Тақырып. Әдебиеттік оқудан білім және құзіреттілік нәтижелерін тексеру мен бағалау

Мақ саты: Оқ ушылардың қ алыптасып қ алғ ан білім дағ дыларының дең гейі мен жаң а білімді мең геруге байланысты жұ мыс тү рлерімен таныстыру.

Қ арастырылатын сұ рақ тар:

1 Ә дебиеттік оқ у сабақ тарында оқ ушылардың ө здіктерінен орындайтын жұ мысы

2 Ә дебиеттік оқ у сабақ тарында оқ ушылардың дағ дыларын, шеберліктерін есепке алу

Оқ у жұ мысына қ ойылып отырғ ан қ азіргі талаптар бойыншаоқ ушылар ә деби шығ армаларды талдауда ізденіс дағ дыларын мең геруі тиіс, бұ л ү шін проблемалық тапсырмаларды орындау, проблеманы шеше білу дағ дылары қ ажет. Табиғ и қ абілетін дамыту ү шін баланың білім-дағ дыларды дайын кү йінде жаттап білгеннен гө рі, ө здігінен, творчестволық тұ рғ ыда ойлана отырып ә рекет етуі арқ ылы білімді алу дағ дысын мең герудің маң ызы зор. Психологтардың айтуынша, бала дамуының ә рбір кезең деріне сай, оларда ә ртү рлі ә рекетке (эмоционалдық, интеллектуалдық) деген сезімталдық болады. Сол сезімталдық ты, оның ішінде интеллектуалдық сезімдерді дер кезінде ерте дамыту қ ажет, ө йткені, оны кейін толық тыру қ иынғ а соғ ады. Яғ ни, творчестволық ойлауғ а бастауыш сыныптарда ерекше кө ң іл бө ліну қ ажет, ол ү шін оқ ушылардың табиғ и қ абілетін ең жоғ арғ ы дең гейде дамуына мү мкіндік тауатын ақ ыл-ой ә рекетін ұ йымдастыру керек. Творчестволық ә рекеттің маң ызды сипаттамаларының бірі – оқ ушылардың білім дағ дыларын ө здігінен жаң а ситуацияда кө рсете білуі, яғ ыни оқ ушы ү шін жаң а болып есептелінетін ситуацияны шешуге ө зінде бар, тіпті ертеректе мең герген білім дағ дыларын пайдалана білуі. ә рине, мұ ны жү зеге асыру бала ү шін оң айғ а соқ пайды.

Ә деби шығ армаларды мең герудегі оқ ушылардың творчестволық ә рекеттерінің сипаттары мыналар:

- ә деби шығ армалардың маң ызды элементтері мен ө зекті байланыстылығ ын екінші қ атардағ ы мә ліметтерден ажырата білу;

- ә деби шығ армаларғ а талдау жасаудың балама мү мкіндіктерін, яғ ни белгілі проблеманы шешудің ә р тү рлі мү мкіндіктерін кө ре білу;

- проблеманы шешудің бұ рын белгісіз жаң а мү мкіндіктерін, қ ұ рылымын таба білу.

И.Я.Лернер мен М.И.Скаткин білімнің мазмұ ны адамның ә р алуан іс-ә рекеттерге, дү ниеге, қ ұ былыстарғ а бағ а берудегі кө ң іл-кү йін, эмоциясын, эмоциялық сезімін де қ амтиды деп есептейді. Эмоциялық сезім белгілі мазмұ нғ а негізделеді. Эмоция – біздің дү ниені қ ұ былысты сезініп білуіміздің, оларды бағ алауымыздың, ойымыздың ерекше кө рінісі.

Баланың эмоциялық кө ң іл-кү йі кө терің кі болса, оқ у материалын ұ ғ ыну да жең іл, творчестволық ойлауы да ұ шқ ыр болатыны белгілі.

