Студопедия

Главная страница Случайная страница

Разделы сайта

АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника






Тақырып: Диалектика - даму теориясы.




Диалектика – болмысты, бү кіл ә лемдік қ ұ былыстарды – табиғ атты, қ оғ амды жә не адамның ой-санасын ө згерісте, қ озғ алыста, дамуда жә не ө зара байланысты қ арастыратын философиялық ілім. Кө не грек (антикалық) философиясында диалектиканың алғ ашқ ы стихиялық формасы дү ниеге келіп, қ алыптасты. Қ озғ алыстың тү п табиғ атын аң ғ аруғ а ұ мтылу Элат мектебінің ө кілдерінен – ақ (Парменид, Зенон) байқ алғ ан болатын. Диалектиканың екінші тарихи формасы неміс классикалық философиясында идеалистік негізде қ алыптасты. Бұ л ағ ымның аса кө рнекті ө кілдері Кант, Фихте, шеллинг, Гегель дү ниеге деген метафизикалық кө зқ арасқ а жалпы даму идеясын қ арама-қ арсы қ ойды. К.Маркс пен Ф. Энгельс диалектиканың тарихи ү шінші формасын – материалистік диалектиканы ө мірге келтірді. Диалектикағ а қ арама-қ арсы даму концепциясы (тұ ғ ырнамасы) жә не ойлау тә сілі есебінде метафизиканың негізгі белгілері мыналар: біріншіден, метафизика тұ рғ ысынан алғ анда обьект бө лшектердің механикалық жай қ осындысы ретінде қ аралады. Екіншіден, обьекті сың аржақ ты, бірбеткей қ абылданады, оның бір қ ырлары ә сіріленіп, енді бір жақ тары елеусізденіп кө рсетіледі. Ү шіншіден, метафизика қ озғ алысы, дамуы қ арапайым ғ ана ү лкею немесе кішірею есебінде қ арастырылады. Тө ртіншіден, метафизика “Дамудың қ айнар кө зі, себебі қ андай? ” деген сұ рақ қ а жауап бере алмай, оны заттан, қ ұ былыстан тысқ ары жақ тан іздейді, “бірінші қ озғ аушы қ ұ діретті кү шті” мойындауғ а мә жбү р болады. Догматизм – қ оғ амдық -саяси ө мірді саралауда жиі ұ шырасатын, қ ұ былыстарды зерделеуде шығ армащылық қ абілет танытпайтын ойлау ә дісі. Догматизм белгілі бір тұ жырымдарды қ атып-семіп қ алғ ан кү йде, ө згеріссіз қ абылдауғ а бейім. Қ азақ тың “айттым – болды, кестім - ү зілді” дейтініне кө бірек сә йкес келеді. Релятивизм даму процесіндегі ө згермешілікті, тұ рақ сыздық ты асыра бағ алап, соғ ан кө п кқ ң іл бө леді. Софистика болса даму ү стіндегі обьектінің кездейсоқ бір жағ ын, белгілі бір қ асиетін негіз етіп алады да, сол арқ ылы пікір тү йіндегісі келеді. Ал эклектика болса ө зара іштей қ абыспайтын, кейде тіпті бір-біріне қ арама-қ арсы тұ рғ ан кө зқ арастарды, идеяларды, принциптерді жай ғ ана механикалық тү рде біріктіріп, дамудағ ы обьект туралы тү йін жасайды. Тү рлі қ ұ былыстар мен процестерді танып білуде, нақ ты бағ алауда мұ ның да аса зиянды екені тү сінікті болса керек. Диалектикалық принциптері: 1) даму принципі. Оның мә ні: дү ниеде қ озғ алыстан, дамудан тысқ ары ештең е де жоқ, ендеше обьектіні даму, қ озғ алыс ү стінде қ арастыру қ ажет, ол кеше қ алай еді, бү гін қ андай, ертең қ андай болмақ, міне, осыны басшылық қ а алғ ан жө н; 2) жалпы байланыспринципі. Дү ниеде байланыстан тысқ ары, оқ шау тұ рғ ан ештең е жоқ, ендеше обьектінің барлық жағ ын, барлық байланысын зерттеген дұ рыс; 3) обьектіні практикаментығ ыз байланыста қ арастыру керек, сонда ғ ана оның мә ні, орны, қ адір-қ асиеті айқ ындалмақ; 4) нақ тылық принципі. Ә р обьектінің ө зіндік ерекшелігіне, ө мір