Ырыс – ынтымаққа жолығады, дәулет – бірлікпен толығады.

Астана.Қ аң тардың 27-сі.BAQ.kz - Қ азақ стан Республикасының Президенті Нұ рсұ лтан Назарбаев Парламент палаталарының бірлескен отырысында «Ә леуметтік-экономикалық жаң ғ ырту – Қ азақ стан дамуының басты бағ ыты» атты Қ азақ стан халқ ына Жолдауынның тезистерін жариялаймыз.

Мемлекет басшысы ө з сө зінде қ азақ стандық жолдың жаң а кезең і – ол экономиканы нығ айтудағ ы, халық тың ә л-ауқ атын арттырудағ ы жаң а міндеттер екенін атап ө тті. Қ азіргі ә лемде бұ л ә леуметтік-экономикалық жаң ғ ыртудың негізгі мә селесі. Бұ л Қ азақ станның таяу онжылдық тағ ы дамуының басты бағ ыты.

- Қ азақ стан халқ ы біртұ тас, бірлігі мызғ ымас кемел елге айналды. Дегенмен, біз кү рмеуі қ иын, қ айшылығ ы мол алмағ айып заманда ө мір сү рудеміз. Біздің міндетіміз – экономиканы осы сынақ қ а дайындау, оны диверсификациялауды жалғ астыру, - деп атап кө рсетті Нұ рсұ лтан Назарбаев.

Президент Қ азақ стан он бағ ыт бойынша кешенді міндеттерді жү зеге асыруы қ ажеттігіне тоқ талды.

Бірінші. Қ азақ стандық тарды жұ мыспен қ амту. Бұ л оқ ытудың тиімді жү йесін қ ұ ру жә не жұ мысқ а орналастыруғ а кө мектесу, ауылда кә сіпкерлікті дамытуғ а кө мек кө рсету, ең бек ресурстарының жинақ ылығ ын арттыру, Қ азақ станның экономикалық белсенді орталық тарында жұ мысқ а орналастыру басымдық тары.

Екінші. Қ олжетімді баспана. Қ азақ станда жыл сайын 6 миллион шаршы метр тұ рғ ын ү й пайдалануғ а берілуде. Ең алдымен, жарты миллионнан астам жас отбасыны жеке баспанамен қ амтамасыз ету туралы мә селені шешу маң ызды. Бұ л ү шін жалғ а берілетін тұ рғ ын ү й алаң ын 1 миллион шаршы метрге жеткізу қ ажет.

Ү шінші. Ө ң ірлерді даму. Қ уатты Қ азақ стан дегеніміз – бұ л ең ә уелі ө ң ірлердің қ уаттылығ ы. Елдің болашағ ы экономикадағ ы келешегі зор салалардың дамуымен байланысты. Бұ л ү шін алдымен жаң а зауыттар кө п салынып, жаң а жұ мыс орындары ашылып, ә леуметтік инфрақ ұ рылым қ арқ ынды дамуы қ ажет. Шағ ын қ алалардың дамуы – ө з алдына бө лек мә селе.

- Жаң аө зендегі жағ дай бір салалы шағ ын қ алалардың ә леуметтік қ атерге жақ ын екенін кө рсетті. Мемлекет Жаң аө зенде тө тенше жағ дай жариялап, қ аладағ ы ахуалды қ алпына келтіру бойынша кешенді шаралар жасауғ а мә жбү р болды. Қ азіргі уақ ытта ондағ ы ахуал қ алыпты арнасына тү сті.Мә жіліс сайлауында Жаң аө зен тұ рғ ындарының басым кө пшілігі «Нұ р Отан» партиясына дауыс берді. Бұ л олардың мемлекет саясатын толық қ олдайтынын кө рсетеді. Сондық тан мен Жаң аө зендегі тө тенше жағ дай режімін бұ дан ә рі созбау жө нінде шешім қ абылдадым, - деді Президент.

Тө ртінші. Халық қ а мемлекеттік қ ызмет кө рсету сапасын арттыру. Электронды ү кіметті дамытып, ә кімшілік кедергілерді қ ысқ артып, халық тың компьютерлік сауатын арттыру қ ажет.

Бесінші. Кадрлар ә леуетін жақ сарту. XXI ғ асырда Қ азақ станды лайық ты алып шығ атын жаң а басқ арушы таң даулы топтың негізін қ ұ райтын білікті басқ арушылардың саяси класын ә зірлеу - маң ызды міндет. Ү кіметке, Президент Ә кімшілігіне президенттік кадрлар корпусына кандидатуралар жө нінде ұ сыныстар ә зірлеу тапсырылды.

Алтыншы. Сот жә не қ ұ қ ық қ орғ ау жү йесін жаң ғ ырту. Сот корпусын қ алыптастыру тә ртібін тү бегейлі қ арастыру қ ажет. Ағ ымдағ ы жылы жаң а Қ ылмыстық -процессуальдық кодексті, жекеменшік детектив қ ызметі туралы заң жобасын ә зірлеуді аяқ тау қ ажет. Қ ұ қ ық қ орғ ау жә не арнайы органдарды сапалы кадрлық жаң арту – маң ызды мә селе.

Жетінші. Қ азақ станда адам капиталының сапалы ө суі. Бұ л, ең алдымен, білім жә не денсаулық сақ тау. Оқ ыту ү дерісіне заманауи ә дістеме мен технологияны енгізу, педагогикалық қ ұ рамның сапасын арттыру, біліктілікті растайтын тә уелсіз жү йені қ ұ ру, жастар ү шін білімге қ олжетімділік аясын кең ейту қ ажет. Білім тек білім беріп қ ана қ оймай, сондай-ақ алғ ан білімін ә леуметтік бейімделу ү дерісінде пайдалануғ а икемделуі керек. Адам ә леуеті дең гейін арттырудың ө зге маң ызды бағ ыты қ олжетімді жә не сапалы медициналық қ ызмет кө рсету, саламатты ө мір салтын алғ а жылжыту болып табылады.

Сегізінші. Зейнетақ ы жү йесін жетілдіру. Ү кімет Ұ лттық Банкпен бірлесіп зейнетақ ы жү йесін жетілдіру жө нінде ұ сыныстар ә зірлеуі қ ажет.

Тоғ ызыншы. Индустриялық -инновациялық жобалар. Индустриялық -инновациялық даму аясындағ ы жобалардың ә леуметтік мә ні абсолютті. Бұ л бағ дарлама экономиканы жаң ғ ытудың басты бағ дары болып қ ала береді. Жезқ азғ ан-Бейнеу жә не Арқ алық -Шұ баркө л темір жол желілері, Атырау мұ най ө ндіру зауытында мұ найды терең нен ө ң деу кешені, Қ арашығ анақ кен орнындағ ы газ ө ң деуші зауыт, елорданы қ осқ анда, елдің орталық ө ң ірлерін газдандыруды қ амтамасыз ететін қ ұ быр желісі жү йесі жә не ө зге де индустрияландыру жә не инфрақ ұ рылымдарды дамытудың бірқ атар жаң а жобалары анық талды.

Оныншы. Ауыл шаруашылығ ын дамыту. Делдалдарсыз бө лшек сауданы мемлекеттік қ олдаудың тетіктері енгізілетін болады, бірың ғ ай астық холдингі қ ұ рылды, аграрлық ө ндірісте жеке инвестицияның тә уекелін тө мендету ү шін мемлекеттік кепілдендіру жү йесі мен сақ тандыру займдары қ ұ рылды.

Нұ рсұ лтан Назарбаев Ү кімет қ азақ стандық инновациялық жү йені нығ айту қ ажеттігін атап ө тті. Ағ ымдағ ы дамудың маң ызды мә селелерінің бірі Қ азақ стан экономикасына тіке шетел инвестициясы ағ ынын диверсификациялау болып табылады. Оларды перспективалы салаларғ а, мысалы, туризм саласына бағ ыттау қ ажет.