Бастауыш мектепте ә дебиет пә нін оқ ытуда осы айтылғ ан физиологиялық психологиялық заң дылық тарды ескеріп, басшылық қ а алып отыру қ ажет.

5-тақ ырып. Қ азіргі заманғ ы оқ у сабақ тарының типі мен қ ұ рылымы Мақ саты: Бастауыш сыныпта ә дебиеттік оқ у ә дістемесіндегі сабақ тардың типі мен қ ұ рылысымен таныстыру.

Қ арастырылатын сұ рақ тар:

1. Ә деби оқ уды бастауыш сыныптарда оқ ыту ә дістемесі

2 Бастауыш сыныптарда ә деби оқ уды инновациялық оқ ытуды ұ йымдастырудың тү рлері

Педагогика ғ ылымы жалпы оқ уды, ғ ылыми білімдерді мең герудің ө зін ақ иқ ат болмысты, шындық ты танып білу процесінің бір тү рі деп қ арайды. Олай болса, дү ниетанымдық заң дылық тар бастауыш мектепте ә деби білім берудің, яғ ни ә дебиетті оқ ыту ә дістемесінің методологиялық негізі болып есептеледі.

Бастауыш мектепте ә дебиет пә нін оқ у процесінде оқ ушылар ө здеріне элі белгісіз шығ армалардың идеялық мазмұ нын, қ ұ былыстар мен оқ иғ аларды, фактілерді, заң дылық тарды, кө ркем сө з ө нерінің ө рнегін, қ оғ амдық ә леуметтік шындық ты, болмысты танып біледі, яғ ни ақ иқ ат шындық ты танып біледі.

Ресейлік жаң ашыл ұ стаз Е. Ильин айтқ андай, кө ркем туындының ішкі, сыртқ ы қ асиетін, табиғ атын терең дете тү сінуге кө мек жасау, оқ ушыларды шығ армашылық жұ мыстарғ а баулу, олардың алдына ө з беттерімен шешуді талап ететін ә р тү рлі проблемалар қ ою, ә рі оның жауабын іздетуге баулу да осы кезең нің міндеті.

Ана тілінен /ә дебиеттен/ сабақ беруде мұ ғ алім ең алдымен кө ркем сө з табиғ атын аліатын заң дылық тарды білуі керек, сондай ақ кө ркем туындыны талдаудың ғ ылыми ә дістемелері жетік мең геруі қ ажет. Ә деби шығ армаларды оқ ытуда мұ ғ алім мен оқ ушы арасында бірлескен ең бек, бірлескен шығ армашылық, ө нерпаздық орын алуғ а тиіс. Ұ тқ ырлық мұ раты, мұ ғ алімдерден сабақ тың мақ сатын жинақ ты тү рде айқ ындап, белгілеп алғ аннан кейін, сол мақ сатты жү зеге асырудың ә діс-тә сілдерін де таң дап алда білуді талап етеді.

