Казкі Ул. Дубоукі для дзяцей, іх жанравая разнастайнасць

У сваіх казках Ул. Дубоука закрануў шмат праблем, якия тычацца узаемаадносин пмиж людзьми, их дачынення да прыроды. У казках «Хто дужэйшы», «Вожыкай суд», «Барсук и мядзведзь», «Драздовыя карлики» паэт сцвярджае наступны маральны кодэкс: узаемапавага и высакароднасць.

Паэт засярожвае увагу на вечных исцинах6 сумленнасци, добразычливасци, гатоунасци прыйсци на дапамогу. И гэта выказваецца не тольки у рэалистычных, сацыяльна-бытавых казках («Чые руки прыгажэйшыя»), але и у фантастычных («Казка пра зачправаную Лилю»), казках пра жывёл, казках-легендах («Як Синячок да сонца лётау»).

Ул. Дубоука сапрауды здолеу сабраць лепшае з мудрасци народау свету и у адпаведнасци з бел. менталитэтам добра их перапрацаваць, захаваушы их першапачатковае хараство и арыгинальнасць.

Але не меншай каштоунасцю зъяуляюцца и уласна литаратурныя казки «Зайцы и страшны Боуць», «Кветка шчасця», «Аленняя сцежка». Паэт имкнууся давесци, што и сучаснасць у нейкай ступени становицца казкай.

13. Ідэйна-выхаваўчы змест паэм Я. Коласа “Рак вусач” і “Міхасевы прыгоды”
Міхасёвымі прыгоды названы не выпадкова. Як вядома, Канстанцін Міхайлавіч меў малодшага сына Міхася, які у дзяцінстве цяжка захварэў. Бацька вельмі хваляваўся за яго лёс. У паэме Я. Колас расказаў пра хлопчыка Міхаську, які пасля цяжкай хваробы ўлетку паехаў на адпачынак у веску. Сюжетна-кампазіцыйная будова твора – знаемства героя з вясковым жыццем. Галоўны герой Міхаська. Для яго ўсе навокал здаецца нязвыклым і таму цікавым. Гарадскі хлопчык трапляе у сітуацыі, якія ў вясковых дзяцей выклікаюць усмешку. Міхаська не толькт даведваўся шмат новага і цікавага, але і сам расказвае вясковым дзецям, як праходзяць на Чырвонай плошчы парады, пра машіны і трамваі, пра жыццё ў дзіцячым садку (ў які ен ходзіць). У гэтай паэме адлюстраваны асаблівасці грамадскага жыцця савецкай краіны даваеннага часу.

“Рак Вусач” – казка ў дастатковай ступені псіхалагічная, нават філасофская. Паэт знаеміць дзяцей з жыццем многіх населнікаў нашых вадаёмаў, з далёка напростым працэсам нараджэння з жытневых зярнят пахучага і духмянага хлеба, услаўляе таварыскасць, кемлівасць, працавітасць, калектывізм. Паэма-казка ў займальнай і гульнёвай форме развівае ў дзяцей дапытлівасць, пачуцце гумару, паэтычны погляд на рэчаіснасць.

14. Тэматычная разнастайнасць вершаў Я. Коласа для дзяцей
Тэма прыроды.Верш «Вясна» (Сонца грэе прыпякае) Колас напiсаӯ у 12-цi гадовым узросце. Вясна – самая любiмая пара года паэта. Колас не перастае складаць у яе гонар узнёслыя гiмны. У вершы «Дзед-госць» спалучаецца лiрычнасць i казачнасць. У вершы «На лузе» паэт адлюстраваӯ прыроду ӯ час дзённай спёкi. Пейзажныя вершы Я. Коласа ӯ яӯ ляюць гармонiю гукаӯ, фарбаӯ, ахаӯ и святла роднай прыроды.
Тэма дзяцiнства. У вершах паэт перадае велiзарнае iмкненне сялянскiх дзяцей у дарэвалюцыйны час да навукi. У вершы «Дронiк» Я. Колас перадае перажываннi хлопчыка Мiхася. Хлопчык шчыра змагаецца за жыццё дроздзiка з пакалечаным крылом, але птушаня памiрае. Гэта сапраӯ дная трагедыя для дзiцяцi, якое робiць сябру труну i хавае яго ӯ садку. У вершы «Спатканне i знаёмства» паэт паказвае сварлiвае знаёмства Грышкi са сваiм равеснiкам Петрусём, якое паступова перарастае ӯ сяброӯ ства.
Гумарыстычныя сюжэты: У вершы «Грушы-сапяжынкi» браты Костусь i Алесь вырашылi натрэсцi груш у садзе дзядзькi Петруся.? пакуль адзiн з хлапчукоӯ паӯ зе да дзядзькавай грушы, другi просiць у Бога лiтасцi i дапамогi: «Божа лiтасцiвы / Памажы нам, амажы! / Кааб запоӯ з Алесь шчаслiва / кааб натрос ён спяжынак…». У вершы «Юрка i кот» галоӯ ны герой Юрка за свае дрэнныя паводзiны быӯ ашуканы коцiкам.