- Бү гінде кү ллі ә лем жә не ә рбір мемлекет қ уатты жаһ андық жә не ішкі қ атерлерге жауап табулары маң ызды. Ә леуметтік-экономикалық жаң ғ ыртудың он бағ ыты бойынша міндетті орындай отырып, біз экономиканы нығ айтамыз, қ оғ амды тұ рақ ты етеміз, халық тың ә л-ауқ атын арттырамыз, - деді Президент.

Сонымен қ атар, Нұ рсұ лтан Назарбаев Қ азақ стан ә лемдік саясатқ а лайық ты қ атысушы ретінде бейбітшілік пен қ ауіпсіздікті, еуразиялық интеграция ү дерісін нығ айту жолын анық тауғ а белсене қ атысуды жалғ астыратынын атап ө тті.

- Ә леуметтік жаң ғ ырту – бұ л жаң а Парламент пен Ү кіметтің, Қ азақ станның барлық жауапты кү штерінің – партиялардың, қ оғ амдық бірлестіктердің, шығ армашылық жә не кә сіптік одақ тардың, бұ қ аралық ақ парат қ ұ ралдарының, Қ азақ станның барлық патриоттарының қ ызметіндегі ортақ мә селе. Біз барлық кү шімізді Отанымыздың игілігі ү шін біріктіруге тиіспіз. Біздің алдымызда ү лкен істер кү тіп тұ р. Барша қ азақ стандық тарды белгіленген барлық міндетте жетістікке жету ісіне барынша белсене қ атысуғ а шақ ырамын! – деді Мемлекет басшысы.

Ақ орда

АСТАНА. 18 қ аң тар. Қ азАқ парат /Қ анат Мә метқ азыұ лы/ - Табалдырығ ымыздан аттағ ан ағ ымдағ ы жылдың еліміз ү шін басты ерекшеліктерінің бірі - Қ азақ стан Ислам конференциясы ұ йымының тізгінін ұ стайтын болады. Еліміз 2010 жылы қ арт қ ұ рлық тағ ы ұ йымдардың ішіндегі ең ірісі ә рі кү ретамыры болып саналатын ЕҚ ЫҰ ‑ ғ а табысты тө рағ алық жасады. Енді міне Қ азақ еліне Ислам конференциясы ұ йымына жетекшілік ету сеніп тапсырылғ алы отыр. ЕҚ ЫҰ -ның етек-жең ін жиып берген Қ азақ елі ү шін Ислам конференциясы ұ йымына да тө рағ алық ету ү лкен мә ртебе, ә рі іргелі ұ йымдардың жұ мысын ұ йыстыра

білетін Қ азақ стан ү шін бұ л тө рағ алық та мерейімізді одан сайын тасыта тү суі тиіс. Бұ л ретте Қ азақ стан ең алдымен ЕҚ ЫҰ -ғ а тө рағ алық ету барысында жинақ тағ ан тә жірибелерін ИКҰ -да да пайдаланатындығ ын, мә дени-гуманитарлық қ атынастағ ы бұ ғ ан дейін ө зі нақ тылағ ан бағ дарын терең дете тү сетінін бірнеше мә рте мә лімдеген болатын. Оның ішінде Қ азақ стан Батыс пен Ислам ө ркениеті арасындағ ы мә дени диалог кө пірі рө лін арттыру ниетін ұ станбақ. Сондық тан да, Еуроазия қ ұ рлығ ындағ ы беделді ұ йым - ЕҚ ЫҰ жетекшілігінен кейін қ олғ а алынатын халық аралық аренадағ ы кезекті тө рағ алық тың Қ азақ стан ү шін салмағ ы алғ ашқ ысынан бір мысқ ал да кем емес.

Жалпы, Қ азақ стан ө з тә уелсіздігінің алғ ашқ ы кү нінен‑ ақ бейбітшілік пен халық тар арасындағ ы сенімділікті кү шейтуге бағ ытталғ ан бірқ атар игілікті жұ мыстарды атқ арып та, халық аралық қ ауымдастық алдында ондай игі мақ саттарғ а бастамашы болып та келеді. Бұ дан бө лек, халық тың басым бө лігі ислам дінін ұ станатын ел ретінде Қ азақ стан мұ сылман ә лемімен де жә не оның ең басты органы болып табылатын Ислам конференциясы ұ йымымен қ арым-қ атынастарды дамытуғ а айрық ша мү дделілік танытқ аны мә лім. Сондық тан да, бұ ғ ан дейінгі сыртқ ы саясаттағ ы жетекшілік тә жірибелерді, атап айтқ анда ө зара келіссө здер жү ргізу, нақ ты атқ арылатын ортақ шешімдер қ абылдау мен дипломатиялық ү нқ атысу тә жірибелерін беделді ұ йымдағ ы басқ осуларда қ олданудан ұ тары кө п. Ө йткені, қ азіргі жаһ андық қ атерлердің алдын алу мен ө ркениет қ ауіптерінен сақ танудың ө зара сауатты келісімдер арқ ылы һ ә м ө зара тү сінісе отырып, бірлесе кү ресу арқ ылы ғ ана шешімін табатынын халық аралық қ ауымдастық мойындап келеді. Осы тұ рғ ыдан алғ анда, ИКҰ ‑ ғ а қ азақ стандық тө рағ алық тың барысында жаң а мү мкіндіктердің жү зеге асырылатынына сеніммен қ арайтындар баршылық.

Енді жер жаһ андағ ы БҰ Ұ ‑ дан кейінгі ең ү лкен ұ йым саналатын Ислам конференциясы ұ йымының қ ызметіне тоқ талсақ. Халық аралық ұ йым қ ызметі барысында ө зіне мү ше мемлекеттердің саяси-экономикалық жә не гуманитарлық мү дделерін ілгерілету жө ніндегі ауқ ымды һ ә м кө пжоспарлы жұ мыстарын жү зеге асырып келеді. Ислам ә лемінің басты органы ретінде ә лем­дік қ оғ амдастық та ерекше орын алатын Ұ йым қ азіргі таң да Азия, Африка, Еуропа жә не Оң тү стік Америка қ ұ рлық тарында ө мір сү ріп жатқ ан 1, 5 мил­лиардтан астам тұ рғ ыны бар 57 мемлекеттің басын қ осып отыр. Ал Ресей, Босния мен Герцеговина жә не Таиланд секілді мемлекеттер ұ йымғ а бақ ылаушы мә ртебесін иеленген. Қ ұ рылу тарихына келетін болсақ, Ұ йым 1969 жылы 25 қ ыркү йекте мұ сылман мемлекеттері бастамасымен жасақ талғ ан болатын. Қ ұ рылғ аннан кейінгі алғ ашқ ы жылдары «Ислам конференциясы форумы», «Бү кілә лемдік Ислам конференциясы» секілді аттармен де белгілі болды. Жалпы, сарапшылардың сө зіне қ арағ анда, Ұ йымғ а мү ше елдер жер шарының бестен бір бө лігін алып жатыр. Бұ дан бө лек, мү ше‑ мемлекеттердің жалпы ішкі ө німі 2009 жылдың ө зінде-ақ 7, 5 триллион АҚ Ш долларын қ ұ рағ ан. Ә лемдік ауқ ыммен алып қ арағ анда Ұ йым мемлекеттерінің табиғ и ресурстары да ө те бай саналады. Тау-кен байлығ ын ө ндіруде де ұ йымғ а мү ше елдер дү ние жү зі бойынша ү лкен беделге ие екен. Ал саяси мә селелерге келсек, ИКҰ бү гінгі кү ні халық аралық аренада белсенді рө л атқ арып, дү ниежү зілік геосаяси жағ дайғ а да ө зінің оң ық палын тигізуде.

