Агрегатты функциялар 6 страница

Форма ә ртү рлі операцияларды тек басқ а формамен орындап қ оймай сонымен бірге оның басқ а компоненттерімен орындалады.

Модальды форма – деп қ осымшаның кез келген басқ а формасына ө ту кезінде жабылуы керек форманы айтамыз. Егер де пайдаланушы кезектегі модальды форманы жаппай бірден басқ а формағ а ө туге қ адам жасағ анда Wіndows жү йесі бұ л ә рекетті болдырмайды жә не ескерту сигналын шығ арады.

Модальды формаларды кө п жағ дайда диалог немесе диалогты панельдер деп атайды. Бұ л панельдерден басқ а модальды емес диалогтар да бар.

Wіndows-та ә ртү рлі программалар орындау ү шін стандартты диалогты формалар пайдаланылады. Мұ ндай формалармен пайдаланушы қ осымшамен жұ мыс жасағ ан кезде істес болады. Мұ ндай формаларды стандартты немесе жалпы диалогты деп атайды.

Дә ріс №7. Стандартты диалогтар

Жоспар Диалогтар. Файлдың атын таң дау

Кілттік сө здер: Dialogs

Иллюстрациялық материал: слайд

Delphi-дің палитра компонентінде Dialogs бетінде 10 элемент орналасқ ан. Олар жалпы диалогтарды іске асыруды белгілейді. Бұ л диалогтар кө птеген Windoiws қ олданулармен осы операцияларды орындау ү шін ашлу, сақ тау жә не файлдардың баспасы ретінде қ олданылады. Сондық тан оларды кө бінесе стандартты деп атайды.

Мысалы:

Мә тінді процессор Microsoft Word 7.0 тө мендегі берілген диалогтардың кө бісін пайдаланылады.

12.1-сурет. Dialogs беті

Палитра компонентіндегі Dialogs бетінде келесі стандартты диалогтарды белгілейтін элементтер қ олданылады.

Компоненттер палитрасының Dіalogs бетінде стандартты диалогтарды орныдайтын келесі компоненттер бар:

Аты	Белгісі	Орындайтын операциясы
OpenDіalog		Ашылатын файлды таң дау
SaveDіalog		Сақ талынатын файлды таң дау
OpenPіctureDіalog		Ашылатын графикалық файлды таң дау
SavePіctureDіalog		Сақ талынатын графикалық файлды таң дау
FontDіalog		Шрифт параметрлерін тү зеу
ColorDіalog		Тү с таң дау
PrіntDіalog		Баспағ а беру
PrіnterSetupDіalog		Принтерді таң дау жә не оның ы параметрлерін тү зеу
FіndDіalog		Іздеу ү шін мә тін жолын енгізу
ReplaceDіalog		Іздеу жә не оны ауыстыру ү шін мә тін жолын іздеу

Стандартты диалогты пайдалану ү шін оғ ан сай келген компонентті формағ а сыйғ ызу керек, жә не оның қ асиеттерімен керекті мағ ыналарымен тағ айындау керек. Бұ дан кейін диалогтың шақ ырылуын қ андай да бір оқ иғ амен байланыстыруды қ адағ алайды. Кө п жағ дайда орынның таң дауы немесе басылғ ан кнопка, бұ л оқ иғ амен анық талады. Кез келген диалогты шақ ыру ү шін Execute ә дісі логикалық мағ ынаның қ айтаратын функциясы қ олданылады. Диалогты жабу кезінде ОК батырмасы (ашу немесе сақ тау) Execute функциясы True мағ ынасын қ айтарады, ал ө згерту кезінде False мағ ынасын қ айтарады. Стандартты диалог жабылғ ан соң таң далынғ ан жә не қ ойылғ ан процесс диалогында ө з қ асиеттері арқ ылы мағ ыналары қ айтарады.

Мысалы: Файлды ашу кезінде қ айтарылатын мағ ына ашылатын файлдың аты (OpenDialog1. FileName), ал тү сті таң дау кезінде – жаң а тү с (ColorDialog1. Color) таң далынады.

Файлдың атын таң дау. Файлды ашу жә не сақ тауғ а файл атын таң дау диалогы таң далынады. OpenDialog компоненті «файлды ашу» диалогын іске асырады. Бұ л диалогты іске қ осқ анда ашылатын файлдың атын таң дауғ а болатын терезе шығ ады(13.2- сурет). Диалогты жапқ ан жағ дайда нә тиже ретінде таң далғ ан файлдың аты қ айтарылады.