15. Янка Купала – для дзяцей і пра дзяцей
Твораў, напісаных спецыяльна для дзяцей, у Я. Купалы няшмат. У 1921-1922 гг. на старонках часопіса «Зоркі» друкаваліся такія яго творы для дзяцей, як «Задачкі», «Песня І казка», «Бай», «Вяртаюцца з вырай жоравы, гусі...», «Сын І Маці», «А зязюлька кукавала...», «Мароз», «Кароль». У той жа час сярод твораў Я. Купалы, напісаных для дарослых, шмат такіх, якія могуць быць цікавыя школьнікам як творы - сведчанні пра пэўны гістарычным часу. У іх адлюстравана лёс, жыццёвыя праблемы людзей (дзяцей у тым ліку) у дарэвалюцыйны і савецкі час. Пры гэтым варта адзначыць і тое, што лірыка Я. Купалы не паддаецца адназначнай сэнсаваму тлумачэнню. Вобразы ў творах паэта - гэта выявы аб'ёмныя ў сэнсавых адносінах, грамадзянска-філасофскія. Да ліку такіх вершаў ставяцца, напрыклад, «Над калыскай» («Спі, Маленькі мой сыночак!..") (1906), «Над калыскай» («Люлі, спі, мой сынку!..") (1906-1910), «Сын І Маці» (1919), які «Вяртаюцца з вырай жоравы, гусі...» (1921) і інш Без дадатковага тлумачэнні настаўніка навучэнцам будзе цяжка зразумець аб'ёмны сэнс вершаў «Сын І Маці», «Вяртаюцца з вырай жоравы, гусі...». Тут абавязкова трэба раскрыць асаблівасці грамадзянскай пазіцыі Я. Купалы ў паслякастрычніцкі перыяд, калі паэт пакутліва асэнсоўваў шляху, па якім пойдзе Беларусь у будучыні (паэт прадбачыў, што яно будзе супярэчлівым). Вершы Я. Купалы для дзяцей і ў дзіцячым чытанні, створаныя ў розныя перыяды творчасці, можна прадставіць у наступных тэматычных групах.
Дакастрычніцкай перыяд
Творы сацыяльнага, сямейна-бытавога зместу: «Над калыскай» («Спі, Маленькі мой сыночак!.."), " Сірочая доля", " Над калыскай» («Люлі, спі, мой сынку!..») І інш У іх адбываецца асэнсаванне праблемы лёсу чалавека, перспектыўных жыццёвых шляхоў, на якія можа стаць чалавек у пэўных абставінах. Літаратурныя героі гэтых твораў - маці, дзіця, сірата, а таксама вобраз лірычнага героя, які асэнсоўвае лёс чалавека ад яго нараджэння да смерці («Сірочая доля»). Форма гэтых вершаў - калыханка, песня - знаёмая для юнага чытача, спрыяе больш глыбокага разумення іх сэнсу.
Творы пазнавальна-выхаваўчага зместу: белетрызаваная «Задачкі». Тут не проста прапаноўваецца матэматычнае ўмова, але і акрэсліваецца падзейная сітуацыя, якая патрабуе лагічнага рашэння. Такія кароткія белетрызаваная задачы спрыяюць развіццю лагічнага мыслення і знаходлівасці дзіцяці.
Савецкі перыяд
Творы грамадзянскага, патрыятычнага зместу: «Арлянятам», «Піянерскае», «Сыны». Ва ўмовах, калі ў перыяд канца 20-30-х гг. XX ст. казаць праўду было небяспечна, калі пры татальным цэнзурных кантроль данесці адкрыта праўду да чытача было практычна немагчыма, паэт пачаў гаварыць са сваім удумлівым сучаснікам-чытачом стылізаваным мовай і стылізаванымі (пад формы мыслення новага часу) смыслообразующими формамі. І такі мову, і такія формы адлюстроўвалі сутнасць новага часу. Паміж радкамі такой стылізацыі паэту ўсё ж атрымоўвалася сказаць істотнае - тое, што магло быць заўважана ўдумлівы сучаснікамі і ўзята за ўзор грамадзянскай пазіцыі, за ўзор стаўлення да рэчаіснасці, якая, акрамя негатыўнага, давала і прыклады пазітыўнага развіцця абставінаў.
