Тақырып:Философия, оның пәні және функциялары.

«Философия» пә нінің негізгі бө лімдері Философия пә ні деп философия қ арастыратын мә селелер мен сұ рақ тарды айтады. Философия пә ні мынадай негізгі бө лімдерден қ ұ ралады: 1.Онтология (болмыс туралы ілім); 2. Гносеология (таным туралы ілім); 3. Антропология (адам туралы ілім); 4. Аксиология (қ ұ ндылық тар туралы ілім) 5. Этика (мораль туралы ілім) 6.Логика (ойлау заң дары туралы ілім) 7.Эстетика (сұ лулық тың заң дары мен канондары туралы ілім)

Философиялық дү ниетаным жә не жү ниетанымның тарихи тү рлері:

Дү ниетаным – дү ние жә не ондағ ы адам орны туралы тұ тас кө зқ арас. Тарих дамуында адамзат дү ниетанымының ү ш тарихи тү рі қ алыптасты: Мифология; Дін; Философия;

Мифология (гректің «миф» - «аң ыз» сө зінен) – қ оршағ ан дү ние туралы реалды тү сінікпен қ атар фантастикалық қ иялдың қ осындысынан тұ ратын ежелгі қ оғ ам дү ниетанымы, қ оғ амдық сананың формасы.

Философия – дү ниетанымның ғ ылыми-теориялық тү рі. Философиялық дү ниетанымының діни жә не мифологиялық дү ниетанымдардан айырмашылығ ы:

1.Нақ ты ұ ғ ымдармен категориялардан қ ұ ралады; 2. Қ иялғ а, сенімге емес, білімге сү йенеді; 3. Рефлексивті (ойдың ө з-ө зіне бағ ытталуы); 4. Қ исындылығ ы (ішкі тұ тастық пен жү йелілікке негізделеді.) Философияның – дү ниетаным ретіндегі эволюциясы ү ш кезең нен ө тті: Космоцентризм - Ә лем, табиғ ат қ ұ былыстары – сыртқ ы кү штердің – Космостың кү шімен, ә серімен, шексіздігімен тү сіндірілетін, бү кіл тіршіліктің космостық циклдарғ а тә уелділігін тұ жырымдайтын философиялық дү ниетаным (Ежелгі Ү нді, Ежелгі Қ ытай, т.б шығ ыс елдерінде жә не Ежелгі Грецияғ а тә н). Теоцентризм – бү кіл болмыс, тіршілік – тек қ ана қ ұ діреттің, Қ ұ дайдың ү стемдігімен тү сіндірілетін пікірге сү йенетін философиялық дү ниетаным тү рі (Орта ғ асырлық Еуропағ а тә н). Антропоцентризм – орталығ ында адам мә селесі тұ рғ ан философиялық дү ниетаным тү рі (Қ айта Ө рлеу дә уіндегі Еуропағ а, Жаң а заманғ а, қ азіргі заманғ а философиялық мектептерге тә н.)

Философиялық білімнің ерекшіліктері (екіұ дайлығ ы). Философиялық білімнің басты ерекшелігі – оның екіқ ұ дайлылығ ында. Ол ғ ылыми бө лімге жақ ын: пә ні, ә дістері, логткалық - ұ ғ ымдық аппараты ғ ылыммен ортақ.

Философиянығ функциялары. Философияның қ ызметі (функциялары) – философияның мақ сат-міндеті мен арнаулы іске асатын негізгі қ олданылу салалары.

Философияның негізгі функциялары мынадай:

1.Дү ниетанымдық функция. 2.Теориялық функция. 3.Гносеологиялық функция. 4.Аксиологиялық – (грек. аxios – қ ұ нды) функциясы 5.Ә леуметтік функция.

6.Тә рбиелі функция 7.Сандарлы функция 8.Болжамдық (футурологиялық) функция Философияның негізгі сұ рағ ы. Философияның дә стү рлі негізгі сұ рағ ы деп – ойлаудың болмысқ а, болмыстың – ойлауғ а (санағ а) қ атынасы мә селесін айтады. Сұ рақ тың негізгі болуының мә ні, маң ыздылығ ы: аамның (философияның басты міндеті болып табылатынын) қ оршағ ан дү ние жә не ондағ ы адам орны туралы тұ тас білім жинақ таулы, қ андай сипаттағ ы жү йе қ ұ руын – дә л осы сұ рақ қ а беретін жауабына тікелей байланыстылығ ында. Материя жә не сана (рух) – болмыстың қ арама-қ арсы жә не ажырамас екі сипаты. Осығ ан байланысты философияның негізгі сұ рағ ынан оның екі – онтологиялық жә не гносеологиялық жақ тары туындайды. Философияның негізгі сұ рағ ының онтологиялық (болмыстық) жағ ы: «не бірінші: материя ма, ә лде, сана ма?» деген сұ рақ пен беріледі. Философияның негізгі сұ рағ ының гносеологиялық (танымдық) жағ ының мә ні – «Дү ние таныла ма, ә лде, танымнан тыс па? Таным процесінде не бірінші?» - деген сұ рақ. Философияның негізгі сұ рағ ына беретін жауаптарына қ арай адамдар: 1.Материялистерге; 2. Идеялистерге; 3. Дуалистерге бө лінеді.

Философияның негізгі сұ рағ ының гносеологиялық жағ ына қ атысты екі бағ ыт туындайды: Сенсуализм – (латынның «sensus» - сезім) – таным кө зі жә не ақ иқ ат ө лшемі – сезімдер (тү йсіктер) екені мойындалатын философиялық ағ ым.