Ол ү шін ә р мұ ғ алім оқ ыту ә дістемесін жете біліп, ә рі оны сабақ мақ сатына қ арай іріктеп алып, шебер пайдалануы керек. Бұ л аса маң ызды, мұ ғ алімнен шығ армашылық ізденісті, жү йелі, тиянақ ты жұ мысты талап ететін мә селе болып табылады.Мұ ғ алім ә р ә діс-тә сілдің ө зіндік ерекшелігін, мү мкіндіктерін де жете білуі қ ажет. Кө пшілік жағ дайда мұ ғ алімнің ө зінің тө селген, дағ дыланғ ан ә діс-тә сілі болады. Мұ ндай мұ ғ алімдер қ ай тақ ырып болмасын, оны қ ай сыныпта ө ткізбесін, сабақ тың негізгі мақ сатын да еске алмастан, " дағ дығ а" айналғ ан ә діс-тә сілмен сабақ жү ргізе береді. Бұ ндай сабақ тар тиімді ө теді. Ол оқ ушыларғ а ө з дә режесінде білім бере алады деп айту қ иын ақ. Оқ у тә рбие жұ мыстарының барлық саласын бір ө зі шешіп тастайтын ә діс-тә сіл жоқ. Сол себептен де мұ ғ алім ә діс-тә сілдерді жете мең геріп қ оймай, оларды қ ай жағ дайда, қ алай пайдалануғ а болады, соныда ерекше ойлану керек. Мысалы, тә жірибе кө рсетіп жү ргендей, бір жағ дайда тиімді болғ ан, пайдалы деп танылғ ан ә діс-тә сілдер екінші жағ дайда кейде тиімді, пайдалы бола бермейді. Неге олай, себебі не? Оқ ушылардың таным белсенділігін ойлау қ ызметін дамытуда, жетілдіруде, оларғ а ө з бетінше қ орытынды тұ жырым жасата білуде проблемалық оқ ытудың маң ызы ерекше. Оқ ытудың бұ л тү рі арқ ылы мұ ғ алім оқ ушы алдында проблемалық жағ даят тудыратын танымдық -іздендіруші, шығ армашылық сипаттағ ы зерттеу ә дісіне бағ ытталғ ан тапсырмалар береді жә не оны орындата алады. Дегенмен де, осы проблемалық оқ ыту ә діс-тә сілдерінің мү мкіншіліктері шексіз емес. Оқ у материалының барлығ ы, барлық тақ ырыптар проблемалық жағ даятты талап етпейді. Сондай-ақ белсенділігі, білім дә режесі орташа, не ортадан тө мен сынып ұ жымына проблемалық оқ ыту ә р уақ ытта да жемісті болады деуге болмайды. Бұ л ә діс-тә сілдер оның ү стіне уақ ытты да кө п талап етеді. Ө тетін тақ ырып аса кү рделі емес, ә рі оқ ушылар дербес, ө здері шеше алмайтындай тапсырмаларғ а тө селген жағ дайда ғ ана проблемалық оқ ытуды басшылық қ а алу тиімді болады. Тү сіндірмелі-репродуктивтік ә дістің де ө зіндік ерекшелігі, мү мкіншілігі бар. Бұ л ә діс-тә сілдің ең тиімді жағ ы мұ ғ алім білімді қ ысқ а мерзім ішінде, барлық оқ ушыларды қ амти отырып, береді. Оқ у материалын ақ параттық сипатта, ә ң гімелеу, тү сіндіру сипатында жеткізеді. Оқ ушылар да ө з мү мкіндіктерінше ол білімді қ абылдап алады. Бірақ репродуктивтік-тү сіндірмелі ә дісте оқ ушының дербес ойлауы арқ ылы жү ргізетін ө зіндік жұ мыс тү рлері ә лсіз болып келеді. Сондай-ақ ә дебиетті оқ ытуда тиімділігі ерекше, кө рнекілік ә дісінің де мү мкіндіктері ә р тү рлі. Кө рнекілік оқ ушылардың пә нге қ ызығ ушылығ ын, таным белсенділігін арттырады. Дегенмен, оны ү немі пайдалану оқ ушылардың дерексіз тү рде ойлауын тежейді, кө ркем тілінің дамуына кедергі жасайды. Міне, сондық тан тиімділік идеялары да сабақ та мұ ғ алімнің ө зі тө селген бір ә діс-тә сілмен жұ мыс істеуін, немесе ө зі білетін барлық ә дісті бір сабақ қ а ү йіп-тө гуін жоқ қ а шығ арады, ә рі бір сү рлеу, бір ізбен жұ мыс істеудің тиімсіздігін дә лелдейді. Тиімділік идеялары оқ ыту ә дістерін ү йлесімді тү рде, сол сабақ тағ ы оқ у-тә рбие мақ саты, тақ ырып ерекшелігі, сабақ ө ткелі отырғ ан сыныптың жеке-даралық, жағ дайларын ескере отырып, таң дап, сұ рыптап ала білуді талап етеді. Белгілі, нақ тылы жағ дайғ а байланысты тиімді, пайдалы деп сұ рыпталынып алынғ ан ә діс-тә сілдер екінші жағ дайда тиімді болуы да мү мкін. Сол себепті ә діс-тә сілдерді ү немі бірлікте, ү йлестіре пайдаланғ ан дұ рыс болады. Ө зіндік ә дісін кө рнекілікпен, практикалық жұ мыстармен астастырып немесе зерттеу ә дісін тү сіндірмелі эдіспен ү йлестіре пайдаланудың маң ызы зор болмақ /ә рине, қ ай ә дістерді қ алай пайдалану сабақ мақ сатына байланысты туындайды/. Ал кейде практикалық, танымдық -іздендіруші ә дістерді кө рнекілік ә діспен ү йлестіре пайдалануғ а болады. Ә діс-тә сілдерді ү йлестіре қ олдану-оқ ушылар ең бегін ғ ылыми, тиімді тү рде ұ йымдастырудың маң ызды бір саласы. Бұ ндай сабақ тардан оқ ушылар жалық пайды, ә рі пә нге деген қ ызығ ушылығ ы, белсенділігі артады. Сабақ қ а ә зірлік ү стінде ө тетін тақ ырыпқ а зер сала отырып, оны қ андай ә діс-тә сілдер арқ ылы тү сіндіргенде ғ ана оқ ушығ а берік те тиянақ ты білім беруге болатынын ә бден ойластыру қ ажет. Ал ө зі таң дап алғ ан ә діс-тә сілдердің нә тижелі болуы ол мұ ғ алімнің қ аншалық ты дә режеде оқ ыту ә дістерін жете біліп, жете мең геруіне байланысты. Егер мұ ғ алім сө здік ә дісінің теориялық білім берудегі тиімділігін ескермесе немесе оқ ушылардың теориялық білімдерін ө мірге пайдалана білу ү шін, оны практикалық ә дістермен ү йлестіргенде, нә тижесі болатынын білмесе, ә рине, онда мұ ғ алім таң дап алғ ан ә діс-тә сілдер жү йесінің нә тижелігі туралы сө з қ озғ аудың да қ ажеті жоқ. Прозалық шығ армаларды оқ ытуда мұ ғ алім тарапынан жү ргізілетін жұ мыстар:

