Студопедия

Главная страница Случайная страница

Разделы сайта

АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника






орытындылау, бекіту.






1. Ө кпе дененің қ ай жерінде орналасқ ан?

2. Сол жақ ө кпе мен оң жақ ө кпенің қ андай айырмашылығ ы бар?

3. Плевра дегеніміз не? Ол қ айда болады?

4. Тыныс алғ анда қ андай бұ лшық еттер қ атысады?

5. Тынысалу қ озғ алыстары дегеніміз не? Кеуде қ уысы мен ө кпенің кө лемі қ ай кезде кең ейіп, қ ай кезде тарылады? Себебін тү сіндірің іздер№

6. Ө кпе қ ұ рылысын тү сіндірің іздер.

7. Ө кпедегі газ алмасу мен ұ лпадағ ы газ алмасудың айырмашылығ ын салыстырың дар.

8. Тыныс алу мен тыныс шығ арғ андағ ы болатын ө згерістерді айтың дар.

 

3. Жаң а материалды тү сіндіру:

1. Ө кпенің тіршілік сыйымдылығ ы деп адам терең дем алып, терең дем шығ арғ андағ ы ең кө п мө лшерін айтады. Ә йелдердің ө кпесінің тіршілік сыйымдылығ ы орташ есеппен алғ анда 3000 – 5000 мл, ер адамдарда 3500 – 4800 мл болады. Дене ең бегімен шынық қ ан адамдарда ө кпенің сыйымдылығ ы 6000 – 7500 мл дейін барады.

Ө кпенің тіршілік сыйымдылығ ы (Ө ТС) 3 қ ұ рамды бө ліктен тұ рады. Адам тыныштық қ алыпта ә рбір дем алғ анда жә не ә рбір дем шығ арғ анда шамамен 500 мл ауаны жұ тады, ә рі шығ арады. Бұ л ауа мө лшері тыныстық сыйымдылық деп аталады.

Адам қ алыпты дем алып, артынша дем алғ анда тағ ы да қ осымша 1500 мл ауаны жұ тады. Бұ л жұ тылғ ан ауа мө лщерін тыныс алудың қ осымша сыйымдылығ ы деп аталады.

Адам қ алыпты дем шығ арып, артынша терең дем шығ арғ анда тағ ы да қ осымша 1500 мл ауаны шығ арады. Бұ л ауа мө лшері тыныс шығ арудың қ осымша сыйымдылығ ы деп аталады.

 

 

Қ аншама терең дем шығ арғ анмен де ө кпеде 1200 мл ауа қ алып қ ояды. Оны қ алдық ауа сыйымдылығ ы деп атайды. Сондық тн да ө кпе еш уақ ытта қ абысып қ алмайды.

Ө кпенің тіршілік сыйымдылығ ын ө лшейтін арнайы қ ұ ралды спирометр дейді. Неғ ұ рлым ө кпенің тіршілік сыйымдылығ ының кө лемі кө бірек болса, соғ ұ рлым адамның денсаулығ ы кү шті болады.

 

2. Тыныс алудың жү йкелік жә не гуморальдық реттелуі. Тыныс алу мен тыныс шығ арудың алмасуы орталық жү йке жү йесінің қ ызметіне байланысты. Сопақ ша мида тынысалу, тыныс шығ ару орталығ ы орналасады. Тыныс шығ ырғ анда ө кпенің сығ ылуы ө кпе кө піршіктеріндегі жү йке ұ штарын тітіркендіріп, қ озу пайда болады. Қ озу сезгіш жү йке талшық тары арқ ылы тынысалу орталығ ының тынысалу бө ліміне беріледі. Бұ л бө лімнің импульстері жұ лынғ а, одан қ озғ алтқ ыш жү йке талшық тары арқ ылы сыртқ ы қ абырғ ааралық бұ лшық еттер мен кө кетке беріледі. Бұ лшық еттер жиырылып, кеуде қ уысын кең ейтеді, тыныс алады. Тыныс алу мен тыныс шығ аруды реттейтін орталық – жү йке жү йесі. Мұ ны жү йкелік реттелу дейді. Тынысалу орталығ ы жө телу, тү шкіру сияқ ты қ орғ аныш рефлекстерін тудырады.