Діни емес, ү кіметаралық ұ йым саналатын ИКҰ ‑ ның негізгі мақ сатына келер болсақ, оның саяси саладағ ы басты назарда ұ стайтын негізгі мә селесі ‑ Палестина мен Израиль арасындағ ы текетірес пен палестиналық тардың жағ дайына алаң даушылық. Сондай‑ ақ мұ сылман елдерінің ө зара қ а­рым-қ атынастарын терең дете тү сіп, нә сілдік кемсітушілікті жә не отарлаудың барлық тү рлерін жою, ә ділдікке негізделген халық аралық бейбітшілік пен қ ауіпсіздікті сақ тау ү шін қ ажет шараларды қ олдану, ислам ү шін қ асиетті саналатын жерлерді қ орғ ау жә не мү ­ше мемлекеттер арасындағ ы ынты­мақ ­тастық ты қ олдау, саяси-эконо­микалық, ә леуметтік-мә дени жә не ғ ылыми салаларда ынтымақ ­тас­тық ты бекіту.

Бұ л ретте Ұ йымғ а мү ше барлық мұ сылман елдері 1969 жылдан бері ө тіп келе жатқ ан мә жілістерінде Израиль тарапынан Палестина мен Ливанның басып алғ ан жерлерін жә не Сирияның Голан қ ырқ аларын азат етуін талап етіп келетінін еске салғ ан да орынды. Сонымен қ атар Ұ йым жерге жә не этносаралық мә селелерге байланысты туындап отыратын шиеленісті жағ дайларды да қ арастырады. Бұ ғ ан қ оса халық аралық лаң кестікке, ө ң іраралық немесе жергілікті жанжалдарғ а, қ ақ тығ ыстарғ а, сондай-ақ осы мә селедегі БАҚ жұ мыстарына да назар аударып отырады. Мә селен, соң ғ ы кездері ә лемде, оның ішінде Еуропа елдерінде ерекше етек жайғ ан исламофобия мен этнофобия мә селелеріне де ИКҰ дер кезінде назар аударып келеді. Франциядағ ы хиджабқ а, Швейцариядағ ы мешіт мұ нараларының қ ұ рылысына жә не Дания газеттеріндегі Мұ хаммед пайғ амбар (с.ғ.с.) жайлы келемеж суреттерге байланысты Ұ йым атынан тиісті қ арарлар мен ү ндеулер қ абылданғ ан. Ұ йым хатшылығ ында исламофобия жә не адам қ ұ қ ығ ымен арнайы айналысатын комитеттер де жұ мыс істейді. Саяси мә селелерімен қ атар, Ұ йым ә л­еуметтік-экономикалық, ғ ылыми-тех­никалық, мә дени сипаттағ ы тү рлі мә селелерді шешумен айна­лы­сып келеді.

Ал Қ азақ стан 1995 жылы Ислам конференциясы ұ йымына мү шелікке кіріп, ұ йым­ның кө пқ ырлы қ ызметі мен іс-шара­ларына белсене араласып, оның ә лемдік қ оғ ам­дастық алдын­да­ғ ы беделінің ө суі мен ислам ә лемі­нің абы­ройлы форумы ретінде бұ ­дан бы­лай да нығ ая беруі­не атса­лысып ке­леді. Сондай‑ ақ Қ азақ стан ең алдымен исламды бейбітшілік пен ілгерілеушілік діні ретінде таныту барысында ИКҰ мұ сылман ә лемінің тиімді ә рі беделді форумы болып қ айта ө рлеуін қ олдайтын болады. Ал 2011 жылғ ы тө рағ алық ету Қ азақ станғ а Ислам жә не Батыс ә лемдері арасындағ ы дә некер рө лін нығ айтуғ а, қ ұ ндылық тарды біріктіріп, тү рлі салада тә жірибемен алмасу ү шін жағ дай туғ ызуғ а мү мкіндік береді. Ө з кезегінде халық аралық қ ауіпсіздікті нығ айту, экономикалық ынтымақ тастық ты дамыту, татулық пен мә дениет ә ралуандығ ын сақ тау жә не ө ркениеттер арасында диалогты дамыту мә селелерінде Ислам конференциясы ұ йымының ә леуетін пайдалану маң ызды болып табылатынын естен шығ армағ ан маң ызды.

Ал Қ азақ станның Ұ йымғ а тө рағ алық қ а сайлануына келетін болсақ, бұ ның ө зі ә лемдік мұ сылман қ ауымдастығ ының елге деген зор сенімі, республикада жү зеге асып жатқ ан шараларғ а берілген жоғ ары бағ асы деп қ арағ ан лә зім. Бұ л ретте ұ лтаралық татулық пен кон­фессияаралық келісімді қ амтамасыз етудегі елеулі жетістіктері ү шін Қ азақ станның тө рағ алығ ынан тың бастамалар кү тілетіні де айқ ын. Ө йткені, діндер мен халық тар ара­сында ү нқ атысуды дамыту қ азіргі заманның ең маң ызды шарты һ ә м уақ ыттың зор талабы болып отырғ аны шындық. Бұ дан бө лек, Қ азақ стан ү шін толеранттылық қ ағ идаты - саяси мә дениеттің нормасы ғ ана емес, сонымен қ атар, мемлекеттік қ ағ идат болып саналады. Сондай-ақ Қ азақ станның алпауыт ұ йымғ а тө рағ а болуы ә лем мемлекеттері алдында беделін арттырып қ ана қ оймай, жоғ арыда айтқ анымыздай Батыс дү ниесі мен Ислам ә лемін байланыстыратын, ымыраластыратын алтын кө пірге айналмақ. Бұ ғ ан тағ ы бір дә лел Қ азақ стан ЕҚ ЫҰ -ғ а тө рағ алық кезіндегі қ ызметі барысында ксено­фо­бия мен исламофобия, нә сілдік кемсітушілік нашақ орлық қ а қ арсы тұ ру мә селелері бойынша ИКҰ мен ЕҚ ЫҰ арасында кең інен ынтымақ ­тастық орнатуғ а мү дделілік байқ атып еді. Дә л осы мә селеге қ атысты пікірталас алаң дарында да ә ң гіме ө рбіген болатын. Мә селен, ЕҚ ЫҰ ‑ ның Астана Саммиті аясындағ ы Шолу конференциясы барысында миграция мә селелері сө з болғ анда да дә л осы сауалдар кө лденеі тартылғ аны белгілі. Атап айтқ анда, «Қ ұ қ ық тық Қ азақ стан ү шін» қ оғ амдық бірлестігі азаматтық қ озғ алысының тө рағ асы Михаил Дә уенов мигранттардың тең қ ұ қ ылығ ына тоқ тала келе, дамығ ан елдерді Қ азақ станнан ү лгі алуғ а шақ ырды. «Ө йткені, біріншіден Қ азақ стан мұ сылман мемлекеті болғ андық тан мигранттардың негізін де мұ сылмандар қ ұ рады. Оның ү стіне бұ нда жағ дайдағ ы мұ сылмандардың негізгі бө лігі Кең ес одағ ы тұ сында бізбен қ андас, бауырлас болғ ан мемлекеттерден еді. Екіншіден, Қ азақ стан ө з аумағ ы арқ ылы Ресей мен Еуропағ а миграция ағ ынын транзиттік ө ткізуді жү зеге асыруда. Қ азақ стан осы арнаны ашты ә рі бұ л арна кедергісіз жұ мыс істеуде. Бұ л тұ рғ ыдан бізге тағ ар кінә да болмауы керек. Алайда, Ресей мен басқ а да Еуропа елдері миграциялық ағ ыннан тек экономикалық сипаттағ ы мә селелерге ұ рынып қ ойғ ан жоқ, ә леуметтік проблемалары ушығ ып кетті. Сонымен қ атар, бұ л елдердің азаматтық қ оғ амы мұ сылман мигранттарын қ абылдай алмай отыр. Олар тілі, діні, мә дениеті бойынша қ абылданбай келеді. Яғ ни, бұ л мемлекеттерде мұ сылман топтарының жер шарының басқ а да адамдары ретінде ө мір сү ретін ұ яшық тары қ алыптаспағ ан. Алайда, халық аралық нормағ а сә йкес, ә рбір мигрант дініне, сеніміне қ арамастан, ә лемнің кез келген нү ктесінде ө мір сү руге, кө шуге жә не сол елдің заң намасында қ амтылғ ан қ ұ қ ық тарды иеленуге қ ұ қ ылы болуы шарт», ‑ деген еді бірлестік тө рағ асы.

