Оқыту қазақ тілінде жүргізілетін мектептерге арналған «Қазақ тілі» пәні

Білім берудің қ азіргі міндеті – білім алып, білім мен дағ дығ а қ ол жеткізу ғ ана емес, солардың негізінде дербес ә леуметтік кә сіби ақ паратты ө зі іздеп тауып, талдай алу, ұ ғ ымды пайдалану, тез ө згермелі қ оғ амғ а лайық ты ө мір сү ру жә не жұ мыс істеу болып табылады.

Қ азақ стан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың «Қ азақ стан -2050: бір мақ сат, бір мү дде, бір болашақ» атты Қ азақ стан халқ ына Жолдауының ерекше қ ұ нды арнасы – «Мә ң гілік Ел» идеясына басым мә н берілуінде. Бұ л ретте Елбасы: «Мә ң гілік Ел - жалпы қ азақ стандық ортақ шаң ырағ ымыздың ұ лттық идеясы», - деп тү йіндеді.

Қ азақ елінің ұ лттық идеясы – Мә ң гілік Ел! Елбасы Нұ рсұ лтан Назарбаев: –«Біз ү шін болашағ ымызғ а бағ дар ететін, ұ лтты ұ йыстырып ұ лы мақ саттарғ а жетелейтін идея бар. Ол – «Мә ң гілік Ел» идеясы. Тә уелсіздік арқ асында халқ ымыз мә ң гілік мұ раттарғ а қ ол жеткізді, еліміздің жү регі Елорда тұ рғ ызылды. Қ азақ тың мә ң гілік ғ ұ мыры ұ рпақ тың мә ң гілік болашағ ын баянды етуге арналады. Ендігі ұ рпақ – Мә ң гілік Қ азақ тың перзенті. Ендеше Қ азақ Елінің ұ лттық идеясы – Мә ң гілік Ел» – деген еді. Яғ ни, жарқ ын болашақ қ а жол ашатын мә ң гілік қ ұ ндылық тарды жас ұ рпақ тың бойына сің іруге шақ ырды. «Мә ң гілік Ел» болып жасай беру, оны қ орғ ау, Қ азақ стан мемлекетінің тарихын жү йелей, саралай отырып «кө здің қ арашығ ындай» сақ тау – ә рбір азаматтың ұ лттық тарихқ а деген сү йіспеншілігі, ү лкен қ айсар шешімі екенін терең білу ортақ парызымыз.

9-сыныптың қ азақ тілі бағ дарламасына Елбасының «Тә уелсіздік толғ ауы» туындысы енгізілді. Қ азақ стан Республикасының Президенті Нұ рсұ лтан Назарбаевтың «Тә уелсіздік толғ ауын» оқ ытудың ө зектілігі мынада: қ азір – елдің сын тезінде тұ рғ ан уақ ыты. Дү ниежү зілік дағ дарыстар ә лемді шарпып барады. Жер бетінде тынымсыз арпалыстар, бә секелестік пиғ ылдар, агрессиялық ә рекеттер кү шейді. Ел мү ддесіне жат діни экстремистік ағ ымдар да қ ауіп тө ндіруде. Елбасының ө з сө зімен айтсақ, «Тұ тас дү ниені шарпығ ан дағ дарыстар бү гінгі кү ннің басты сипатына айналуда. Жаһ андық экономика кезекті рет соқ тық палы, соқ пақ сыз жолғ а аяқ басты».

Мұ ндай жағ дайда қ оғ амды сө збен ұ йымдастырып, Отанымызғ а деген сү йіспеншілікті нығ айта тү су маң ызды. Жасампаз халық тың ө ткен тарихымен рухтандырып, болашақ қ а деген адамдардың наным-сенімін кү шейте тү су - кезек кү ттірмейтін іс. Халық тың Елбасына деген сенімі мық ты, осындай кезде оның «Біз алдағ ы сын-қ атерлерге дайын болуғ а тиіспіз. Біз жағ дай ширық қ ан сайын шынығ уғ а, кедергіге кездескен сайын келесі серпіліске қ уат жинауғ а дағ дыландық. Алысты кө здеген даму жолында кездесетін уақ ытша кедергілерге мойымаймыз. Ең сені тү сірмей, ертең ге сеніммен қ араймыз» деген рухты жанатын жігерлі, айбарлы сө здері ел ішінде тыныштық ты сақ тап, ұ лтаралық келісімді бекіте тү сері жә не ә рбір қ оғ ам мү шесін Тә уелсіз мемлекеттің қ ұ рушысы болуғ а шақ ыратыны сө зсіз.