Гуморальдық реттелу. Қ анның химиялық қ ұ рамы ө згергенде (кө мірқ ышқ ыл газының артуы, қ ан қ ышқ ылдығ ының жоғ арлауы жә не т.б.) тынысалу орталығ ының жұ мысы гуморальды реттейді. Қ анда кө мірқ ышқ ыл газы концентрациясының артуы мидағ ы тынысалу орталығ ын қ оздырып, тынысалу жиілетеді.

 

3. Жасанды тыныс алу жолдары. Адам суғ а кеткенде, тоқ соқ қ анда, газбен уланғ анда есінен танып қ алуы мү мкін. 5-7 минут ішінде жү рек пен ө кпенің жұ мысын қ алпына келтіру керек. Жедел жасанды тыныс алдырып, жү рекке массаж жасау қ ажет.

Жасанды тыныс алу жолдары:

а) аурудың басын шалқ айта қ атты заттың ү стіне жатқ ызу;

ә) тү ймелерін ағ ытып, кеудесін жалаң аштау;

б) мұ рны мен аузын дә кемен жауып, минутына 16 рет ауа ү рлеу;

в) суғ а кеткенде етпетінен жатқ ызып, ө кпесін судан тазартып қ ұ стыру;

г) жү регі тоқ тап қ алса кеудесін қ ос қ олдап ырғ ақ ты басу;

д) ә рбір 5-6 рет басқ аннан соң аузына ауа ү рлеу;

е) тамыр соғ уын ұ дайы тексеріп (қ адағ алау) тұ ру.

 

4. Тынысалу мү шелерінің аурулары жә не оның гигиенасы. Атмосфералық жә не ө ндірістік шаң -тозаң болады. Атмосфера шаң -тозаң ы кен орындарынан кө теріледі, одан шық қ ан газ, тү тін, шө п, тоғ ай ө ртенгенде пайда болғ ан тү тін, кү л; қ ұ мды жерде желмен кө терілетін жә не қ ала кө шелерінен, жерден кө терілген шаң дар; ө ндірісте болатын шаң -тозаң дар ә ртү рлі завод-фабрикалардан, шахталардың қ алдық тарынан кө теріліп шығ ады. Шаң тынысалу жолдарын жыбырлатып, тітіркендіріп, жө телтіп, тү шкіртеді. Шаң да ауру тудыратын ә ртү рлі микробтар болуы мү мкін. Егер жұ мыс орнында шаң -тозаң болса, мұ рын бітіп, даусы қ арлығ ады, кейде ө кпе ауруымен ауруы да мү мкін. Шаң -тозаң болғ ан жерде тү рлі ауру тарататын микробтар болады, мысалы, туберкулез, тұ мау жә не т.б.

Ө кпені жарақ аттайтын ауру – туберкулез. Туберкулез (латынша «tuberculum» - тө мпешік) – микроскоппен ғ ана кө рінетін туберкулез таяқ шасы микробы қ оздыратын жұ қ палы ауру. Туберкулез таяқ шасы адам ағ засында ө те тез кө бейеді. Ағ задан тыс жерде кө беймейді, бірақ қ араң ғ ы, ылғ алды, жылы жерде ұ зақ сақ талады. Даладағ ы шаң ның ішінде 3-14 кү нге дейін тіршілік етеді. Туберкулез ауруы ұ лпаларды жансыздандырады. Ө кпе қ атайып беріштенеді. Ауырғ ан адам терлегіш, ә лсіз, дене қ ызуы 37-37, 7 градусқ а дейін кө терің кі болады. Тамақ қ а тә беті тартпайды, жө теледі, ұ йық тағ анда терлей береді, қ аны азайып, жү дейді, қ ан тү кіреді.

Кү тіну шаралары: витаминді, қ уатты тамақ ішу; бойды таза ұ стау; таза ауада кө п серундеу; дә рігер белгілеген дә рілерді уақ ытында ішу.