Яғ ни, М. Дә уенов ЕҚ ЫҰ назарын азиялық кең істікке аудару қ ажеттгін айтып, «мұ сылмандық пен демократияның ү йлесімді екендігін, осы екі мә селенің бір ортада, кез-келген мемлекетте, жаһ анның кез-келген нү ктесінде қ атар ө мір сү ре алатынын ө зара тү сіну қ ажеттігін» алғ а тартқ ан болатын. Бұ л бү гінгі жаһ аннан туындағ ан бір ғ ана мә селе. Десе де, аталмыш мә селе - нағ ыз назар аударып, халық аралық қ ауымдастық ты мойындата отырып, шешім қ абылдауды қ ажет ететін мә селе.

Ал енді ә деттегіше, «кезекті ұ йымғ а тө рағ алық ету Қ азақ станғ а не береді?», дегенге келейік. Біріншіден, жоғ арыда айтқ анымыздай сө зсіз Қ азақ станның беделін кө тереді. Батыс пен Ислам ө ркениеті арасында ө ркениеттерінің де бір ар­нада дамуына мү мкіндік жасап, ө з ұ станымын одан сайын нық тай тү седі. Екіншіден, Еуропадан алары бар Қ азақ станғ а Ислам ә лемінен де алатыны жоқ емес. Бұ л ретте ең алдымен елдің рухани байлығ ын алғ а тартуғ а болады. Ислам елдерімен ынтымақ тастық ты дамыта отырып, елдегі рухани азық ты ө рістетудің жағ дайы туары сө зсіз.

Сө з соң ында ИКҰ ‑ ғ а тө рағ алық барысында атқ арылуы жоспарланғ ан шараларғ а тоқ талсақ. 2011 жылғ ы 7-9 маусым кү ндері Астана қ аласында VII Бү кілә лемдік ислам экономикалық форумы ө тетіні жоспарланып отыр. Сонымен қ атар Қ азақ стан тө рағ алық барысында Ұ йымғ а мү ше елдер Сыртқ ы істер министрлерінің 38-Кең есін, 7- Ә лемдік исламдық экономикалық форумын, «ТМД елдеріндегі Ислам ролі» атты халық аралық конференцияны жә не басқ а да ірі шаралар ө ткізуді жоспарғ а салғ ан. Қ азақ станның Ислам конференциясы ұ йымына тө рағ алығ ының қ арсаң ында Ұ йым хатшылығ ы қ азақ стандық тарды бү гінде мұ сылман ә лемін толғ андырып отырғ ан мә ліметтермен, Ұ йымғ а мү ше мемлекеттердің алдарына қ ойылғ ан міндеттермен, ө зекті халық аралық проблемаларды шешуге қ осқ ан Ұ йымның ү лестерімен таныстыруды маң ызды деп санайтынын мә лімдеген еді. Осығ ан байланысты тараптар жылдың соң ына дейін осы бағ ытта бірқ атар бірлескен шаралар жү зеге асырмақ.

Егеменді қ азақ елінің 2010 жылы Европадағ ы қ ауіпсіздік пен ынтымақ тастық ұ йымына (бұ дан ә рі қ арай — ЕҚ ЫҰ) тө рағ алық ты бастап кеткені мә лім. Яғ ни, Қ азақ стан бір жыл бойы аталғ ан халық аралық ұ йымғ а басшылық етіп, бү кіл ә лемді аузына қ аратпақ. Ә рине, бұ л ө з отанымызғ а деген мақ таныш пен қ ұ рметті асқ ақ тататын іс-шара, дегенмен алмақ тың да салмағ ы бар дегендей, ол ө з кезегінде Қ азақ станғ а артылғ ан ү лкен сенім, кү тілетін ү кілі ү міт, жү ктелген ауыр міндет екенін де белгілі. Осынау ө зекті мә селе қ азір кө кірегі ояу ә рбір қ азақ стандық азаматты толғ андырады, сондық тан да қ оғ амымызда жан-жақ ты талқ ыланып, тү рлі зерттеулерге арқ ау болуда. Сондай бір игі іс-шараның ө туі “Қ азақ газеттері” ЖШС тікелей бастамасымен ұ йымдастырылды. Ө здерің ізге белгілі, “Қ азақ газеттері” ә лемдегі жә не еліміздегі ө ткір мә селелерді ешқ ашан назарынан тыс қ алдырғ ан емес. Бұ л жолы да біздің ұ йым Қ азақ стан ғ ылым-білімінің қ ара шаң ырағ ы саналатын Абай атындағ ы Қ азҰ ПУ-мен бірлесе отырып, жақ ында “Қ азақ станның ЕҚ ЫҰ -ғ а тө рағ алық етуі” тақ ырыбында дө ң гелек стол ө ткізді. Абай атындағ ы Қ азҰ ПУ ректоры, педагогика ғ ылымдарының докторы, профессор Пірә лиев С.Ж. дө ң гелек столды кіріспе сө збен ашып берді. Магистратура жә не PhD докторантура институты саясаттану жә не ә леуметтік-экономикалық пә ндер кафедрасының мең герушісі, философия ғ ылымдарының докторы, профессор Ә бсаттаров Р.Б. баяндама жасады. Саяси ғ ылымдарының докторлары, университет профессорлары Шалтық ов Ә.И., Қ ұ рманә лиев К.К., Ә уелғ азина Т.Қ., Жабина Ж.Р., Мұ хамбедьярова А.Т., саяси ғ ылым кандидаттары, доценттер Матақ баева Л.Х., Ә шімова З.И., Мен Д.В. жарыссө здің кө рігін қ ыздырды. Жас ғ алымдар да ө здерінің пікірлерін айтып, Сағ ындық ова Т., Маманов Ш., Тоқ таров А., Абдуллин Ж., Мә мбетқ алиев А., Аппазова А., Итакова Р.сияқ ты докторанттар мен магистранттар ойларын ортағ а салды.

Дө ң гелек столғ а “Қ азақ газеттері” ЖШС ұ жымынан қ атысқ андар — Кенжалин Ж.О. –“Қ азақ газеттері” ЖШС Бас директоры – редакторлар кең есінің тө рағ асы, саяси ғ ылымдарының кандидаты, Салқ ынбаев М. –“Ақ иқ ат” ұ лттық қ оғ амдық -саяси журналының бас редакторы, филология ғ ылымдарының кандидаты, Қ ойтай Қ. — “Ақ иқ ат” ұ лттық қ оғ амдық -саяси журналының жауапты хатшысы. Тақ ырыптың маң ыздылығ ын ескере отырып, Қ азақ станның ЕҚ ЫҰ -ғ а тө рағ алық етуіне орайластырылып ө ткізілген дө ң гелек стол материалдарымен оқ ырман қ ауымды да таныстыруды жө н кө ріп отырмыз.

Пірә лиев С.Ж.: Қ ұ рметті ә ріптестер! Бү гінгі ө тетін дө ң гелек ү стелдегі ғ алымдардың басқ осуы Қ азақ стан ү шін ғ ана емес, бү кіл ә лемдік маң ызы бар ө зекті мә селеге – Қ азақ стан Республикасының ЕҚ ЫҰ -ғ а тө рағ алық етуіне арналып отыр. Бұ л іс-шараны ө ткізуге мұ рындық болып отырғ ан “Қ азақ газеттері” ЖШС мен профессор Ә бсаттаров Раушанбек Боранбайұ лы жетекшілік ететін Абай атындағ ы Қ азҰ ПУ Магистратура жә не докторантура институтының Саясаттану жә не ә леуметтік-экономикалық пә ндер кафедрасы болып табылады. Біздің университетімізбен ү немі серіктестік орнатып жү рген, отандық ақ парат нарығ ында ерекше орын алатын “Қ азақ газеттері” ЖШС ұ жымына жә не ұ йым президенті, белгілі журналист ә рі саясаттанушы-ғ алым Кенжалин Жұ мабек Омарұ лына осындай игі бастамалары ү шін алғ ысымызды білдіреміз!