Купала ва ўсе перыяды творчасці быў надзелены дзіўнай асаблівасцю не толькі бачыць сутнасць таго, што адбываецца ў жыцці, але і прадбачыць будучыню свайго народа. І такія асаблівасці яго таленту прадвызначала характар ​ ​ зносін паэта з сучаснікам. Так, напрыклад, глыбока асэнсоўваючы сутнасць «бурапеннасці» новага часу, негатыўны ўплыў яе на фарміраванне грамадзянскай свядомасці маладога пакалення, Купала, заклікаючы моладзь («арлянят») зруш «Цень мінуўшчыны праклятай» (стылізацыя пад заклікі новага часу), у той жа час звяртаў увагу на іншае. І гэта іншае было галоўным у працэсе самавыхавання.
Менавіта самавыхавання, бо ў новых умовах спадзявацца на эстэтычную перспектыву бальшавіцкага выхавання не прыходзілася. Купала накіроўвае погляд моладзі на памяць гісторыі: у ёй змяшчаецца наказ працягваць барацьбу продкаў за свабоду. Творы сацыяльнага, сямейна-бытавога зместу: " Сын І Маці», «Алеся» І інш.). У вершы-дыялогу «Сын І Маці» маленькі хлопчык пытае ў маці, чаму яна так плача, гледзячы ў неба, ды яшчэ ўвосень яго крыжом. Маці адказвае, што ад неба залежыць ўраджай, - град можа пабіць зерне. Чорная хмара прайшла, не закрануўшы дом, але ўсё ж маці нястрымна плача. І гэта вельмі здзіўляе сына.
Верш заканчваецца шматкроп'ем. Такі абрыў не выпадковы. Ён дае магчымасць чытачу змадэляваць наступную рэпліку ў гэтым дыялогу, якая будзе ўжо належаць маці.
У 1942 г. было напісана верш " Хлопчык і лётчык на вайне». Герой гэтага верша-звароту, трэба меркаваць, усё той жа, што і ў вершы 1935 г., але ўжо падрос. Ён і цяпер марыць быць лётчыкам, толькі ўжо для таго, каб помсціць фашысцкім захопнікам за зробленае імі зло.
Прыродазнаўчы змест - верш-апавяданне «Мароз» (1921). У ім створаны карціны зімовай казкі, дзе каронай марозу бор, а «Трон-Пасадэна бел-снег». Лес тут паказаны палацам. А воўк і мядзведзь, вавёрка і лось - яго ахоўнікамі.
Эстэтычнае змест - верш «Песня І казка» (1921), дзе паэтычна вызначаюцца асаблівасці ўздзеяння казачна-песеннага свету на свядомасць дзіцяці, акрэсліваецца пазнавальная ролю паэтычных вобразаў.
Павучальна-пазнавальнае змест - верш-пацешкі «Бай» (1921). Твор мае Ланцужковая прынцып пабудовы, характэрны для народных «потешек». Казачны персанаж - апавядальнік-Бай - гутарыць з дзіцем з мэтай пацешыць яго. Ён распавядае, як труцень-ашуканец пранікае ў працавітую пчаліную сям'ю і пачынае жыць за яе кошт. Калі на ўсе папярэднія пытанні Бая аб тым, «баіць ці ня» далей, дзіця адказваў «баіць", то ў фінале верша, даведаўшыся аб дармаедстве трутня, маленькі суразмоўца не жадае больш слухаць пра яго. Гэтым самым аўтар звяртае ўвагу на здольнасць дзіцяці рабіць адпаведныя маральныя высновы і паказвае ўзор стаўлення да негатыўных праяў жыцця: дзіця павінна ад іх адмежавацца.

