Шетел (ағылшын) тілі

Шетел тілі кіші жастағ ы оқ ушыларды қ азіргі ә лемдегі кө пмә денилік жә не кө птілділікке дайындау жү йесінде маң ызды пә ндердің бірі болып табылады.

Бастауыш сыныптарда шетел тілінің оқ ыту мақ саты – оқ ушыларғ а қ арапайым коммуникативтік қ ұ зыреттілігін тың далым, айтылым, оқ ылым, жазылым дағ дылары арқ ылы оқ ыту жә не қ алыптастыру.

Қ арапайым қ оммуникативтік қ ұ зыреттілік деп тө менгі сынып оқ ушысының кү нделікті жағ дайдағ ы шектеулі ортада жә не қ арым-қ атынас саласында сол мең герілетін шетел тілін иеленушілермен ауызша жә не жазбаша тү рде тұ лғ ааралық жә не мә дениаралық қ арым-қ атынасын іске асырудағ ы тө менгі сынып оқ ушысына тә н қ абілеті мен дайындығ ы ретінде тү сіндіріледі.

Бастауыш мектептерде шетел тілін мең геру: ағ ылшын тілін қ арым-қ атынас тілі ретінде мең герудің маң ыздылығ ын танытуғ а, басқ а халық тар мә дениетімен салыстырғ анда ана тілі мен мә дениетінің рө лін сезінуге, қ арапайым дең гейде сө йлесу мү мкіндіктерін ескеріп, шетел тілінде сө йлесу дағ дысы мен тө менгі сынып оқ ушыларының ауызша (тың далым жә не айтылым) жә не жазбаша (оқ у жә не жазу) тілін қ алыптастыруғ а; ағ ылшын тілін ә рі қ арай игеру уә ждемесін дамытуғ а; игеретін тіл елінің мә дениеті, тарихы мен дә стү рлері, қ олжетімді ү лгіде кө ркем ә дебиеті туралы танымын қ алыптастыруғ а; алғ а қ арай психологиялық тосқ ауылдарды жең у ү шін шетел тілін қ арым-қ атынас қ ұ ралы ретінде қ олдануда балаларды жаң а тілдік ә лемге психологиялық жақ тан бейімделуін қ амтамасыз етуге; оқ у-ә дістемелік кешендердің ә ртү рлі компоненттерімен (оқ улық пен, жұ мыс дә птерімен, аудиодискілермен, мультимедиялық қ осымшалармен, т.б.) жұ пта жә не топта жұ мыс істей білу дағ дысын игеруге бағ ытталуы тиіс.

Шетел (ағ ылшын) тілі пә ні оқ ушы бойында ө з халқ ының мә дениеті мен рухани қ ұ ндылық тары, азаматтылық, моральдік нормалар мен сө йлесу ә дебі туралы ой қ алыптастыруғ а ық пал етеді.

Бастауыш сыныптарғ а арналғ ан шетел тілін оқ ыту курсы қ арапайым дең гейін мең геруге бағ ытталғ ан жә не А1 - (ауызекі қ олданыс дең гейі - Breakthrough) тілді мең герудің жалпыеуропалық дең гейіне сә йкес келеді.

Бастауыш мектепте ағ ылшын тілін оқ ыту кезінде оқ ытудың мақ сатын, тақ ырыбын, мазмұ ны мен тү рін анық тауды баланың ө мірлік ә лемімен, іс-ә рекетімен байланыстыру қ ажет.

Шетел тілін оқ ыту ү дерісінде «Мә ң гілік Ел» жалпыұ лттық идеясын іске асыру шең берінде оқ ушыны ө з отбасының дә стү ріне, туыстық сү йіспеншілік сезімге, ү лкенге қ ұ рмет кө рсетіп, кішіге қ амқ ор болуғ а ұ мтылуғ а, сондай-ақ басқ а да халық тар ө кілдеріне достық қ арым-қ атынаста тө зімділік танытуғ а, рухани-адамгершілікке тә рбиелеуді қ алыптастыруғ а назар аудару қ ажет.