Қ азіргі таң да ЕҚ ЫҰ географиялық тұ рғ ыдан алсақ тек Европа елдерін ғ ана емес, Америка, Азия, Африка қ ұ рлық тарымен, мә дени-рухани тұ рғ ыдан алсақ шығ ыс пен батыс ө ркениеттерін, тү рлі діндерді ұ станатын халық тарды қ амтып, ә скери-саяси, ә леуметтік-экономикалық, экологиялық жә не гуманитарлық сияқ ты аса ө зекті салалардағ ы ө зара қ арым-қ атынастарды жү зеге асыратын халық аралық ұ йым ретінде танылып отыр.

Биыл – біз ү шін ерекше қ астерлі жыл.

Біз ел тә уелсіздігінің 20 жылдығ ына қ адам бастық.

Бодан жұ ртты бү гінгідей бостан кү нге жеткізген бұ л жолда біз биік белестерді бағ ындырдық.

Естерің ізде болар, 1997 жылғ ы халық қ а алғ ашқ ы Жолдауымда мен былай деген едім:

«2030 жылы біздің ұ рпақ тарымыз бұ дан былай ә лемдік оқ иғ алардың қ алтарысында қ алып қ оймайтын елде ө мір сү ретін болады».

Осы сө здерге кезінде кү мә н келтіргендер аз болғ ан жоқ.

Дегенмен, діттеген бұ л межеге біз 33 жылда емес, бір мү шел жаста ғ ана жеттік!

Кү ні кеше Астанада 56 елдің басшылары мен халық аралық ұ йым ө кілдерінің басын қ осқ ан Саммит – соның айшық ты айғ ағ ы.

Жұ лдызымызды жарқ ырата тү скен бұ л мерейлі белестен бұ рын да біз біршама биіктерді бағ ындырдық.

Біз талайлы заманда тарыдай шашылып кеткен қ андастарын атамекенге жинағ ан ә лемдегі ү ш елдің бірі болдық.

Осы жылдары шет елдерден 800 мың нан астам отандасымыз келіп, халық саны бір жарым миллионғ а артты.

Біз Сарыарқ аның сайын даласына сә улеті мен дә улеті келіскен Астана салдық.

Есілдің жағ асына серпінді дамуымыздың символы болғ ан ең селі Елорда қ ондырдық.

Халқ ы тату-тә тті, саясаты сарабдал елдің ғ ана қ азынасы қ ыруар, болашағ ы баянды болады.

Қ азақ станның халық аралық резерві бү гінде 60 миллиард долларғ а жуық қ аржынық ұ райды.

Ырыс – ынтымақ қ а жолығ ады, дә улет – бірлікпен толығ ады.

Тә уелсіздік жылдарында ел экономикасына 120 миллиард доллардан астам шетелдік инвестиция тартылды.

Сонымен қ атар біз ә лемнің 126 еліне 200-ден астам ө нім тү рін шығ арамыз.

Бү гінде ұ лттық дә улетіміздің ү штен бір бө лігі шағ ын жә не орта бизнестен қ ұ ралады.

Ауыл шаруашылығ ы саласы да дамып келеді.

Жалпы ішкі ө нім ө сімі 2010 жылы 7 пайыз, ө неркә сіп ө ндірісі – 10 пайыз, ө ң деу ө неркә сібі 19 пайыз мө лшерді қ ұ рады.

Орташа айлық жалақ ы 2007 жылғ ы 53 мың нан 2010 жылы 80 мың тең геге дейін артты.

Ұ лттық ә л-ауқ ат дең гейі жө нінен ә лем мемлекеттерінің рейтингінде Қ азақ стан ө ткен жылы 26 сатығ а ілгерілеп, 110 ел арасынан 50 -ші орынғ а кө терілді.

Біздегі орташа айлық жалақ ы 5 жарым есеге, зейнетақ ының орташа кө лемі 4 есеге кө бейді.

Біз дү ниені дү рбелең ге салғ ан дағ дарыстан демікпей шығ ып, дамудың даң ғ ыл жолына батыл бет бұ рдық.

Алдымызғ а ұ ланғ айыр мақ саттар қ ойдық жә не оларғ а қ ысқ а мерзімде қ ол жеткіздік.

Тә уелсіздік жылдарында 500-ге жуық жаң а денсаулық сақ тау нысандары салынды.

Медицина мекемелерінің материалдық -техникалық базасы айтарлық тай жақ сарды.

Еліміз білім беру ісін дамытуда 129 елдің арасында кө ш бастаушылар қ атарында келеді.

Ө ткен онжылдық та білімге бө лінетін қ аражат 10 есеге кө бейді.

Осы жылдары 750 жаң а мектеп салынды.

Сонымен қ атар, 5 302 мектепке дейінгі мекемелер, 1 117 балабақ ша мен 4 185 орталық ашылды.

Астанада ғ ылым мен білім индустриясының жаң а ғ асырдағ ы орталығ ы болатын университет ашылды.

Біз осылайша аз жылда алапасы артқ ан айдынды елге, қ уатты ұ лтқ а айналдық.

Осының бә рі жұ ртымызды жаһ андық ауқ ымда ойлауғ а баулу мақ сатында жасалуда.

Бү гiнгi Қ азақ стан - экономикасы қ арқ ынды дамып келе жатқ ан, ә леуметтiк-экономикалық инфрақ ұ рылымы ө зiне сай қ алыптасқ ан, демократиялық қ оғ ам қ ұ руғ а батыл кiрiскен бiрден-бiр мемлекет.

Егемендi ел болуда ө з дә стү рi мен менталитетiн сақ тай отырып, дамудың жаң а бағ ытына бет алып келе жатқ ан бiздiң мемлекетiмiз туралы ә лемнiң белгiлi басылымдары да ү немi айтып, жазып келедi.

Бұ л орайда, Қ азақ стан Президентi Нұ рсұ лтан Назарбаевтың ерен ең бегi мен асқ ан кө регендiгi ә лем назарын ө зiне аударып отыр. Осы 20 жыл сіз бен біздің ортақ тарихы­мыз. Ортақ тағ дырымыз. Ортақ қ уанышымыз. Ортақ жең ісіміз. Демек, осынау ғ асырлық мә ні бар ұ лы оқ иғ алардың басты кейіпкері, тә уелсіз Қ азақ стан Республикасының тұ ң ғ ыш Президенті Нұ рсұ лтан Назарбаев туралы айтқ анда, халқ ы Елбасын тек мақ тамайды, Президентімен мақ танады! “Бірінші” деп мақ танады!

Нұ рсұ лтан Назарбаев тек қ ана Астана қ ала­сының бас сә улетшісі емес, ол жаң а ғ асырдағ ы жаң а тұ рпатты Қ азақ елінің бас сә улетшісі. Жаң арғ ан Қ азақ станның бас сә улет­шісі. Қ азақ стан мемлекеттілігінің іргета­сын қ алаушы, орнық тырушы, орнатушы, тұ ң ғ ыш Ту ұ стаушысы. Жаң арғ ан ә лемдегі жаң а Қ азақ станның ә рі ақ ыны, ә рі батыры! Халық қ аһ арманы.