12.2-сурет. Файлды ашу диалогы

SaveDialog компоненті «файлды ашу» диалогынан тек тақ ырыпшасымен (заголовка) ерекшеленетін «файлды сақ тау» стандартты диалогын ұ сынады. OpenDialog жә не SaveDialog компоненттерінің негізгі қ асиеттері келесі: String типті FileName- диалогта таң далғ ан файлдың атын жә не толық жолын кө рсетеді. Файл аты «Имя файла» деп аталынатын редактілеу жолында жү ктелінеді жә не диалогтың қ орытындысы болып табылады. String типті Title қ асиеті- терезе тақ ырыпшасын береді. Егер Title қ асиеті қ ойылмаса, онда OpenDialog ү шін файлды ашу жә не SaveDialog ү шін файлды сақ тау тақ ырыпшасы қ олданылады.

String типті InitialDir қ асиеті- каталогты анық тайды, диалог терезесі шақ ырғ анда ішіндегілері бейнеленеді. Егер каталог берілмесе, онда алдың ғ ы каталогтың ішіндегілер бейнеленеді. String типті DefaultExt қ асиеті- егер қ олданушы файл атының кең ейтпесін кө рсетпесе файл атына автоматты тү рде қ ойылатын кең ейтпені береді.

String типті Filter қ асиеті- файлдар типі деп аталынатын кең ейтілген тізімде жү ктелінетін файл атының маскасын білдіреді. Кө рсетілген маскағ а сә йкес келетін диалогтанр терезесінде файлдар аттары кө рінеді. ( 2-суретте бұ л файлдар кең ейтпесі TXT жә не DOC атымен берілген). Ү нсіздік бойынша Filter мағ ынасы бос жол болып табылады, файл атының барлық типін бейнелеуін сә йкестендіреді.

Integer типті FilterIndex қ асиеті- қ ай масканың филтірі бейнеде кө рсетілгенін кө рсетеді. FilterIndex 1 деген меғ ынаны білдіреді жә не 1-ші маска қ олданылады.

TOpenOptions типі Options қ асиеті- параметірлерді жө ндеуге, сыртқ ы бейнесін басқ аруғ а жә не диалогтың функционалдық мү мкіндігін басқ аруғ а арналғ ан. Ә рбір параметр, яғ ни жалауша қ ойылуы немесе алынып тасталынуы мү мкін.

Options қ асиетіне шамамен (двух десятков) параметрлер бар. Олардың ең бастысынан келесілер жатады.

1. of AllofMultiSelect- ттізімнен бір мезгілде бір ғ ана файлды таң дауғ а болады.

2. ofGreatePrompt- жоқ файлдың атын таң дау кезінде жаң а файлды қ ұ ру керек деген сұ рақ шығ ады.

3. ofNoLongNames- файл аты қ ысқ артылғ ан тү рде жү ктелінеді (аты ү шін 8-символ жә не кең ейтпенсі ү шін 3 символ).

4. ofOldStyleDialog -Windows 3.11 тү рінде диалогты терезе қ ұ ру.

Фильтер мағ ынаны ұ стайды жә не «|» белгісімен бө лінеді.Ә рбір мағ ына масканы сипаттаудан тұ рады жә не де «|» белгісімен бө лінеді. Сипаттау-бұ л бейнеленген файлдардың шабылоны болып табылады жә не атынан, кең ейтпесінен тұ рады. Егер бір сипаттамағ а бірнеше маска тура келсе онда олар «;» белгісімен бө лінеді.

Мысалы: Фильтерді форматтау.

OpenDialog1.Filter: =’мә тіндік файлды|*.txt; *.doc| барлық файл |*.*’;

Файлдарды ашудың жә не сақ таудың диалогтары

Алдың ғ ы тақ ырыптарда біз бағ дарлама мә тінінде жазылғ ан адресі бар файлдармен жұ мыс істеуді ү йрендік. Ә рине, біз қ алауымызғ а қ арай кез-келген файлды қ арастырғ ымыз келеді. Delphi бізге мұ ндай мү мкіндік бере алады. Жұ мыс істеп тұ рғ ан бағ дарламада файлдарды таң дауды жү зеге асыратын компоненттерді қ арастырайық. Delphi –дің файл таң дау диалогы бағ дарламағ а қ андай файлмен жұ мыс істеуге болатынын кө рсетуге мү мкіндік жасайды.

Компоненттер палитрасының Dialogs астарында OpenDialog жә не SaveDialog компоненттері бар. Осы астарда орналасқ ан диалогтардың барлығ ы тек жобалау кезең інде ғ ана кө рінетін, ал жұ мыс істеп тұ рғ ан бағ дарламадағ ы Пішінге кө шірілген кезде кө рінбейтін компоненттер.