Ағ ылшын тілін мең геру ү дерісін шынайы қ арым-қ атынас жағ дайына жақ ындату мақ сатында шынайы тілдік орта болмағ ан кезде оқ у материалын азайту, коммуникативтік жә не функционалдық, кешендік, тә рбиелік, белсенділік, кө рнекілік, оқ иғ алық -тақ ырыптық ұ сынылуы, жү йелілік жә не дә йектілік, игеру беріктігі, қ олжетімділік жә не даралану принциптері сияқ ты дидактикалық оқ у принциптерін жетекшілікке алғ ан маң ызды.

Коммуникативтік принцип арнайы мақ сат етілген тілдік қ ұ ралдар – белсенді лексика жә не белсенді грамматикалық материал арқ ылы коммуникативтік міндеттерді шешуге бағ ытталғ ан, кү нделікті жағ дайдағ ы рө лдік ойындарды пайдалану арқ ылы жү зеге асырылады. Басқ аша айтқ анда, тө менгі сынып оқ ушыларының жаң а ә леуметтік тә жірибеге араласуы шетел тілінде ә ртү рлі ойын жағ дайында, отбасығ а тә н, тұ рмыстық, оқ у іс-ә рекеті есебінен жү ргізіледі.

Бастауыш мектеп оқ ушыларына ағ ылшын тілін оқ ытуда функционалдық принципке ерекше назар аудару қ ажет. Тілдік жү йе ағ ылшын тілінің ә ртү рлі дең гейлік қ ұ ралдары – лексикалық жә не синтаксистік (фонетикалық, сө зжасаушы, морфологиялық шең берде де) қ ұ ралдары жиынтығ ының нақ ты тақ ырыбына қ ызмет ететін жү йе ретінде кө рініс табады.

Кешендік принципі ағ ылшын тілі бойынша тілдік емес (экстралингвистикалық) жә не тілдік (лингвистикалық) оқ у материалдарының ө зара байланысқ ан ұ сынылымында, сонымен бірге сө йлеу қ ызметінің тү рлерін ө зара байланысқ ан аспектіде оқ ытуда: 1-сыныпта – тың далым жә не айтылым (ауызша алғ а озу принципі бойынша; ағ ылшын ә ліпбиімен танысу 2-жартыжылдық тан басталады), тың дау, сө йлеу, оқ у жә не жазу 2-сыныптан бастап жү зеге асырылады.

Саралаушылық принципі оқ ушының бастапқ ы кезең дегі сө здік қ орын байыту ү шін шағ ын мә тіндер бойынша бө лінген бір мә тіндегі жаң а сө здердің функционалдық -семантикалық берілу тә сілдерін, кө рнекілік қ ұ ралдарына арналғ ан тіректерді, оқ ушылардың сө йлеуіндегі жаң а сө здерді белсендіруді (белгілі бір тақ ырыптық кең істік аясындағ ы олардың белсенді тү рі) ұ сынады. Бастауыш сынып оқ ушыларының сө йлеу жә не коммуникативтік қ абілеттерін қ алыптастыру кезінде ағ ылшын грамматикасы баланың ә р ойын қ амтамасыз ететін жү йе ретінде бекітілуі тиіс. Сө йлеудің грамматикалық қ атарын дамыту қ арапайым ой айтудың белсенді тү рлерін оқ иғ аны пайдалану тә сілдерімен, сө йлемдер негізін нақ тыландырғ ыш қ ұ рамдас бө ліктермен тарату (екінші дең гейлі мү шелермен), екі қ арапайым сө йлемді бір кү рделіге біріктіру тә сілдерімен сипатталады.

Бастапқ ы кезең де бала дамуының дең гейіне сә йкес басты назарда ү йрену пә ні ретінде ауызша сө йлеу (дауыстап айтылатын жә не естіліп қ абылданатын) орын алады. Оқ у жә не жазуды 2-сыныптан бастап оқ ыту қ ажет, себебі тіл дыбыс арқ ылы қ абылданады, сө йлеу арқ ылы тү сініледі, сө йлеу арқ ылы жазылады.

Тілдік білімді спираль тү ріндегі алғ а жылжу тү рінде, яғ ни біртіндеп кү рделендіре отырып беру қ ажет.

Тың далымғ а ү йретуде тө менгі сынып оқ ушыларының білім дең гейі, қ ызығ ушылық тары мен қ ажеттіліктері ескерілуі (мысалы, қ ысқ а ертегілер, шағ ын ә ң гімелер, жануарлардың сипаттамасы, атаулы оқ иғ алар қ ысқ а туралы мә тіндер жә не т.с.с. тың дату) тиіс. Мә тіннің дыбысталу ұ зақ тығ ы 1 минутқ а дейін, қ айталау саны – 2-3 рет.