Елбасымыз Нұ рсұ лтан Назарбаевтың 130-дан астам ұ лттар мен ұ лыстарды дархан даламыздың тө рiнен орын берiп, ә рқ айсысының тiлiн, дiлiн, дiнiн, ә дет-ғ ұ рпын, салт-дә стү рлерiн сақ тап ө ркендеуiне бейбiт саяси-экономикалық тұ рақ тылық ты қ амтамасыз ету ү шiн ел, жер иесi қ азақ тармен достық ынтымақ пен терезесi тең қ ұ қ ық пен ө мiр сү руi дана басшылығ ының жемiсi.

Бү гiнгi таң да Елбасымыз Нұ рсұ лтан Назарбаевтың сара, дана басшылығ ының арқ асында Қ азақ мемлекетi дү ниежү зiлiк Бү кiл Бiрiккен Ұ лт Ұ йымнан бө лек саяси экономикалық одақ тар мен ұ йымдардың белсендi мү шесi екенiн дү ние жү зi халық тары мойындап отыр.

Кең ес Одағ ы тарағ ан соң, экономикалық, ә леуметтiк-саяси қ ұ рылымдары тығ ырық қ а тiрелген басқ а республикалардың iшiнде Қ азақ стан ғ ана барлық сыннан мү дiрмей ө тiп келе жатыр десе болады.

Осының бә рiне халық ел басшысы - Президентiмiз Нұ рсұ лтан Назарбаевқ а ү лкен сенiм артып, оны дұ рыс таң дай бiлуiнiң арқ асында ғ ана қ ол жеткiзiп отыр. Ү лкен мү мкiндiктерге ие Қ азақ стан бү гiнде ә лемдегi ө те жылдам дамып келе жатқ ан мемлекеттiң бiрi.

Бү гінгі Қ азақ стан дү ние жү ­зін­дегі дамы­ғ ан, ө ркениетті 50 ел­дің қ атарына қ осылуғ а бет бұ р­ды. Бұ л кө реген кө шбасшымыз Нұ рсұ лтан Ә бішұ лының тікелей ең бегінің арқ асы екендігі аян. Тә уелсіздік алғ ан мер­зімнен кө п ұ замай жатып-ақ жаң а ә лем­де жаң а Қ азақ стан атауы пайда болды. Аузы дуалы дү ние жү зі саясаткерлері, сарапшы­лары­­ның ө зі ел дамуының алып ады­­мын “қ а­зақ ­стандық модель” деп атауы Президентіміз Нұ рсұ л­тан Ә бішұ лы Назарбаевтың есімі­мен тікелей байланысты екендігіне дау жоқ. Кезінде Джордж Ва­шингтон, Мұ стафа Кемал Ата­тү рік, Махатма Ганди секілді ұ лы тұ л­ғ алар.. жалғ асын жақ сы керуе­нін­де Нұ рсұ лтан Назарбаев алдың ғ ы сапта кө ш бастап келеді”

Қ азақ станның тарихи-мә дени мұ расы жалпыадамзат мә дениетінің қ ұ рамдас бө лігі, этнос қ оғ амы, адамның ақ ыл-ойын қ алыптастырып жә не дамытуғ а ық пал ететін, тарихи жадыны маң ызды сақ таушы болып табылады.

Қ азақ стан Республикасы Конституциясы ә р азаматқ а, мә дени ө мірге араласуғ а, мә дени мекемелер мен тарихи-мә дени мұ раларды пайдалануғ а кепілдік береді. Қ азақ стан Республикасы Конституциясы ә р азаматты тарихи-мә дени мұ ралардың сақ талуына қ амқ ор болуғ а, тарих жә не мә дениет ескерткіштерін қ орғ ауғ а міндеттейді.

Тарихи-мә дени мұ раны мемлекеттік-қ ұ қ ық тық қ орғ ау ө зінің қ ұ ралдары, формалары жә не ә дістер эволюциясы бойынша қ ызық ты танымдық тарихы бар. Қ азақ стан Евразияның ә леуметтік, этномә дени жә не рухани байланысын біріктіретін Орталық Азиялық аймақ бө лігі бола отырып, тек жақ ын арада ғ ана ХХ-ғ асырдың 90-жылдарының басында мә дени жә не табиғ и мұ раны қ орғ ау бойынша ЮНЕСКО қ ызметіне қ атыса бастады.

ЮНЕСКО-ның мә дени мұ ра саласында мә дени ресурстарды дамытуғ а ық пал ету жә не оны бү лінуден аман сақ тау бойынша кө пжылдық қ ызметі ЮНЕСКО-ның мә дени жә не табиғ и мұ раны сақ тау бойынша Конвенциясы (1972ж.), Материалдық емес мә дени мұ раны сақ тау Конвенциясы (2003ж.), мә дени жан-жақ тылық туралы Конвенцияны ө ң деумен іске асырылады.

Бү кілә лемдік мұ ра туралы Конвенция жә не 812 объектіден тұ ратын Бү кілә лемдік мұ ра тізімі, оның ішінде 137 елден 628 мә дени, 160 табиғ и жә не 24 аралас мұ ра. Мә дени материалдық жә не материалдық емес мұ ра, соның ішінде аралас мұ раны сақ тау мә селелері Қ азақ стан Республикасы Ұ лттық комиссиясы мен ұ йым арасындағ ы қ ызметтестіктің басым бағ ыттардың бірі болуда [1].

Ә лемдік мұ ра мен табиғ и мұ раны сақ тау жә не Бү кілә лемдік мұ ра тізімін одан ары нығ айту ү шін Конвенцияны атқ ару бойынша қ ызметті ү йлестіріп, бақ ылайды. ЮНЕСКО-ның 33-ші Бас конференциясында Қ азақ стан 2005 жылдың қ азанында серіктестік ретінде Бү кілә лемдік мұ ра Комитетіне енді. Біздің елдің Бү кілә лемдік мұ ра Комитетіне енуі Ұ лттық комиссия мен бү кілқ азақ стандық қ оғ амнан бү кілә лемдік мұ ра Комитеті ұ лттық, аймақ тық номинациялармен мұ қ ият жұ мыс істеуді талап етеді. Сонымен қ атар, бай табиғ и жә не мә дени мұ раларғ а қ арамастан Бү кілә лемдік мұ ра комитеті эксперттерінің есептеуінше Орта Азияның Бү кілә лемдік мұ ра тізімінде ү лесі аз. 1991-2005 жж. аралығ ында бұ л тізімге Орта Азия елдерінен тек жеті номинация ендірілген. Жеті номинацияның ішінен Қ азақ стандық Қ ожа Ахмед Яссауи мавзолейі жә не Тамғ алы археологиялық ландшафты-петроглифтер. Қ алғ ан бес объектілерге ө збек қ алалары - Хива, Бұ хара, Шахрисябз, Самарқ анд жә не тү ркмен қ аласы - Мерв.

Аймақ тың басқ а номинацияларын ө ткізу жұ мысы жеткіліксіз ө туде, бү кілә лемдік мұ ра комитетіне ұ сынғ ан жеті номинацияның тө ртеуі қ айта ө ң деуге қ айтарылды. Қ азақ стан номинацияғ а ұ сыныс ретінде тө рт объекті дайындағ ан: «Солтү стік Қ азақ стан далалары мен кө лдері», «Солтү стік Тянь-Шань», Торғ ай даласы, Батыс Тянь-Шань.

ЮНЕСКО тапсырмасы бойынша бү кілә лемдік табиғ атты қ орғ ау одағ ының мамандары «Сары-Арқ а» объектісін оң ды бағ алау мақ сатында Орта Азияда тақ ырыптық зерттеулер ө ткізуде. Бү кілә лемдік мұ ра тізімінде қ ырғ ыз жә не тә жік табиғ и жә не мә дени объектілерінің болмауы, бү кілә лемдік мә дени жә не табиғ и мұ раны қ орғ ау бойынша Конвенцияны орындау қ иыншылығ ы экономикалық мә селелермен байланысты, номинацияларды ұ сынуғ а мемлекеттік қ аржыландырудың болмауы, білікті ұ лттық эксперттердің жетіспеушілігінен тү сіндіріледі.