OpenDialog компоненті бағ дарламалық стандарт терезесін ашуды, ал SaveDialog компоненті – сақ тау терезесін ашуды ұ йымдастырады.

Мұ нда файл таң дау диалогы ө здігінше ештең е атқ армайды, тек тұ тынушының файл таң дау кезінде жасағ ан баптау жағ дайын ұ сынады.

Диалогтың ең басты ә дісі – Execute. Ол файл таң дау терезесіндегі «ашу» немесе «сақ тау» батырмаларын басу кезінде жұ мыс істейді. Мысал ретінде Memo редакторына жү ктеу ү шін файл таң дауғ а мү мкіндік беретін жә не оны редакциялағ аннан кейін сақ тауды енгізейік.

Кә не, Пішінге екі диалогты, Memo мә тіндік редакторын жә не ү ш Button батырмаларын орналастырайық. Біреуінің Caption қ асиетіне «Открыть», екіншісіне «Сохранить», ү шіншісіне «Сохранить как» деп жазайық.

Onсlick ө ң деуіштің «открыть» бағ дарламасын қ осып, жазамыз:

if OpenDialog1.Execute then Memo1. Lines.LoadFromFile('OpenDialog1.FileName');

Файл таң дау нә тижесінде OpenDialog компонентінің FileName қ асиеті таң далғ ан файдың толық адресінің мә ніне ие болады., ал ол мә нді біз Memo компонентін жү ктеу жайлы функциясына енгізген болатынбыз.

Ә рине, бұ л жазылғ ан ө рнектер тек бір жолғ а жазылғ анда ғ ана дұ рыс болады. Ал егер бағ дарлама OpenDialog ө рнегін бірнеше рет қ олданса, онда оны қ айта-қ айта жазудан жалығ атын боласың. Бұ л жағ дай ү шін Delphi-де «with – біріктіруші оператор» дейтін оператор бар. Ол осындай қ айталап жазуғ а тура келетін кез-келген объектілер ү шін қ олданылады.

Ол былай жазылады: with Объект do
begin
...
end;

Логикалық жақ ша ішіне объект қ асиетін бірден жазып кө рсетуге болады, егер жақ ша ішінде бір ғ ана оператор болса, онда ол міндетті емес. Файлды жү ктеу ү зіндісін «біріктіру операторын» пайдаланып, қ айта жазайық:

with OpenDialog1 do
if Execute then
Memo1.Lines.LoadFromFile('FileName');

OpenDialog пен SaveDialog компоненттерінің қ асиеттері бірдей болғ андық тан, мә тінді сақ тау да сондай ұ қ сас. «Сохранить как» батырмасын басудың ө ң деуішін қ ұ райық, ол ү шін былай жазамыз:

with SaveDialog1 do
if Execute then
begin
Memo1.Lines.SaveToFile('FileName');
OpenDialog1.FileName: =FileName; // Жө нделген //мә тін бастапқ ы мә тінді ө шірмес ү шін
end;

Соң ынан «Сохранить» батырмасы ү шін жазайық:

Memo1.Lines.SaveToFile('OpenDialog1.FileName'); //қ айдан бастап санады, сонда сақ тайды;

Осындай ү зінділермен жұ мыс істеу кезінде барлық файлдар ішінен қ ажетті директориядан ғ ана таң дауғ а болатынын байқ аймыз.

Сонда, мысалы, мә тіндік файлдарды немесе ө зіміз қ алағ ан басқ а файлдар типін кө рген ың ғ айлы. Ал ол ү шін сү згілер, яғ ни біздің компоненттердің Filter қ асиеті қ олданылады. Ол объектілер

инспекторында бапталады. Оны таң дау кезінде сү згілер редакторына кө шуіміз мү мкін. Мұ нда FilterName бағ анына сү згілер аттарын, ал Filter бағ анына – файлдар маскаларының тізімін жазамыз.

Біздің жағ дайда файл маскасы мына тү рде болады:

*. файл_кең ейтілімі;

Мұ ндағ ы * – кең ейтілімге жарайтын кез-келген аты бар файл таң далатынын білдіреді.

Title диалогының қ асиеті бізге тақ ырыпқ а қ ажетті сө зді жазу мү мкіндігін береді. Егер оны бос қ алдырсақ, онда тақ ырыпта стандартты «открыть» немесе «сохранить» жазбалары тұ рады. InitalDir қ асиеті оны ашқ ан сә тте ө зімізге қ ажет директорияда тұ руғ а мү мкіндік жасайды. Мұ ны біз жобалау кезең інде де, бағ дарламалау бойынша да атқ ара аламыз.