Мұ рын қ уысының сілемейлі қ абық шасының қ абынуын тұ мау деп атайды. Тұ мау – бү кіл ағ заны ә лсірететін ө те кең тарағ ан қ ауіпті жұ қ палы ауру. Асқ ынғ анда басқ а аурулардың тууына себепші болады. Аурудың дене қ ызуы кө теріледі, тү шкіреді, жө теледі, тамақ тың иісін, дә мін сезбейді. Иіс, дә м сезу мү шелеріне қ атты ә сер етеді. Мұ рын қ уысындағ ы капилляр қ антамырларының қ абырғ алары кең ейіп, кілегейлі қ абық шадан сұ йық заттар кө п бө лінеді. Тұ маумен ауырғ анда гигиенаны сақ тау керек: а) ыдыс-аяқ, тө сек-орынды бө лектеу; ә) бө лмені ауық -ауық тазалау; б) желдеткішті ашып, таза ауа кіргізу; в) жатып демалу жә не т.б.; г) терең тыныс алу; д) спорт, дене шынық тыру, дене ең бегімен шұ ғ ылдану.

Ұ зақ қ а созылатын тұ мау сырқ атты ә ртү рлі ә серден де (мысалы, даладағ ы шаң, тү тін, улы заттар, бұ лт жә не ауарайының тү рлі қ ұ былыстары) болады. Сонымен қ атар, тұ мауғ а зат алмасудың дұ рыс болмауы мен дә румендердің жетіспеуі де себеп болады.

Тынысалу мү шелерінің ауруларына туберкулез бен тұ маудан басқ а ауа тамырларының, ө кпенің қ абынып, тыныс демікпесі, мұ рын қ ойнаулары, жұ тқ ыншақ, кө мекей аурулары (синусит, тонзиллит, фарингит) жатады. Бұ л аурулармен ауырғ ан адмдар тез арада дә рігерге кө рініп, тек дә рігер емдеуі тиіс.

Мұ рын арқ ылы демалудың маң ызы ерекше. Оның себебі мұ рын қ уысындағ ы толып жатқ ан иірімдер болады. Олар ауаны жылытады жә не ауадағ ы микробтарды ұ стап қ алады. Суық кү ндері суық тиіп аурудан сақ тайды. Ауызбен тыныс алғ анда суық ауадан тістьің кіреукесі бұ зылады. Сондық тан мұ рынмен тынысалу тісті бұ зылудан, тү рлі тынысалу мү шелерінің ауруларынан қ орғ айды.

Ірі қ алаларда ө неркә сіп орындарынан, автокө ліктерден бө лінетін улы газдар да ауаны ластайды. Ол ү шін ө неркә сіпте қ алдық сыз технологияны енгізу, тазартқ ыш қ ондырғ ылар орнату қ ажет.

Сынып бө лмесінің де ауасының тазалығ ын қ адағ алап отырың дар. Ү зіліс кезінде терезені ашып желдетуді ұ мытпаң дар!

 

5. Темекі шегудің тыныс мү шелеріне зияны. Темекі тү тінінде адам ағ засына зиянды 200-ден астам улы заттар болады. Ең басты темекінің тү тінінде ө те улы зат – никотин бар. Бұ л заттар сілекейде еріп, асқ азанғ а тү седі де, оның кілегейлі қ абығ ын жарақ аттайды. Темекі тү тіні тыныс жолының кілегейлі қ абығ ын қ абындырады, сө йтіп, қ орғ аныш қ асиеті нашарлағ ан сілемейлі қ абық ша арқ ылы ауру туғ ызатын микробтар енеді. Сондық тан темекі шегетін адамдар кө бінесе суық тиіп, тағ ы басқ а ауруларғ а тез шалдығ ады. Темекіні кү ніне жиырмасын тартқ ан адам 90 милиграмм шамасында никотин жұ тады. Темекі тү тінінде болатын кү йе (сажа) мен қ ара май (деготь) ұ сақ бронхиолалар мен ө кпе кө піршіктерін бітеп тастайды. Ө кпе ағ заны оттекпен толық қ амтамасыз ете алмай газ алмасу бұ зылады, қ ан тамырлары тарылады. Бұ л ауатамыр ауруына ө кпе, пә ле (рак) ауруларына шалдық тырады. Ө кпедегі пә ле (рак) ауруымен ауырғ андардың 97% - і темекі шегетіндер. Бұ ғ ан себеп – тыныс мү шелерінде темекіні ұ зақ шеккенде кө пке дейін жазылмайтын жараның пайда болуы. Неғ ұ рлым адам ө те ерте – бала кезінен темекі шегумен айналысса, соғ ұ рлым рак ауруына жиі шалдығ атыны ақ иқ ат. Жә не темекі шеккендердің ө мірі қ ысқ а болады. Темекінің тү тініндегі радиоактивті заттар ағ зағ а жиналады. Кү ніне бір қ орап темекі тартқ ан адам мө лшерден артық 3, 5 сә улеленуге ұ шырайды. Сонымен қ оса, орталық жү йке жү йесін зақ ымдайды. Кө п мө лшерде болса, адам ү шін ө те қ ауіпті, ө ліп кетуі де мү мкін. Темекі, ә сіресе жас ағ заны тез уландырады. Жас достар! Темекіге ә уестенбең дер