16. Тэма трагічнага дзяцінства ў апавяданнях З. Бядулі.
У апавяданнях З.Бядулi выразна прасочваюцца 2 кiрункi: 1) тэма загубленнага дзяцiнства («Малыя дрывасекi», «Пяць лыжак зацiркi») у гэтых апавяданнях адчуваецца пратэст пiсьменнiка супраць бязрадаснага дзяцiнства i сацыяльна-грамадскiх умоӯ, якiя пазбаӯ ляюць дзяцей шчасця; 2) творы, у якiх З. Бядуля iмкнецца пранiкнуць ва ӯ нутраны свет маленькага чалавека, раскрыць яго псiхалогiю, паказаць яго здольнасцi i таленты («Велiкодныя яйкi», «Дзе канец свету»).
«пяць лыжак зацiркi» - Сямґя хворага Антося i Агаты чакае зацiркi. Вясна, па вёсках пануе галадуха, Агаце пашанцавала выенчыць фунт мукi ӯ суседа i прыгатаванае снеданне стала вялiкiм святам для шчаслiвай у той момант сямґi. Вялiкiм няшчасцем стаӯ прыход не менш галоднай суседкi Сцёпчыхi, якая зґела 5 лыжак зацiркi.
«Малыя дрывасекi» - галоӯ ныя героi 2 браты. Старэйшаму Цiшку 10г, а меншаму Халiмону 8г. Бацька iх працаваць не мог, ён быӯ кульгавы.? хлопчыкi вымушаны былi iсцi ӯ лес на заробкi. Калi ӯ знялася завея ӯ се дрывасекi разбеглiся па дамам, Цiшка i Халiмон засталiся, баялiся кааб бацька не наракаӯ, што зарана прыйшлi з лесу. А калi вырашылi ӯ сёж пайсцi, то заблудзiлiсь i замерзлi. Яны бачылi сон у яким збылося iх жаданне адно на дваiх «Сядзяць яны за сталом, матка i бацька рады, што яны прыйшлi. Яны падъелi i на печы паснулi».
«Велiкодныя яйкi» - галоӯ ны герой Сцяпанка па мянушке Пяцкун, бо ён захапляӯ ся маляваннем. Нiхто яго не разумеӯ. Толькi на Вялiкдзень яму куплялi фарбы i дазвалялi фарбаваць яйкi. Калi загiнуӯ бацька, то мацi не змагла купiць сыну фарбы.? тады хлопчык на велiкодных яйках сваёй крывёю намаляваӯ партрэт бацькi, забiтага на вайне. Заканчваецца апавяданне аптымiстычнымi спадзяваннямi на лепшую будучыню мастака. Чутку аб дзiӯ ных велiкодных яйках пачулi студэнты з суседняй вёскi i падарылi Сцяпанку скрыначку з рознымi фарбамi. Яны абяцалi яго вучыць i ӯ горад забраць, гаварыли, што з яго выйдзе вялiкi чалавек.
«Дзе канец свету» - хлопчык Янка увесь час разважае, фантазiруе, захапляецца таямнiцамi навакольнай прыроды. Але больш за ӯ сё яго хвалюе пытанне: Дзе канец свету? Дарослыя не даюць яму адказа (бацька працуе i яму няма часу, баба Аӯ доцця не ведае, дзядзька Арцём смяецца з яго пытанняӯ). Аднойчы хлопчык вырашае, што сонейка ведае, дзе канец свету, ён пакiдае свой статак гусей i бяжыць услед за iм. Канчаецца апавяданне тым, што Янка разважае: «Увосенi ӯ школу пайду, вучыцца буду i аб усiм даведаюся».
У лiрычных творах паказана незвычайна яркая прырода. Паэт паказвае абуджэнне прыроды пасля ночы, зiмы «»Вунь бярэзнiк на пагорку. Вершы лiрычныя, мiлагучныя, напеӯ ныя. Вершы «Мае забавы». «Гаспадарка» абуджаюць фантазiю дзяцей. Сваiмi вершамi З.Бядуля вучыцьдзяцей з дюбоӯ ю, паэтычна глядзець на свет, адчуваць музыкальнасць роднага слова, садзейнiчае развiццю назиральнасцi.
У сваiх творах З.Бядуля закранае пытаннi, якiя хвалююць маленькага чытача i дапамагаюць яму разабрацца ӯ жыццёвых праблемах

