптық қ оғ ам мен мемлекеттің пайда болуымен дү ниеге келді. Мемлекеттік биліктің басында раджа тұ рды, оның билігі егін шаруашылығ ымен айналысушы ақ сү йектердің билігіне жә не рулық абыздық билікке тірелді. Ежелгі Ү ндістан қ оғ амының ә леуметтік стратификациялануын тө мендегідей сипаттауғ а болады:

Варналар - топтар Варналардың ө кілдері

Брахмандар Абыздық варна

Кшатрийлер Ә скери ақ сү йектер тобының варналары

Вайшьялар Егінші-варналар

Шудралар Тө менгі варна

Варналарғ а бө ліну дінмен ерекше қ асиетті сипатқ а келтірілді. Текті абыздық жанұ ялар қ оғ амғ а айтарлық тай ық пал етті жә не білімділік пен арнайы білімдерді иеленушілер болды, діни идеологияның дамуына ық пал етті. Варналардың тіршілік етуі (варналарғ а бө ліну) қ ұ рбандық шалу формулаларымен, атаулармен, дұ ғ алармен сакрализацияланғ ан еді. Ежелгі ү нділіктер ой-толғ амдарының алғ ашқ ы ескерткіші Ведалар болды. Б.з.д. ЫЫ жә не Ы мың жылдық тар аралығ ында пайда болғ ан, жә не адамзаттың ә деби ескерткіштерінің ең ежелгілерінің бірі болып табылатын ведалар ежелгі ү нді қ оғ амының рухани мә дениетінің дамуына, оның ішінде философиялық ойдың дамуында ү лкен анық таушы рө лге ие болды. «Веда» сө зі санскриттен аударғ анда «білім» деген мағ ынаны береді. Бірақ бұ л жай білім емес, ерекше білім. Ведалар ә нұ рандардан, дұ ғ алардан, дуалардан, қ ұ рбандық шалу формулаларынан тұ рады. Ведалардың образдық кө ркем тілімен аса ежелгі діни дү ниетаным, адамның ө мірі жә не адамгершілік туралы алғ ашқ ы философиялық тү сінігі берілген. Ведалар қ ұ рамына мына бө лімдер кірді:

Ригведа - Діни ә нұ рандар жинағ ы. (Б.з.д. 1, 5 мың жыл шамасында). Кө птеген қ ұ дайларғ а арналғ ан қ ұ рбандық ә ндері, дуалар мен дұ ғ алар. Ригведада Ежелгі Ү ндістан ойшылдары болмыстың алғ ашқ ы бастамасы туралы, ә лемнің пайда болуы туралы, оны басқ аратын заң дылық тар мен ә леуметтік айырмашылық тардың себептері туралы ой толғ ай бастайды.

Брахмандар - Жол-жора мә тіндер жинағ ы. Оларғ а буддизмнің пайда болуына дейін ү стем болғ ан брахманизм діні негізделді.

Араньяктар - Орман тақ уаларының кітаптары.

Упанишадтар Б.з.д. Ы мың жылдық шамасында пайда болды. Мағ ынасы - «жанында отыру», яғ ни ө сиет-нақ ыл тың дап, ұ стаздың аяғ ының қ асында отыру мағ ынасында; немесе «қ ұ пия тылсым білім». Бұ л мә тіндерде ең бірінші себептілік мә селесі, болмыстың бастауы мә селесі басым келеді, оның кө мегімен барлық табиғ ат қ ұ былыстарының жә не адамның пайда болуы тү сіндіріледі. Упанишадтарда басты орынғ а болмыстың ең басты себебі мен алғ ашқ ы негізі ретінде рухани бастау - брахман немесе атманды алатын ілімдер ие болады. Упанишадтар мә тіндерінің кө пшілігінде брахман жә не атман рухани абсолют, табиғ ат пен адамның денесіз ең бастапқ ы себебі ретінде тү сіндіріледі. Упанишадтардағ ы таным теориясының басты мә селесі білімді екі тү рге: жоғ арғ ысына жә не тө менгісіне бө лу. Тө менгі білім - ә мпирикалық шындық туралы білім. Жоғ арғ ысы - рухани абсолют туралы білім, оғ ан тек мистикалық интуиция, йогтык тә жірибенің кө мегімен ғ ана қ ол жеткізуге болады. Нақ осы білім ә лемге билік ету мү мкіндігін береді.