 

Сабақ тың тақ ырыбы: Тыныс алудың маң ызы.Тыныс алу мү шелері: ауа тасымалданатын жолдар жә не ө кпе.Мұ рын, аң қ а, жұ тқ ыншақ, кө мекей, кең ірдек жә не негізгі бронхылар, олардың қ ұ рылысы мен қ ызметі.Ө кпенің қ ұ рылысы жә не қ ызметі.Ө кпедегі жә не ұ лпалардағ ы газ алмасу.
Сабақ тың мақ саты:
Білімділік: Тыныс алу жү йесінің маң ызы, тыныс алу мү шелерінің қ ұ рылысы мен қ ызметі туралы жаң а білім, тү сінік беріп, ұ ғ ымдар қ алыптастыру
Дамытушылық: Оқ ушылардың алғ ан білімдерін жә не шығ армашылық қ абілеттерін дамыту.
Тә рбиелік: Жауапкершілікке, адамгершілікке, салауаттылық қ а тә рбиелеу
Сабақ тың кө рнекіліктері: Компьютер, интерактивті тақ та, тыныс алу мү шелерінің макеті, модельдері, суреттері, слайдтар
Сабақ тың тү рі: аралас сабақ. Сабақ тың ә діс-тә сілдері: Интерактивті оқ ыту, тү сіндіру, сызба-нұ сқ а, сұ рақ -жауап, кө рнекілік, Insert кестесі
Пә наралық байланыстар: химия, салауаттану, экология
Сабақ тың барысы:
I Ұ йымдастыру. Амандасу кезекші есебін тың дау.Оқ ушылардың назарын сабақ қ а аудару.Психологиялық ахуал тудыру.Оқ ушылар бү гінгі сабағ ымыз басқ а сабақ тардан ерекше ө йткені сабағ ымызғ а ұ стаздар қ ауымы қ атысып отыр.Барлығ ымыз бір-бірімізге сә ттілік тілеп, ө з білімімізді кө рсетейік.
II Ү й тапсырмасын сұ рау
1-кезең: “Кө кпар”
1. Қ анайналым жү йесі дегеніміз не? Қ андай мү шелер жатады?
2. Қ антамырлары неше топқ а бө лінеді?
3. Жү рек неше қ уысты, қ абырғ асы неше қ абаттан тұ рады?
4. Артерия қ абырғ аларының ырғ ақ ты тербелісі қ алай аталады? Қ алай білуге болады
5. Қ анның қ анайналым шең берімен ағ атынын ашқ ан ағ ылшын ғ алымы?
6. Мынау қ андай аурудың белгілері: бас ауырады, жү регі айниды, қ ұ лағ ынан шу кетпейді, тамақ қ а тә беті тартпайды, жү ректің жиырылуы бірде жиілеп, бірде бә сең дейді.
2-кезең: Тест
Тест
1. Организмнің ішкі ортасын не қ ұ райды?
А) лимфа
Ә) ө т В) асқ азан сө лі
Б) қ ан Г) ұ лпа сұ йық тылығ ы
2.Қ ан плазмасының қ ұ рамы неден тұ рады?
А) тромбоциттер, қ ан сарысуы
Б) лейкоциттер, фибриноген
Ә) эритроциттер, қ ан сарысуы
В) қ ан сарысуы, фибриноген
3. Эритроциттер қ айда тү зіледі?
А) бауырда, кө к бауырда
Ә) сү йектің қ ызыл кемігінде, кө кбауырда
Б) лимфа тү йіндерінде
В) лимфа тү йіндерінде, сү йектің қ ызыл кемігінде
4. Эритроциттер қ ай жерде бұ зылады?
А) сү йектің қ ызыл кемігінде
Ә) бауырда
Б) бауырмен кө к бауырда
В) лимфа тү йіндерінде
5.Лейкоциттер қ айда тү зіледі?
А) сү йектің қ ызыл кемігінде
Ә) бауырда
Б) бауырда, кө к бауырда
В) лимфа тү йіндерінде
6. Қ анның ұ юына не қ атысады?
А) Эритроциттер
Ә) Лейкоциттер
Б) тромбоциттер
В) қ ызыл қ ан жасушалары