17. Ідэйны змест і выхаваўчае значэнне казак З. Бядулі “Мурашка палашка” і “Сярэбранная табакерка”
Казка “Мурашка палашка” акрамя тэмы калектыўнай працы, неабходнасці абароны свайго дому, сваёй Бацькаўшыны і асуджэння аматараў лёгкай нажывы ў вобразу паляўнічага, што прыйшоў за скурай не ім забітага мядзведзя, закранае і праблему гераічнага подзвігу. Палашка загінула ў барацьбе, аднак жа яна аббяссмерціла сябе сваімі добрымі справамі.
Умела карыстаецца аўтар казкі паэтычнымі сродкамі, сярод якіх вылучаюцца кароткія сказы інверсійнай будовы, вялікая колькасць сталых эпітэтаў і параўнанняў, шырокае гукаперайманне, сінтаксічныя паўторы і канструкцыі з аднолькавым дзеяслоўным кампанентам. Усе гэта садзейнічае гнуткасці і легкасці гучання паэтычнага слова.

Сярэбраная табакерка адрасаванна хутчэй дарослым, чым дзецям. Яе сэнс нялегкі для дзіцячага ўспрымання, але яна валодае дастатковымі казачнымі сродкамі, каб на даходлівай для дзяцей мове весці размову пра дрэннае і добрае, жыцце і смерць, вайну і мір.
Як згадваў сам пісьменніе, у аснову сюжэта пакладзена народная казка аб паланенні палешуком смерці, якую ён пасадзіў у табакерку, ад чаго на зямлі перастала гінуць усе жывое. Падабенства з фальклорнай казкай заўважаецца ў народным каларыце, выразным размежаванні станоўчых і адмоўных герояў, ў тым што жывелы размаўляюць і дзейнічаюць, як людзі. Першыя старонкі твора – гэта рэалістычная карціна вячэрызвычнай сям’і, дзе акрамя бацькоў, прысутнічаюць стары дзед і двое дзяцей (хлопчык і дзяучынка). Аўтар расказвае густорыю аб тым, як апынулася “сярэбраная скрыначка мастацкай ювелірнай работы” ў прадзеда сям’і лесніка, і ад імя дзеда пачынае казку пра мсерць, якая трапіла ў табакерку іх далекага продка Дзіда-дзеда, і што з гэтага атрымалася.
Дзядуля перадае свам унукам жыццёвы вопыт і веды, тактоўна і дасціпна тлумачыць сэнс кожнага ўчынку казачных герояў. Фантастычны план уключаецца ў дзеянне непасрэдна з апавядання старога казачніка. Тут і адбываюцца дзівосныя пераўтварэнні і незвычайныя прыгоды з героямі казкі.
Сюжэт казкі дае багаты даходлівы для дзяцей матэрыял для роздуму над важнымі праблемамі чалавечага жыцця, вучыць іх не баяцца перашкод, пераадольваць цяжкасці, быць настойлівымі, сумленнымі, справядлівымі. Але самае галоўнае значэнне твора ў сцвярджэнні мірнага жыцця як найвышэйшай справядлівасці і вялікай мэты чалавецтва.

18. Алесь Якімовіч
Беларускі савецкі пісьменнік, заслужаны дзеяч культуры БССР (1968). Нарадзіўся ў в Чурылава Уздзенскага р-на Мінскай вобл. Член КПСС з 1947. З 1924 працаваў у часопісах «Беларусі тянер», «іскры Ілыча». Скончыў БДУ (1930). Удзельнік Вялікай Айчыннай вайны. Рэдактар ​ ​ часопіса " Бярозка" (1945-48). З 1948 у Дзяржаўным выдавецтве БССР, у 1955-60 літкансультантам Саюза пісьменнікаў БССР. Пахаваны ў Мінску на Усходніх могілках, на магіле пастаўлены помнік. Друкаваўся з 1923. Першая кніга - «Вершы» (1925). Пачынаючы са зборніка апавяданняў «Гром барабана» (1925) выступаў пераважна як дзіцячы пісьменнік. На аснове фальклору напісаў літаратурныя казкі («Каваль Вернидуб», «Казка пра смелага вожыка» і інш.) Аповесці «Перамога» (1932), «Незвычайны мядзведзь» (1934), напісаныя ў традыцыі прыгодніцкай літаратуры, адлюстравалі класавую барацьбу ў вёсцы, удзел у ёй піянераў і школьнікаў. Жыцця савецкай краіны 30-х гадоў прысвечаны зборнік «Залаты зуб» (1937), гераічнага бітвы з ворагам у гады Айчыннай вайны - " Помста" (1946), пасляваенным буднях, фарміраванні характару юнага пакалення - зборнікі «Сябры» (1948), «Я - юны піянер»(1952), аповесці«Гаворыць Масква»(1951), «Смелыя людзі»(1960). У аповесцях «Адкуль ліха пайшло» (1963), «Канец сэрвітуту» (1966), «Кастуся Каліноўскі» (1971), адзначаных Дзяржаўнай прэміяй БССР 1974, паказана барацьба беларускага народа за сацыяльнае і нацыянальнае вызваленне. Выступаў з публіцыстычнымі творамі. У яго пераказванні і апрацоўцы выйшлі кнігі беларускіх народных казак «Каток - залаты лабок» (1955), «Айцоў дар» і «Мужык і жонка» (1957). Перакладаў на беларускую мову творы А. С. Пушкіна, І. А. Крылова, Н. А. Някрасава і інш
Імя А. І. Якімовіча прысвоена сярэдняй школе ў в Зяньковіч Уздзенскага р-на, у школе створ

аны музей.