сү ріп отырғ ан жағ дайына баса назар аудара отырып қ ана, ол туралы шынайы пікір қ алыптастыруғ а болады. Заң дегеніміз – қ ұ былыстардың арасындағ ы жалпы, қ ажетті, тұ рақ ты, маң ызды, қ айталанып отыратын байланыс. Категория дегеніміз – болмыс пен ойлаудың ең жалпы тү рлері, адамның дү ние тану мен іс жү зінде ө згертуінің сатылары, ғ ылымның ең жалпы ұ ғ ымдары, адам ойлауының оның болмысына қ атынасының сипаттамалары, ғ ылымның қ алыптасуы мен дамуының жалпы шарттары. Қ арама-қ арсылық тың бірлігі мен кү рес заң ы. Қ арама-қ арсылық тың бірлігі мен кү рес заң ы диалектиканың негізгі ө зегі болып табылады. Ол – табиғ аттың, қ оғ амның, адам ойлауының жү йелі дамуының жалпылық, ә мбебаптық ү ш заң ының бірі, айқ ындаушысы. Қ арама-қ арсылық тың бірлігі мен кү рес заң ы даму процесінің ішкі қ айнар кө зін ашады, ескінің жойылып, жаң аның пайда болу себептерін кө рсетеді. Мө лшерлік жә не сапалық ө згерістердің ө зара ауысу заң ы. Егер қ арама-қ арсылық тардың бірлігі мен кү рес заң ы дамуының жә не ө зіндік дамудың қ айнар кө зін, қ озғ аушы кү шін ашып берсе, мө лшерлік жә не сапалық ө згерістердің ө зара ауысу заң ы даму процесінің ішкі жә не жалпы механизмін анық тап береді. Сонымен бірге екінші заң ның табиғ аты мен мә нін диалектикалық ө зегі болып есептелетін бірінші заң ның негізінде ғ ана анық тауғ а болады. Сапа, мө лшер жә не ө лшем категориялары. Сапа дегеніміз – обьектіні анық таушы, заттың, қ ұ былыстың, процестің тұ тастығ ын, ө з-ө зімен тепе-тең дігін білдіреді. Мө лшер – заттардың, қ ұ былыстардың қ асиеттерінің, қ ұ рамдас бө ліктерінің санын, даму ауқ ымын, т.б. білдіреді. Сапа мен мө лшер – болмыстың жалпы, обьективті сипаттамасы. Ө лшем дегеніміз – сапа мен мө лшердің диалектикалық бірлігі. Сө йтіп, Гегель философия тарихында алғ аш рет сапалық жә не мө лшерлік ө згерістердің ө зара диалектикалық ауысу заң ыниридиалистік тұ рғ ыдан тұ жырымдап береді. Сапалық жә не мө лшерлік ө згерістердің ауысуы. Мө лшерлік жә не сапалық ө згерістердің ө зара ауысу заң ы жаму процесінің жалпы ішкі механизмін ашады дедік. Ө зіндік ө лшемнің ауқ ымында сапа тұ рақ ты, ө зін-ө зі сақ тауғ а бейім болады. Мө лшерлік ө згеріс біртіндеп ө лшемнің шегіне келгенде, яғ ни ө лшемнің шегінен шық қ ан сә тте кү рт ө згереді, жаң а сапағ а ауысу басталады.

Терістеуді терістеу заң ы. Даму процесі барысындағ ы оның ә р тү рлі кезең дері, ескі мен жаң а ө зара қ алай байланысқ ан, дамудың тенденциялары мен бағ ыты жә не жалпы сипаты қ андай деген сұ рақ тарғ а жауап бермей тұ рып даму туралы тү сінікті терең ә рі жан-жақ ты деп айтуғ а болмайды. Аталғ ан сұ рақ тарғ а диалектиканың ү шінші заң ы – терістеуді терістеу заң ы жауап береді. Ендеше терістеу дегеніміз - ә рбір зат пен қ ұ былыс дамуынан туындайтын диалектикалық процес.

Диалектика категориялары. 1. Жекеше, ө згеше жә не жалпы. 2.Себеп пен салдар. 3.Мү мкіндік пен шындық. 4.Қ ажеттілік пен кездейсоқ тық. 5.Мазмұ н жә не тү р. 6.Мә н жә не қ ұ былыс.


Данная страница нарушает авторские права?





© 2023 :: MyLektsii.ru :: Мои Лекции
Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав.
Копирование текстов разрешено только с указанием индексируемой ссылки на источник.