7. Қ анның ұ юына тромб тү зілуіне қ андай нә руыз қ атысады?
А) глобулин
Б) инсулин

Ә) фибриноген
В) гемоглобин
8. Артериялық қ ысым қ ай кезде ең кө п болады?
А) жү рекше жиырылғ анда
Ә) қ арынша жиырылғ анда
Б) қ арынша босансығ анда
В) жалпы босансығ анда
9. Қ ан қ ысымы неде жоғ ары болады?
А) артерияда
Ә) венада
Б) капиллярда
В) артериолада
10. Тамырдың соғ уы деген не?
А) жү рекшелердің ырғ ақ ты жиырылуы
Ә) артерия қ абырғ асының ырғ ақ ты тербелісі
Б) қ анның венамен қ озғ алуы
В) артериялық қ ысым

· III Ү й тапсырмасын қ орытындылауАғ заның ішкі ортасына: қ ан, ұ лпа сұ йық тығ ы, лимфа жатады.Қ ан дә некер ұ лпасының сұ йық тү рі.Ағ зада болатын қ анның мө лшері адамның дене салмағ ына байланысты 4, 5-5л.Қ анның қ ұ рамы плазмадан жә не қ ан жасушаларынан тұ рады.Қ антамырлар ағ заны тү гелдей торлап жатады.Қ антамырлар артериялар, веналар, капиллярлар деп 3 топқ а бө лінеді.Тамырдың соғ уы жү ректің сол жақ қ арыншасы жиырылғ ан сайын артериялардың қ абырғ асы оқ тын-оқ тын серіппелі кең ейеді.Артерия қ абырғ аларының ырғ ақ ты тербелісі-тамырдың соғ уы деп аталады.Енді бү гін біз жаң а бір тарауды бастаймыз.Ол Тыныс алудың маң ызы.Тыныс алу мү шелері: ауа тасымалданатын жолдар жә не ө кпе.Мұ рын, аң қ а, жұ тқ ыншақ, кө мекей, кең ірдек жә не негізгі бронхылар, олардың қ ұ рылысы мен қ ызметі.Ө кпенің қ ұ рылысы жә не қ ызметі.Ө кпедегі жә не ұ лпалардағ ы газ алмасу.

IV.Жаң а сабақ

· Тыныс алудың маң ызы

· Тыныс алу мү шелерінің қ ұ рылысы

· Тыныс алу мү шелерінің қ ызметі

· Ө кпенің қ ұ рылысы мен қ ызметі.

· Ө кпедегі жә не ұ лпалардағ ы газ алмасу.

· 1-Слайд.

Тынысалу деп организм мен сыртқ ы орта арасындағ ы оттек тү сіп, кө мірқ ышқ ыл газының шығ арылуымен байланысты жү ретін газ алмасу процесін айтады.

2-Слайд.

3-Слайд.

4-5-6-слайдтар «Тыныс алу мү шелерінің қ ұ рылысы» бейнеленген суреттер Ө кпе – кеуде қ уысының қ абырғ асына жанаса орналасқ ан серпімді, кеуекті мү ше. Ө кпеде қ антамырлары кө п болғ андық тан, тү сі қ ызғ ылт. Адамда 2 ө кпе болады:

· Оң жақ ө кпенің жү лгелері – ү ш бө лікке

· Сол жақ қ кпені екі бө лікке бө леді.

Екі ө кпенің біріне – бірі қ арағ ан ішкі бетінде ө кпе қ ақ пасы орналасқ ан. Ол арқ ылы ө кпе артерия қ антамырлары, ауатамырлары, жү йкелер ө кпеге енеді, ө кпе вена қ антамырлары шығ ады. Екі ө кпенің арасындағ ы кең істікте жү рек сол жақ қ а таман орналасқ андық тан, сол жақ ө кпе сә л кішілеу болады. Ә р ө кпенің сыртын дә некер ұ лпасынан тү зілген қ абық ша – ө кпеқ ап қ аптайды. Кеуде қ уысының ішкі қ абырғ асы да астарлық пен астарланады. Астарлық қ абаттарының арасында астарлық қ уыс болады, онда ауа болмайды. Ө кпе кө піршіктері серпімді болғ андық тан, тыныс алғ анда созылады. Ө кпе кө піршіктері жү йке жү йесімен тығ ыз байланысты.