Қ азіргі ә лемдік білім кең істігіндегі халық аралық стандарт талаптарына сай оқ ыту ү дерісінің тү пкі нә тижесі қ ұ зыреттіліктер болып белгіленуі білім беру жү йесінде функционалдық сауаттылық ты қ алыптастыруды қ ажет етеді. Еліміздің білім беру ұ йымдарының алдына мектеп оқ ушыларының функционалдық сауаттылығ ын дамыту міндеті қ ойылды. Осы міндетті жү зеге асыру барысында оқ ушыларының функционалдық сауаттылығ ын дамыту жө ніндегі 2012-2016 жылдарғ а арналғ ан Ұ лттық жоспар қ абылданып, оның мақ сат, міндеті нақ тыланды.

Жалпы функционалдық сауаттылық деген ұ ғ ым – адамдардың (жеке тұ лғ аның) ә леуметтік, мә дени, саяси жә не экономикалық қ ызметтерге белсене араласуы жә не ө мір бойы білім алуына ық пал ететін негізгі фактор. Яғ ни бү гінгі жаһ андану дә уіріндегі заман ағ ымына қ арай ілесіп отыруы. Сонымен, функционалдық сауаттылық адамның мамандығ ына, жасына қ арамастан ү немі білімін жетілдіріп отыруы. Мұ ндағ ы басшылық қ а алынатын функционалдық сапалар: белсенділік, шығ армашылық тұ рғ ыда ойлау, шешім қ абылдай алу, ө з кә сібін дұ рыс таң дай алуғ а қ абілеттілік, т.б. Жалпы білім беретін мектептерде Қ азақ стан Республикасының зияткерлік, дене жә не рухани тұ рғ ысынан дамығ ан азаматын қ алыптастыру, оның физикалық қ ұ былмалы ә лемде ә леуметтік бейімделуін қ амтамасыз ететін білім алудағ ы қ ажеттіліктерін қ анағ аттандыру болып табылады.

Осығ ан сә йкес алғ ан білімдері негізінде ә рекет етуге қ абілеттілік пен кез келген тілдік жағ даяттарда қ арым-қ атынасқ а тү се алу даярлығ ын білдіретін қ ұ зыреттілікті қ алыптастыру – ү здіксіз білім беру жү йесінің маң ызды буыны болып саналатын жалпы білім беретін орта мектептердегі қ азақ тілі пә нін оқ ытудың басым бағ ыттарының бірі. Функционалдық сауаттылық қ азақ тілінің функционалды сипатын зерделеу арқ ылы қ алыптасады. Ұ лттық білім беру парадигмасы, оның басты ұ станымдары бә секеге қ абілетті білімді де білікті ұ рпақ ты тә рбиелеу болып табылады. Ол ө з халқ ының бағ а жетпес байлығ ы ана тілін жетік білетін, ұ лттық мә дени қ ұ ндылық тарды бағ алай алатын, тілдің таным жә не қ атынас қ ұ ралы ретіндегі ғ ажайып мү мкіншілігін пайдалана білетін тілдік тұ лғ а қ алыптастыру деген сө з.

Бү гінгі таң да қ азақ стандық білім беру жү йесінің алдында білім сапасының бә секелестігін арттыру, шынайы ө мірлік кезең дерге бейімделу мә селелері тұ р, ө йткені адам қ оғ амда тү рлі ө мірлік мә селелерге байланысты дұ рыс шешімдер қ абылдау ү шін жоғ ары кә сіптік пен интеллектуалдық ә рекеттерді қ ажет ететін жағ дайларда заман талабына сай ө мір сү ріп, қ ызмет етуде. Оқ ушылардың білім жетістіктерін бағ алау бойынша PISA халық аралық бағ дарламасы оқ ушылардың оқ у барысында алғ ан білімдері мен дағ дыларын ө мірлік жағ дайларда қ олдана білу машық тарын, нақ ты бір оқ у пә ндерімен тікелей байланысты емес мә селелерді шеше білу қ ұ зыреттіліктерін бағ алауғ а бағ ытталғ ан.