Ө з ойын айтуғ а ү йрету диалогтық жә не монологтық сө йлеу қ абілетін дамытуды кө здейді: этикеттік сипатта диалог, сұ рақ -диалог, оқ иғ ағ а араласу диалогы, пікір алмасу диалогтарын жү ргізу арқ ылы оқ ушыларды сө йлеуге, ө з ойын айтуғ а ү йретуге болады.

Білім берудің осы дең гейінде монологтық сө йлеуді дамыту нақ ты тақ ырыптық жағ дайлар шең берінде (мысалы: ө зі туралы, отбасы мү шелері, достары туралы, ө з елінің жануарлары мен ө сімдіктер ә лемі туралы, жұ мыс кү ні, жұ мыс тү рі, мектептегі сабақ жә не т.с.с.) ақ парат беру, қ арапайым ой айту қ абілетін қ алыптастыруғ а бағ ытталады.

Оқ уғ а ү йрету кезінде балалардың қ алауына иек арту арқ ылы таныс сө здерді, ө з атын, ағ ылшын досына хат жазғ ызуғ а; ө з киіміндегі, шоколад жә не кә мпит сыртындағ ы т.с.с. ағ ылшынша жазуларды оқ ытудан бастауғ а болады.

Оқ уғ а жә не жазуғ а ү йрету бір уақ ытта қ атар жү реді, алайда жазу тү сінігіне карточкадан сө здер қ ұ растыру, магниттік тақ тада немесе жинау жолағ ында сө з қ ұ растыруды қ осатын болсақ, жазу негізгі қ ызмет болып табылады.

Бастауыш мектепте шетел тілін оқ ытуда оқ ытудың тү рлі ә дістері мен тә сілдерін қ олдану керек, сабақ та оқ у ә рекеттерінің алуан тү рлерін: сыныптық, жұ птық, топтық жә не жекелей жұ мыс тү рлерін, кіші жастағ ы оқ ушылардың жас жә не психологиялық ерекшеліктерін ескере отырып ойындар, ә ндер, санамақ тар белсенді тү рде қ олданылуы керек; оқ у тапсырмаларын орындау кезінде оқ ушыларды ынталандырудың ә ртү рлі тә сілдері: ым, ишара, эмоция жә не тартымды кө рнекі қ ұ ралдарды қ олдануы қ ажет; бұ л оқ ушылардың зейінін аударуғ а ық пал етеді.

«Шетел тілі» пә ні қ ызметтік сипатқ а ие, сондық тан ол ә лемді тұ тастай, эмоционалды жә не белсенді қ абылдайтын тө менгі сынып оқ ушысының табиғ атына сә йкес келеді. Бұ л осы жастағ ы балаларғ а тә н басқ а да қ ызмет тү рлеріне (ойындық, танымдық, кө ркем, эстетикалық жә не т.с.с.) ө зге тілдік сө йлеу қ ызметін қ осуғ а жә не бастауыш мектепте оқ ытылатын пә ндермен ә ртү рлі байланыс орнатуғ а жә не жалпы оқ у қ абілеті мен дағ дыларын қ алыптастыруғ а мү мкіндік береді.

Ағ ылшын тілі оқ у пә ні ретінде басқ а пә ндермен пә ндік байланыста жү зеге асады, яғ ни ағ ылшын тілі сабағ ында тақ ырып мазмұ нына сә йкес басқ а пә ндерден (мысалы, ә дебиеттік оқ у, музыка, ең бекке баулу, бейнелеу ө нері, математика, дү ниетану) алғ ан білімдерімен байланыстырып отыру оқ ушылардың білімін берік ете тү седі.

Бірінші сынып оқ ушыларына ү й тапсырмасы берілмейді.

Ү лгілік оқ у жоспарына сә йкес бастауыш мектепте «Шетел тілі» пә нінің оқ у жү ктемесінің кө лемі:

1-сыныпта – аптасына 1 сағ ат, оқ у жылында – 33 сағ ат;

2-сыныпта – аптасына 1 сағ ат, оқ у жылында – 34 сағ ат;

3-сыныпта – аптасына 1 сағ ат, оқ у жылында – 34 сағ ат.