Тынысалу қ озғ алыстары – тынысалу жә не тынысшығ ару арқ ылы жү зеге асады. Демді ішке алғ анда қ абырғ алар сә л кө теріліп, кө кет тегістеледі. Кеуде қ уысы кең ейеді. Кө кет – диафрагма кеуде қ уысын қ ұ рсақ қ уысынан бө ліп тұ ратын кү мбез тә різді бұ лшық етті перде. Тыныс алғ анда кеуде қ уысының кө лемі ү лкейеді. Сыртқ ы қ абырғ ааралық бұ лшық еттердің жиырылуынан қ абырғ алар кө теріледі.Тынысалуғ а кө кет пен қ абырғ ааралық бұ лшық еттерден басқ а кең ірдек пен ауатамырлардың шеміршек арасындағ ы бұ лшық еттер де қ атысады.

Тыныс шығ арғ анда кеуде қ уысы мен ө кпенің кө лемі кішірейеді. Кө кет кү мбезденіп, қ айта қ алпына келеді. Ө кпе кө піршіктеріндегі қ ысым артып, ауа ө кпеден ауа жолдары арқ ылы сыртқ а шығ арылады. Жиі тыныс шығ арғ анда ішкі қ абырғ ааралық жә не қ ұ рсақ тың бұ лшық еттер қ ысылып жиырылады. Тынысалуғ а қ абырғ ааралық еттер белсенді қ атысса – «кө кіректі» тынысалу типі ал кө кет белсенді қ атысса «қ ұ рсақ ты» тынысалу типі дейді.

Ө кпедегі газ алмасу –тыныс алғ анда атмосфералық ауаның қ ұ рамында 79 % – азот, 21% – оттек, 0, 03 % – кө мірқ ышқ ыл газы жә не т.б. болады. Тынысалу актысы кезінде ө кпе кө піршіктерінен оттегі – қ анғ а, кө мірқ ышқ ыл газы ө кпеге ө теді. Оттегін тасушы – гемоглобин.

Ұ лпалардағ ы газ алмасу – ұ лпа жасушаларындағ ы оттегінен артерия қ анындағ ы оттегінің мө лшері кө п болады. Оттегі қ ылтамырлардың қ абырғ аларынан жасушаларғ а ө теді де, оландың тіршілік ә рекеттеріне жұ мсалады. Ұ лпаларда қ ан оттегін беріп, кө мірқ ышқ ыл газына қ анығ ады.

Ө кпедегі жә не ұ лпалардағ ы газ алмасу ү ш кезең нен тұ рады:

· сыртқ ы (ө кпелік)

· газдардың қ ан арқ ылы тасымалдануы.

· ішкі (ұ лпалық) газ алмасу деп аталады.

V Бекіту

“Ойлан, тап! ” кезең і.

Тыныс алу жү йесінің мү шелерін сызба-нұ сқ а тү рінде сызып, макеттен орналасуы мен қ ұ рылысын тү сіндіріп ө тің дер

Дең гейлік тапсырмалар орындау.