1. Ә деби шығ армаларды талдауды, ең алдымен, оқ ушылардың ө з пікірін, ойын, ә серін білу.

2. " Сенің пікірің, ойың қ ате" деп, кесіп айтудан сақ тану, керісінше, талдау барысында олардың пікіріне деп қ оя отырып, сенімді дә лелді тү рде, шындық қ а жетелеу.

3. Ә деби шығ армалар айналасында жиі-жиі пікір таласын ө ткізу, тілдерін дамыта отырып, пікірлерін қ орғ ай білуге де баулу.

4. Бұ л жастағ ы оқ ушыларғ а " алдындағ ы бала" деп қ арамай, оқ ырман ретінде қ арым-қ атынас жасау, тең дә режеде ә ң гімелесу, ө з пікірін, не оқ улық пікірін тық пыламау.

Ө здеріне қ орытынды жасатуғ а жағ дай туғ ызу. Ол ү шін қ осымша материалдардағ ы жазылғ ан дү ниелерді, ғ алымдар пікірін, оқ улық тағ ы мә селелерді ортағ а салу. Осылар арқ ылы шындық тың, қ ұ былыстың бетін ашуғ а ең бектендіру.

5. Ө нерге, сө з ө неріне деген оқ ушылардың шынайы сезімін, талабын жетілдіру ү шін, ә р мұ ғ алімнің ө зі жоғ ары мә дениетті, ә дебиетті терең білетін, ә дістемесі шебер, білім жан-жақ ты ә р баланың шынайы досы пікірлесі болуы керек.