Мысалы, архитектуралық -тарихи қ ала Бұ хара Бү кілә лемдік мұ ра тізіміне 1993 жылы ендірілгеніне қ арамастан ә лі кү нге шейін бұ л ескерткішті қ орғ ау шаралары бойынша Мемлекеттік бағ дарлама ө ң делу ү стінде. Бұ л бағ дарлама жә не басқ аларды іске асыруғ а мемлекеттік бюджеттен қ аржы бө лу қ иындығ ымен байланысты.

Осындай қ аржы қ иындық тарына байланысты Қ азақ станнан басқ а Орталық Азияның бірде-бір елі мә дени мұ раны сақ тау саласы бойынша Мемлекеттік бағ дарламаны қ абылдамағ ан.

Тә уелсіздік алғ алы бері қ олғ а алынғ ан жә не «Мә дени мұ ра» бағ дарламасы[2] аясындағ ы атқ арылғ ан жұ мыстардың негізінде ғ ылыми айналымғ а жаң а тарихи жә не археологиялық деректер қ осылды

Қ азақ стан Орталық Азия тіпті бұ рынғ ы Кең ес елдері ішінен (2004-2006жж жә не 2009-2011жж) «Мә дени мұ ра» Мемлекеттік бағ дарлама қ абылдағ ан тұ ң ғ ыш ә рі ә зірше жалғ ыз ел болып тұ р. Қ азақ стан ү кіметі сол Бағ дарламағ а сә йкес нормативті-қ ұ қ ық тық базасын даярлау жә не зерттеу, сақ тау жә не мә дени мұ раны пайдалану бойынша жұ мыстар мен шаралар ө ткізуде.

Қ азақ стан Республикасы Мә дениет жә не ақ парат министрлігінде «Мә дени мұ ра» бағ дарламасын іске асыру бойынша қ оғ амдық Кең ес жұ мыс істеді. Осылайша, бағ дарлама басымдылығ ына сә йкес мә дени мұ раны қ орғ ау мен насихаттау бойынша жобалар мен жасалып, атқ арылуда. Бұ ндай бағ дарлама Қ азақ стандық номинацияларды Бү кілә лемдік мұ ра тізіміне ендіруге ел мү мкіндігін арттыруғ а зор мү мкіндік береді анық.

ЮНЕСКО эксперттерінің есептеуінше Қ азақ стан материалдық мұ ра объектілері жә не археологиялық қ ұ рылымдарын басқ ару мен консервациялау саласында Орта Азия аймағ ы бойынша алда келеді. Оғ ан куә Отырар ежелгі қ алашығ ын консервациялау бойынша табысты іске асырылғ ан «Ә рекет жоспары», Қ азақ стан археологтарының кә сіпқ ойлығ ы, ә рі 2003 жылы қ ұ рылғ ан ICOMOS-Қ азақ стан Ұ лттық комитеті. ЮНЕСКО Қ азақ стан-Жапония бірлескен ежелгі Отырар қ аласын консервациялау жә не сақ тау бойынша жобасы Қ азақ стан ү кіметінің қ олдауына ие болып соң ғ ы жылдарда жалғ асын табуда.

Отырар қ алашығ ы бойынша қ ұ жат дайындалу дә режесінде, атап айтқ анда менеджмент-жоспары дайындалуда. Ол ЮНЕСКО-ның Бү кілә лемдік мұ ра тізіміне ұ сынылатын номинациялардың бірі болып табылады. Номинацияғ а тағ ы бір ескерткіш Яссы-Тү ркістан ұ сынылды. Номнацияны даярлау бірнеше мекемелер мен ведомоствалардың ЮНЕСКО ісі бойынша Қ азақ стан Республикасы Ұ лттық комиссиясының, ЮНЕСКО жанындағ ы Қ азақ стан Республикасы тұ рақ ты ө кілінің жинақ талғ ан эксперттер командасының ұ зақ жә не жігерлі жұ мысын қ ажет етеді. [3].

Менеджмент-жоспардың қ ұ жаттарын даярлау міндетті тү рде 4 «С» талабына сә йкес келуі тиіс – Credibility, conservation, capacity building, communication - объектінің толық шынайылығ ы, консервация немесе сақ талуы, ұ лттық потенциалын нығ айту, коммуникация қ ұ ралдары арқ ылы тұ рғ ындарды ақ параттандыруды арттыру. Бірақ ол бұ нымен біптейді, оны келіссө здер жү ргізу, хат жазысу, халық аралық эксперттерді тарту, ішкі жә не сыртқ ы қ аржыландыру кө здерін табу арқ ылы іске асыру жолдары бар.

Мерзімдік есеп беру Бү кілә лемдік мұ раны сақ тау Конвенцияны орындау процесінің маң ызды ө лшемі болып табылады, себебі ө ркениетке бағ а жетпес қ ұ ндылық болып табылатын қ орғ ау объектілерінің жағ дайын бақ ылау, ақ паратты жаң арту мен аймақ тық қ ызметтестік механизмін кең ейту. Бұ л жұ мыстардың кү рделілігін, мысал ретінде тә жік ө тініштерінің баяу жылжуын айтуғ а болады.

Қ азіргі кезде қ азақ стандық номинациялардың ЮНЕСКО-ның Бү кілә лемдік мұ ра тізіміне алдын-ала ендіруге 13 объект кіреді, олардың ішінде мә дени-ортағ асырлық қ ала Яссы-Тү ркістан; Отырар қ алашығ ы; Бегазы-Дә ндібай мә дениетінің мегалитикалық мавзолейі; Арпа-Изен петроглифтері; табиғ и - Ақ су-Жабағ ылы мемлекеттік табиғ и қ орығ ы, Алтын-Емель Ұ лттық табиғ и саябағ ы, Солтү стік Тянь-Шань (Іле-Алатау Ұ лттық табиғ и саябағ ы); Солтү стік Қ азақ станның далалары мен кө лдері; аралас – Тамшалымә дениетінің тас балбалдары; Ұ лытау мә дени ландшафты; Қ аратау тау сілемдерінің палеолиттік қ ұ рылыстары; Ешкіө лмес петроглифтері, Меркі тү ркі мавзолейі.

Республикамызда ө лкенiң кө не тарихын, архитектуралық ескерткiштерiн, материалдық мә дениетiн зерттеуде аз жұ мыс атқ арып келе жатқ ан жоқ.

Қ азақ стан Республикасы мә дениет жә не ақ парат министрлiгi, Республика тарихи, мә дени, табиғ и ескерткiштердi қ орғ ау қ оғ амы орталық кесененiң бiрлесiп iс атқ ару нә тижесiнде кө птеген жылжитын жә не жылжымайтын ескерткiштер, елдi мекендер, қ алашық тар немесе тұ тас қ алалар жә не оның тө ң iрегiндегi мекендер, су ару жү йелерi т.б. анық талып табылады.

Оларды сақ тап, зерттеу жә не насихаттау мақ сатында Республика ү кiметi музей-қ орық тар ұ йымдастырылды. Олардың iшiнде Тараздағ ы «Кө не Тараз ескерткiштерi», «Маң ғ ыстау материалдық мә дениет ескерткiштерi» жә не Ү стiрт-Маң ғ ыстау облысы, Отырар мемлекеттiк археологиялық қ орық -музейі Оң тү стiк Қ азақ стан облысында. Олар кө не ескерткiштердi есептеу, сақ тау, паспорттау, бұ қ аралық ақ парат қ ұ ралдары арқ ылы насихаттауда кө п жұ мыстар атқ аруда

Қ азiргi кезде Ш.Уалиханов атындағ ы Тарих жә не этнология институтының «Тарих жә не мә дениет ескерткiштерi жинағ ы» арнайы бө лiмi Оң тү стік Қ азақ стан жә не Жамбыл облыстары бойынша «Жинақ» қ ұ растырылып жарық қ а шығ арғ ан. Белгiлi болғ андай, барлығ ы он томдық «Қ азақ стан тарихы» мен «Мә дениетiнiң жинағ ын» шығ ару жоспарланды.