“Инсерт” тү ртіп алу жү йесі арқ ылы кестені толтыру

Білемін Білдім Білгім келеді
     

VI Қ орытындылау

Тынысалу деп организм мен сыртқ ы орта арасындағ ы оттек тү сіп, кө мірқ ышқ ыл газының шығ арылуымен байланысты жү ретін газ алмасу процесін айтады. Адам ү немі сыртқ ы ортадан қ оректік заттарды, суды жә не оттегін алады. Оттегі адам ө мірі ү шін аса маң ызды. Оттегі ұ лпалардағ ы тотығ уғ а қ атысады. Тотығ у кезінде заттардың ыдырауынан кө мір қ ышқ ыл газы пайда болып, денеден сыртқ а шығ арылады. Дем алғ анда организм мен сыртқ ы орта ө здерінің қ ұ рамындағ ы газдарымен алмасады. Бұ л оттегінің ү немі денеге кіріп жә не кө мір қ ышқ ыл газының денеден сыртқ а айдалып тұ руын қ амтамасыз етеді. Бұ л қ ызметті кеуде қ уысында орналасқ ан ө кпе орындайды. Оттегінің қ ысымының ең кө бі біз дем алғ анда жұ татын сыртқ ы ауада, ө кпе альвеолаларында тө мендейді, қ ан тамырларында мү лде азаяды. Сондық тан ауадағ ы оттегі организмге қ арай диффузды тү рде қ озғ алады, бірақ бұ л ө те ә лсіз қ озғ алыс. Бұ л қ озғ алысты тыныс мү шелері кү шейтеді. Тынысалу деп мү шелер мен қ оршағ ан ортаның арасындағ ы газ алмасуды айтады.Тыныс алуғ а қ атысатын мү шелер тыныс алу жү йесін қ ұ райды. Бұ л жү йенің мү шелерін екіге бө леді: тыныс жолдары жә не басты тыныс алу мү шесі – ө кпе. Ауа сырттан ө кпеге жә не ө кпеден сыртқ а қ озғ алатын қ уыстар – тыныс жолдарына мұ рын қ уысы, кө мей, кең ірдек, жө не бронхылар жатады. Мұ рын қ уысының қ ұ рылысы – ауа танау арқ ылы мұ рын қ уысына кіреді. Мұ рын қ уысы кең сірік шеміршегі арқ ылы оң жә не сол жақ бө ліктерге бө лініп, жұ п танау тесіктері арқ ылы сыртқ а ашылады да ішкі жағ ы жұ тқ ыншақ пен қ осылады. Кө мекей – мойынның алдың ғ ы жағ ында орналасқ ан іші қ уыс шеміршекті мү ше. Кең ірдек – кө мекейдің жалғ асы, іші қ уыс тү тік пішінді шеміршекті мү ше. Ол ө ң ештің алдың ғ ы жағ ында орналасқ ан, ұ зындығ ы шамамен 9 – 12 см, диаметрі 15 – 18 мм. Ө кпе – кеуде қ уысының қ абырғ асына жанаса орналасқ ан серпімді, кеуекті мү ше. Ө кпеде қ антамырлары кө п болғ андық тан, тү сі қ ызғ ылт. Адамда 2 ө кпе болады:

· Оң жақ ө кпенің жү лгелері – ү ш бө лікке

· Сол жақ қ кпені екі бө лікке бө леді.

· VIl Бағ алау

Бағ алау парағ ы арқ ылы оқ ушылар алдымен ө зіндік бағ алауларын қ ойып шығ ады, одан соң мұ ғ аліммен оқ ушының ортақ бағ асы қ ойылады.

VIll Ү йге тапсырма беру

1. §40 оқ у.

2. Сә йкестендіру тестін орындау

3. Эссе жазу“Тыныс алу мү шелерінің гигиенасы немесе аурудың алдын алу шаралары”.


 

Сабақ тың тақ ырыбы: § 41.Тыныс алу мү шелерінің аурулары.Кох таяқ шасы Сабақ тың мақ саты: оқ ушыларғ а тыныс алу мү шелерінің қ ызметінің бұ зылуы, тыныс алу мү шелерінң ә ртү рлі аурулары, олардың пайда болу себебі мен оларды емдеу шаралары туралы білім беру. 2.Тә рбиелілік жағ ы: тыныс мү шелерінің гигиенасын сақ тау, тазалық жә не жеке бас гигиенасын сақ тау, ұ қ ыптылық қ а тә рбиелеу. 3. Кү тілетін нә тиже: оқ ушылар тыныс алу мү шелерінің кө птеген аурулары, олардың себебі, таралу жолы туралы біледі жә не жеке бас гигиенасын оқ ып-ү йренеді. Сабақ тың тү рі: Жаң а сабақ Ө ту ә дісі: СТО ә дісі. Қ ажетті ресурстар: интерьактивті тақ та, слайдтар, плакаттар, тыныс алу жү йесінің мү шелер макеті, темекі, стакан, мақ та, бағ алау бетшелері. Сабақ тың барысы: 1.Ұ йымдастыру (сә лемдесу, топқ а бө лу.3 минө т) Сергіту сә ті: Кө зімізді жұ мып, ішімізден мына сө здерді қ айталаймыз.Мен ө з біліміме сенемін, бү гінгі сабақ та терең ойлап, нақ ты жауап беремін, Бә рің е де бү гінгі сабақ та сә ттілік тілеймін. ІІ. Ү й тапсырмасын сұ рау: Сынып оқ ушылары 3 топқ а бө лінеді. 1-топ «Мұ рын» 2-топ «Кө мей» 3-топ «Ө кпе». Ү й тапсырмасын сұ рау: «Кім жылдам?» (7 минут) 1. Тыныс алу жолдарын ата 2. Мұ рын қ уысында ауа қ андай ө згерістерге ұ шырайды? 3.Ө кпенің тіршілік сыйымдылығ ы деген не? 4. Тыныс алу кө лемі деген не? 5. Тыныс алуғ а қ ажетті ауаның қ ұ рамы? 6.Сыртқ а шығ арылғ ан ауаның қ ұ рамы қ андай? 7.Ө кпенің тіршілік сыйымдылығ ын қ андай қ ұ ралдармен анық тайды? 8.Ауа тамырының қ ұ рылысы қ андай? 9.Тыныс алуғ а жә не тыныс шығ аруғ а қ андай бұ лшық еттер қ атысады? 10. Плевра жә не плевра сұ йық тығ ының маң ызы қ андай?