Дә ріс №8. Графикалық бейнелер мен диаграммалар тұ рғ ызу

Дә ріс жоспары

1. Графикалық бейнелер мен диаграммалар тұ рғ ызу.

2. Shape компонентінің міндеті. Қ асиеті. Оқ иғ асы. Ә дістері.

3. Chart компонентінің міндеті. Қ асиеті. Оқ иғ асы. Ә дістері.

4. GUI жә не Canvas.

Кілттік сө здер: ә діс, оқ иғ а.

Иллюстрациялық материал: слайд

Дә рістің қ ысқ аша мазмұ ны

1. Shape компоненті

Компонент келесі жиынмен анық талатын қ арапайым геометриялық фигуралардың бірін салады:

type TShapeType = [stRectangle, stSquare, stRoundRect, stRoundSquare, stEllipse, stCircle);

(тікбұ рыш, квадрат, дө ң геленген тікбұ рыш, дө ң геленген квадрат, эллипс, шең бер). Фигура компоненттің барлық кең істігін толық тай алады. Егер квадрат немесе

дө ң гелек берілсе, ал элемент ө лшемі горизонталь жә не вертикаль бойынша ерекшеленсе, онда фигура кіші ө лшеммен салынады.

Стандартты сызу қ ұ ралдарынан Brush жә не Реп (компонент ү шін шрифт қ ажет емес) басқ а геометриялық фигура тү рін анық тайтын Shape қ асиеті бар. Бұ л қ асиеттің ө згеруі бейненің сол жерде қ айта салынуына ә келеді.

2. Chart компоненті

Бұ л компонент сандық деректерді графикалық кө рсету ү шін арналғ ан. Компонент арнайы қ асиеттер, оқ иғ алар мен ә дістердің ү лкен санынан тұ рады. Оларды пайдаланудың жалпы схемасы мынандай.

Ең алдымен компонент формағ а қ ойылады. Тышқ анның оң жақ батырмасын шерткеннен кейін оның кө мекші менюі шақ ырылады, ол Edit Chart опциясынан тұ рады – бұ л опция кө мегімен компонент редакторының кө пбетті терезесі шақ ырылады. Бұ л терезенің Series закладкасы серия деп аталатын TChartSeries класының объектілеріне кіруді ашады, ол сандар жиынын графикалық тү рде кө рсетеді. Деректерді кө рсету ү шін минимум бір серия болсын қ ұ ру керек. Ол ү шін редактор терезесінде Add батырмасын басу жә не графиктің керек типін таң дау керек.

Редакторды жапқ аннан кейін компонентте графиктің мысалғ а алынғ ан тү рі шығ ады. Бірақ оның нақ ты тү рі нақ ты деректерге байланысты, олар жұ мыс программасында қ ұ рылады жә не TchartSeries объектісінің AddX, AddY немесе AddXY ә дістері кө мегімен серияғ а қ осылады (қ ажет серияғ а кіруді SeriesList индекстелген қ асиет кө мегімен алуғ а болады, бірінші қ ұ рылғ ан серия 0 индексіне, екіншісі 1 индексіне жә не т.с.с. ие).

3. GUI кө мегімен графикті шығ ару

Видеожадымен жұ мыс істеу ү шін видеокарта драйвері қ ажет, ол қ осымша мен аппараттық қ амтама арасындағ ы аралық звено болып табылады. Графиканы GUI, DirectX немесе OpenGL кө мегімен шығ аруғ а болады.

Windows-тың стандартты интерфейсі GUI (Graphic User Interface, пайдаланушының графиктік интерфейсі) пайдалану – жылдам орындамайтын ә діс. GUI-мен жұ мыс істеу DirectX немесе OpenGL қ арағ анда оң ай, бірақ графика тө мен жылдамдық пен шығ арылады. GUI-мен жұ мыс істеу кезінде оптималды жұ мыс істейтін ү шө лшемді қ осымша қ ұ ру мү мкін емес, сонымен қ атар берілген жағ дайда видеокартаның барлық мү мкіндіктерін пайдалана алу мү мкін емес.

DirectX жә не OpenGL – қ осымшалар (кө бінесе ойындар) қ ұ ру ү шін арналғ ан кітапхана. Онда экранғ а жоғ арысапалы екі немесе ү шө лшемді графиканы тезжылдамдық та шығ ару қ ажет. Демек қ азіргі видеокарта мү мкіндіктері максималды пайдаланылады.