Оқ ушылардың білім жетістіктерін зерттеу негізгі ү ш бағ ыт бойынша жү зеге асады: «математикалық сауаттылық», «жаратылыстану сауаттылығ ы» жә не «оқ у сауаттылығ ы».

PISA зерттеуiнде оқ у сауаттылығ ы ұ ғ ымын оқ ушылардың жазбаша мә тіндерді ұ ғ уына оқ у қ абілеттілігі жә не оларғ а рефлексия, олардың мазмұ нын ө з мақ саттарына қ ол жеткізу ү шін қ олдануы, бiлiмдері мен дағ дыларын қ оғ амның белсендi ө мiріне араласуы ү шiн дамытуы деп тү сінуге болады. Оқ ушылардың оқ у сауаттылық тарын тексеру оқ у техникасы немесе мә тiннің мазмұ нын нақ ты тү сiнуін бағ алауғ а емес, оқ у барысында мең герген білімдері мен дағ дыларын ө мірлік жағ дайларда қ олдана білу ептіліктерін бағ алауғ а бағ ытталғ ан. Оқ у сауаттылығ ын бағ алау барысында ү ш аспекті есепке алынады: оқ у материалдарының форматы, тапсырманың тү рi, мә тiннiң қ олдану жағ дайы немесе мақ саттары.

Зерттеу барысында мә тiнді толық тү сiнгенін дә лелдейтін машық тары мен мең гере білу дең гейлері бағ аланады: мә лiметтi табу, мә тiнді тү сіндіріп беру, мә тiннiң мазмұ нына немесе оның формасына рефлексия жә не олардың бағ асы.

Пә нді оқ ытудың мақ саты - ө зін жә не ө мір сү ріп жү рген ортасын бағ алай алатын, ұ лттық дү ниетанымын кең ейтетін, шығ армашылық ойлауғ а тө селдіретін, айналадағ ы адамдармен дұ рыс қ арым-қ атынас жасауды ү йрететін, оны тұ лғ а ретінде ә леуметтендіруге мү мкіндік беретін қ азақ тілінің білімдік, танымдық, қ атысымдық жә не кумулятивтік қ ызметтерін мең герту. Мә тін қ ұ рауғ а қ атысатын тілдік бірліктердің тү рлі дең гейдегі сипаттамасын, қ олданыстағ ы мағ ыналық рең ктерін жә не қ атысымдық мә нін білгізу.

Пә нді оқ ыту міндеттері:

- тілдің қ оғ амдық -ә леуметтік мә нін тү сіндіру;

- тілдің танымдық, қ атысымдық, кумулятивтік қ ызметтерін таныту;

- оқ ушылардың логикалық ойлау қ абілетін қ алыптастыру;

- оқ ушылардың тілдік сауаттылығ ын арттыру;

- ә деби тіл нормаларын мең герту;

– тілдік жағ даяттарда қ арым-қ атынас жасаудың амал-тә сілдерін ү йрету.

Мектептің негізгі орта білім беру дең гейіндегі қ азақ тілі пә нін оқ ытуда оқ ушығ а тілдің ғ ылыми негіздері жө нінде толық, аяқ талғ ан сипаттағ ы тұ тас білім беру жә не ә деби тіл нормасын мең герту кө зделеді.

Фонетика, морфология, синтаксис, пунктуация салалары бойынша берілген тақ ырыптарғ а жү йелілік толық тырулар жасалды.

Типтік оқ у жоспарына сә йкес оқ у жү ктемесінің кө лемі: 5-сынып – аптасына 3 сағ ат, оқ у жылында – 102 сағ ат; 6-сынып – аптасына 3 сағ ат, оқ у жылында – 102 сағ ат; 7-сынып – аптасына 3 сағ ат, оқ у жылында – 102 сағ ат; 8-сынып – аптасына 3 сағ ат, оқ у жылында – 102 сағ ат; 9-сынып – аптасына 1 сағ ат, оқ у жылында – 34 сағ ат.

Ә рбір тоқ санда алынатын бақ ылау диктантының саны сол сыныптағ ы апталық сағ ат санымен сә йкес келуі керек.