Бұ л iргелi энциклопедиялық ең бек қ азақ халқ ының тарихи-мә дени мұ расын есепке алу, зерттеу, қ орғ ау жә не пайдалануының ғ ылыми-негiзi болып табылады.

Кә сiпорындар, мекемелер, ұ йымдар, оқ у орындары, қ оғ амдық бiрлестiктер мен азаматтар ескерткiштердi насихаттауғ а қ атысып, ескерткiштердi қ орғ айтын мемлекеттiк органдарғ а ескерткiштердi қ орғ ау, сақ тау жә не пайдалану жө нiндегi шаруаларды iске асыруда.

Отырар мемлекеттік археологиялық қ орық -музей қ ызметінің мақ саты тарихи жә не мә дени маң ызы бар археологиялық жә не сә улет ескерткіштерін сақ тау болса, онда тарихи мұ раларды жинақ тау, сақ тау, ғ ылыми зерттеу, ескерткіштерді қ орғ ау, ағ артушылық -экскурсиялық кө пшілік жұ мыстарын жү ргізетін бес ғ ылыми бө лім жұ мыс жасайды.

Сонымен қ атар ғ ылыми кітапхана қ орында 3000-ғ а тарта аса сирек кездесетін кітаптар бар. Музей қ орында музей саласына қ атысты ө ткен тарихымыз бен рухани мә дениетімізді, тұ рмыс-салтымызды халық қ а кө рнекті тү рде жеткізетін 22 мың нан астам жә дігерлер сақ таулы. Сондай-ақ музей қ орын жылына ел ішінен жә не қ азба жұ мысы кезінде табылғ ан 300-ден астам жә дігер толық тырады.

2008 жылғ ы есеп бойынша, археологиялық кө рме залында 356, этнография кө рме за­лында 465, Ә л-Фараби залында 78, Арыстанбаб кесенесінде 18, Отырар тө беде 1, музей ауласында 5, музейдің ғ ылыми кітапханасында 56, ә дебиет жә не ө нер бө лімінің экспозиция залында 700 жә дігер қ ойылғ ан. Жалпы саны 1679 дана кө рнекілер мен кітаптар кө пшіліктің кө ріп танысуына жә не тарихи мә ліметтер алу ү шін қ ойылғ ан. Кө рме залдарына қ ойылатын жә дігерлер уақ ытына қ арай ө згертіліп отыры­лады. Музей қ орындағ ы жә дігерлер саны 22281 дана. Негізгі қ ордағ ылар 19861, кө мекші қ ордағ ылар 2460 дана[4].

Ұ лы Жібек жолының кү ре тамырында орналасқ ан Отырар ө лкесінің тарихи-мә дени мұ ралары Қ азақ станның ортағ асырлық тарихын танып-білуде маң ызы зор.

«Мә дени мұ ра» мемлекеттік бағ дарламасының идеясы ә уел баста ұ зақ мерзімдік ү лкен жоба ретінде кө зделгендіктен, ө ткен бес жылғ а арналғ ан бағ дарламаны осы жобаның екінші кезең і деп қ арай отырып, қ олғ а алынғ ан кө птеген ауқ ымды шараларды ә рі қ арай жалғ астырылады. Ө йткені осының бә рі ү лкен істің бастамасы ғ ана. Осығ ан байланысты бастағ ан ісімізді жү йелі жалғ астыру мақ сатында 2008 жылы қ арашаның 17 жұ лдызында Ү кімет «Мә дени мұ ра» ұ лттық стратегиялық жобасының 2009-2011 жылдарғ а арналғ ан тұ жырымдамасының жобасы қ аралып, жү зеге асыруды тапсырылды. Біз ғ ана емес, ЮНЕСКО тарапына да бұ л – дү ниеде сирек кездесетін жоба, басқ а елдерге де ө неге болатын қ ұ жат деп белгіленеді.

ХХ-ғ асырдың 90-жылдары мә дениет жә не табиғ ат мұ ралары кө птеген елдерде аймақ тық дамудың ө зіндік экономикалық ресурстары ретінде бола бастады. Қ азақ станда ескерткіштерге бай бұ ндай территориялар ғ ажайып тарихи территориялар (Ғ ТТ) ретінде белгілі болды.

Елбасының бастамасымен қ абылданғ ан «Мә дени мұ ра» бағ дарламасы тарихи-мә дени мұ раның ү лкен бір бө лігін жү йеге келтіріп, оны айналымғ а тү сіруге мү мкіндік берді. Осы кезең ішінде 40 археологиялық жә не 26 ғ ылыми-қ олданбалы зерттеу жү ргізілді. Соның арқ асында ғ ылымғ а мың нан астам артефактілер енгізілді. «Мә дени мұ ра» аясында Қ ытай, Тү ркия, Моң ғ олия, Ресей, Жапония, Мысыр, АҚ Ш жә не Батыс Еуропа елдеріне жасалғ ан ғ ылыми-іздестіру экспедицияларының нә тижесінде, қ азақ халқ ының тарихына, этнографиясына, ө неріне қ атысты 5000-нан астам аса қ ұ нды мұ рағ ат қ ұ жаттары атажұ ртқ а қ айтарылды. Тарихымызғ а жә не мә дениетімізге қ атысты аса маң ызды 73 ескерткіш қ айта қ алпына келтірілді[5].

«Мә дениет - ұ лттың бет-бейнесі, рухани болмысы, жаны, ақ ыл-ойы, парасаты. Ө ркениетті ұ лт, ең алдымен, тарихымен, мә дениетімен, ұ лтын ұ лық тағ ан ұ лы тұ лғ аларымен, ә лемдік мә дениеттің алтын қ орына қ осқ ан ү лкенді-кішілі ү лесімен мақ танады. Сө йтіп, тек ө зінің ұ лттық тө л мә дениеті арқ ылы ғ ана басқ ағ а танылады» деген еді Президент Нұ рсұ лан Назарбаев.

Қ азақ стан-2030 Стратегиясы – ел дамуының 2030 жылғ а дейінгі кезең ге арналғ ан стратегиялық бағ дарламасы. 1997 жылы қ азанда қ абылданғ ан. ПрезидентН.Ә.Назарбаевтың Қ азақ стан халқ ына жолдағ ан арнауында баяндалғ ан. Стратегияда кө зделген мақ сат – ұ лттық бірлікке, ә леуметтік ә ділеттілікке, бү кіл жұ ртшылық тың экономикалық ә л-ауқ атын жақ сартуғ а қ ол жеткізу ү шін тә уелсіз, гү лденген жә не саяси тұ рақ ты Қ азақ стан мемлекетін орнату. Осы мақ сатқ а орай мынандай ұ зақ мерзімді негізгі бағ ыттар бө ліп кө рсетілді:

· Ұ лттық қ ауіпсіздік: аумақ тық тұ тастық ты толық сақ тай отырып, еліміздің тә уелсіз мемлекет ретінде дамуы. Мемлекеттің тұ рақ ты тү рде дамуын қ амтамасыз ететін барлық қ ажеттіліктер шең беріндегі бастапқ ы шарт – ұ лттық қ ауіпсіздік жә не мемлекеттіліктің сақ талуы. Ұ лттық қ ауіпсіздікті қ амтамасыз етудің негізгі кө рсеткіші ретінде демократиялы, индустриясы дамығ ан басты мемлекеттермен байланыстарды кү шейту, халық аралық институттар мен форумдардың кө мегі мен жә рдемін пайдалану қ ажеттігі атап кө рсетілді. Мұ ның ө зі халық ар. қ оғ амдастық тарапынан Қ азақ станғ а қ олдау жасаудың жақ сы жолu