GUI кө мегімен бейнелерді шығ ару туралы айтқ ан кезде Canvas сияқ ты тү сінік ө те жиі пайдаланылады.

Canvas – бұ л жазық тық, онда программа графиканы шығ ара алады. Canvas ә дістері оғ ан графиктік тү зулерді шығ аруғ а мү мкіндік береді: нү ктелер, тү зулер, шең берлер жә не т.б. шығ арылатын мә тіннің сызық параметрі (қ алың дығ ы, тү сі, стилі) жә не шрифті безендіру Canvas қ асиеті кө мегімен беріледі.

Canvas жеке нү ктелерден (пиксель) тұ рады. Пиксель нумерациясы Canvas –тың сол жақ жоғ ары бұ рышында басталады, яғ ни сол жақ жоғ ары бұ рыш кооридинатасы - (0, 0).

Ә рбір компоненттің Canvas қ асиеті бар. Мә тінді, графиктік тү зулерді шығ арудан басқ а арнайы процедуралар мен функциялар кө мегімен Canvas-қ а дайын суреттер қ оюғ а болады.

Canvas кейбір қ асиеттері

Дә ріс №9. System: Timer, MediaPlayer бетінің компоненттері

Дә ріс жоспары

1. Timer компонентінің міндеті. Қ асиеті. Оқ иғ асы. Ә дістері.

2. MediaPlayer компонентінің міндеті. Қ асиеті. Оқ иғ асы. Ә дістері.

Кілттік сө здер: ә діс, оқ иғ а.

Иллюстрациялық материал: слайд

Дә рістің қ ысқ аша мазмұ ны

1. Timer компоненті

Timer (таймер)компоненті нақ ты уақ ыт интервалында есептеу ү шін қ ызмет етеді.Оның Interval қ асиеті уақ ыт интервалын миллисекундта анық тайды, ол таймер қ осылғ аннан OnTimer оқ иғ асы басталғ анғ а дейін жү ру керек. Таймер оның Enabled қ асиетіне True мә нін қ ойғ ан кезде қ осылады. Бір қ осылғ ан таймер бү кіл уақ ытта оның Enabled қ асиеті False мә нін қ абылдағ анғ а дейін OnTimer оқ иғ асын орындата береді.

Дербес компьютердің аппаратты таймерін ө ндіру спецификасы кү шіне нақ ты уақ ытты есептеудің минималды нақ ты интервалы 55 миллисекундтан кем болмауы керектігін (бұ л интервал тик деп аталады) атап ө ту керек. Сонымен қ атар, таймер кө мегімен есептелетін кез келген уақ ыт интервалы ә рқ ашан 55 миллисекундқ а тең болуы керек.

2. MediaPlayer компоненті

Delphi-программағ а дыбыс қ осу ө те оң ай. Ол ү шін MediaPlayer компоненті арналғ ан.

Компонент System вкладкасында орналасқ ан. Оны формағ а орнатқ ан кезде, ол кө рініп тұ рады (Visible=True қ асиеті). Егер компоненттің сыртқ ы тү рі сіздің программаң ыз ү шін келмесе, Visible қ асиетін False мә ніне ө згертің із. Дыбыстарды жә не MediaPlayer музыкасын шығ ару алдын ала кө рінбей тұ рса да адекватты болады.

MediaPlayer-дің жеке батырмаларын да кө рінбейтін етуге болады. Батырмалардың кө рінуін VisibleButtons қ асиеті де ө згертуге болады.

MediaPlayer жұ мыс істей алатын деректер форматын анық тайтын DeviceType қ асиетінің кейбір мә ндерін қ арастырайық:

· dtAVIVideo —AVI форматында видеороликтер;

· dtCDAudio —AudioCD форматында музыкалы файлдар;

· dtSequencer — MIDI-файлдар (дыбыс платасының енгізілген синтезаторының музыкасы);

· dtVideodisc — видеодисктер;

· dtWaveAudio — цифрлы дыбыс (WAV кең ейтілімді файлдар).

MediaPlayer пайдалану ү йдегі видеомагнитофонды пайдалануды еске тү сіреді. Командаларда (ә дістер) сондай атаулар бар, мысалы, MediaPiayer1.Play MediaPlayer-да жү ктелген файлды проигрывательде қ осу.

MediaPlayer ә дісін шақ ырмас бұ рын онда ойналатын файлды жү ктеу керек: MediaPiayer1.FileName: =< файл атауы>;

Содан кейін командалар қ олдануғ а болады. Жиі пайдаланылатын MediaPlayer ә дістері:

· Open — файлды ойнату (проигрывания) жә не файлдың ө зі ү шін программаны