загрузка...

ІІІ.Жаң а сабақ: Тыныс алу мү шелерінің аурулары. Кох таяқ шасы. 3-топқ а бө лемін.ДЖИКСО –ә дісі (оқ ушыларғ а дайындалуғ а 10 минут беріледі) 1-топ: «Мұ рын» тобы.Сасық тұ мау, гайморит «полип, кең сірік аурулары, оның белгілері мен сақ тану жолдары туралы дайындалады) (телефондары арқ ылы интернетке шығ а алады жә не мұ рын аурларын емдейтін дә рігер туралы айтады) 2-топ: «Кө мей»тобы.Кө мей жә не кең ірдек аурулары, олардың таралу жолы, емдеуші дә рігер, гигиенасы туралы дайындалады, интерьнетке шығ а алады.(бронхит, тонзилит, лорингит аурулары туралы, оны емдеуші дә рігер туралы айтады.). 3-топ: «Ө кпе»тобы: Ө кпенің аурулары: (плеврит, ө кпе рагы, туберкулез аурулары, олардың таралу жолдары мен сақ тану жолы туралы дайындалып, интерьнеттен туберкулез туралы материал алады.(санаторийлер, емдеу ауруханалары, емдеуші дә рігер, ө з жеріміздегі ауруханалар мен санаторийлер, емдеу ә дістері туралы айтады) Дайын топтар ортағ а шығ ып басқ аларғ а тү сіндіреді, постер қ орғ айды (5 минө т). Сергіту сә ті: Музыкалық ү зіліс 3минут Топ мү шелерінің дайындағ ан ақ параттарымен танысып болғ ан соң мұ ғ алім сабақ ты толық тыра отырып, қ орытындылайды. (5 минут)

Демонстрациялау ә дісі: Тә жірибе кө рсету (мұ ғ алім кө рсету болады 5 минут).Мұ ғ алім таза мақ таны алып, оның ү стіне жанғ ан темекіні салып, қ ақ пағ ын жабады. Содан соң 2-3 минө т ө ткен соң мақ тада қ андай ө згеріс болғ анын, яғ ни мақ таның темекі тү тінінің ә серінен ластанғ анын кө рсетіп, егер осы мақ та біздің ө кпеміз десек, оның темек ә серінен қ аншалық ты бұ зылатынын байқ ауғ а болатынын тү сіндіріп, темекі шегетін кісінің ө кпесі мен темекі шекпейтін кісілердің ө кпесінің суретін кө рсете отырып, оқ ушыларды жат ә деттен аулақ болуғ а шақ ырады. Бекіту: 1.Сә йкестендіру тестісі.(5 минут) Бағ алау: Топ басшысы ө з тобындағ ы мү шелерді бағ алау бетшесіне бағ алайды, мұ ғ алім бағ алауды толық тырып, ө з бағ асын қ ояды. Кері байланыс. Ү йге тапсырма: БАҚ пен қ осымша ә дебиеттерден тыныс алу мү шелерінің аурулары туралы материалдар жинақ тап, реферат жазу.

 






© 2023 :: MyLektsii.ru :: Мои Лекции
Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав.
Копирование текстов разрешено только с указанием индексируемой ссылки на источник.