Эмипиризм («эмпирио»-«сезімдік тә жірибе»)-біліміздің қ айнар кө зі – сезімдік тә жірибе деп тү сінетін философиялық бағ ыт. Рационализмнің (латынның ratio-«ақ ыл» сө зінен) негізін қ алаушы Р. Декарт деп саналады. Рационализмнің басты идеясы – ақ иқ ат білім тек ақ ылдан, тікелей ақ ылдан алынады жә не сезім мен тә жірибеге тә уелсіз.

Философияның даму тарихында философиялық зерттеулердің іске асуына қ ұ рал ретінде пайдалынылғ ан жә не пайдаланылатын ә дістер: Диалектика – заттар мен қ ұ былыстардың ішкі қ айшылық тарын, олардың ө згеру, даму ерекшеліктерін, себеп – салдарлық байланыстарын, қ арама – қ арсылық тардың бірлігі мен кү ресін ескере отырып, қ арастыратын зерттеу ә дісі. Метафизика – диалектикағ а қ арама – қ арсы ә діс. Догматизм – қ оршағ ан дү ниені догматтар шең берінде – «жоғ арыдан берілген», абсолютті дә лелдеуді қ ажет етпейтін мызғ ымас сенімдер, кө зқ арастар тұ рғ ысынан ғ ана қ арастыратын жә не қ абылдайтын ойлау ә дісі. Эклектика – біртұ тас творчествоғ а енбейтін тү рлі, еркінше алынғ ан фактілерді, ұ ғ ымдарды, концепцияларды біріктіру нә тижесінде сырт қ арағ анда шын кө рінгенмен ү стірт, ақ иқ аттан алыс жатқ ан тұ жырымдар жасау. Софистика – ақ иқ ат болмаса да ұ тымды қ ұ растырылғ ан жалғ ан алғ ышарттардан жаң а, логикалық тұ рғ ыдан дұ рыс, бірақ мағ ынасы жалғ ан ойқ орытынды жасау ә дісі. Герменевтика – мә тіндер мағ ынасын дұ рыс оқ у жә не тү сіндіру ә дісі. Герменевтика батыстық философияда кең таралғ ан. Философиялық ілімдерді бастапқ ы негіздерінің саны бойынша классификациялау нә тижесінде: Монизм – болмыста бір ғ ана бастапқ ы негіздің болуы мойындалатын философиялық ілім. Плюрализм – болмыста екіден кө п бастапқ ы негіздердің болуы мойындалатын философиялық ілім.

Философиялық ілімдерді бастапқ ы негіздерінің сапасына қ арай классификациялау: Материализм, Идеализм, Объективті идеализм, Субъективті идеализм Гилозоизм – тірі жә не ө лі табиғ аттың жандылығ ын насихаттайтын философиялық ілім. Пантеизм - Қ ұ дай (идеалды бастама) жә не табиғ ат (материалды бастама) тең естірілетін философиялық ағ ым: «Қ ұ дайдан тыс табиғ ат жоқ, табиғ аттан тыс Қ ұ дай да жоқ». Деизм – «Қ ұ дай – дү ниені жаратушы» деп, бірақ «дү ниені жаратып жә не оның заң дарын қ оса шығ арып бергенмен Қ ұ дай одан кейінгі пә нилік істерге араласпайды, бұ л дү ние ө з заң дарымен дамиды» деп санайды.

Онтологияның негізгі ұ ғ ымдары: Космос – ежелгі грек тілінен аударғ анда «тә ртіп» деген мағ ынаны білдіреді. Космос немесе тә ртіп, антикалық философияда тә ртіпсіздік, жү йесіздік ретіндегі Хаосқ а қ арсы қ ойылды. Космология – ғ арыш жә не дү ние қ ұ рылысы туралы ілім. Космогония – дү ниенің шығ у, қ алыптасу, қ азіргі жағ дайғ а дейнгі даму процесі туралы ілім. Космогенез – дү ниенің пайда болуы, қ алыптасу процесі. Агностицизм – дү ниенің танылмайтындығ ын тұ жырымдайтын философиялық ағ ым. Агностицизм ең ежелгі, европалық формаларына софистика мен скептицизмді жатқ ызуғ а болады. Жаң а Заманда агностицизмді Беркли, Юм, Кант дамытты. Материалистер мен объективті идеалистер, ә детте дү ниенің танылатындығ ын мойындайтындық тан, агностицизмді кө біне субъективті идеалистер жақ тайды. Релятивизм – (латынның «relativus» - салыстырмалы) – кез-келген білімнің салыстырмалылығ ын, шарттылығ ы мен толық еместігін жә не соның негізінде объективті ақ иқ атқ а жетудің қ андай да болмасын мү мкіндігін терістейтін философиялық бағ ыт. Релятивизмнің негізін қ алаушылар софистер мен скептиктер болды, ал Жаң а Заманда релятивизм позитивизм бағ ытының қ ұ рамында дамыды.

Рационализм - (латынның «ratio» - «разум» - «ақ ыл-ой») – «ақ ыл-таным негізі, танымның басты қ ұ ралы жә не ақ иқ ат ө лшемі» ретінде қ арастырылатын философиялық бағ ыт. Иррационализм – (латынның «irrationalis» - «бейақ ыл», «бейсана») – ақ ылдың танымдық қ абілет-кү ші шектелетін немесе терістелетін, ал болмыс мә ні ақ ылдан ө згеше жә не ақ ылғ а берілмейтін қ ұ былыс, нә рсе ретінде тү сінілетін философиялық бағ ыт.