Кіріспе

ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРЕТІН Ұ ЙЫМДАРЫНДА Ғ ЫЛЫМ

НЕГІЗДЕРІН ОҚ ЫТУДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ТУРАЛЫ

Ә дістемелік нұ сқ ау хат

Астана

2015

Ы. Алтынсарин атындағ ы Ұ лттық білім академиясы Ғ ылыми кең есімен баспағ а ұ сынылды (2015 жылғ ы 18 мамырдағ ы № 4 хаттама).

2015-2016 оқ у жылында Қ азақ стан Республикасының жалпы орта білім беретін ұ йымдарында ғ ылым негіздерін оқ ытудың ерекшеліктері туралы. Ә дістемелік нұ сқ ау хат. – Астана: Ы. Алтынсарин атындағ ы Ұ лттық білім академиясы, 2015. – 226 б.

Жинақ қ а жалпы орта бiлiм беретiн мектептердiң мектепалды даярлық жә не 1-11-сыныптарында оқ у ү дерісін ұ йымдастыру бойынша материалдар енгiзiлген. Жалпы орта бiлiм беретiн мектептердiң басшылары мен пә н мұ ғ алiмдерiне, бiлiм саласы қ ызметкерлерiне арналғ ан.

© Ы.Алтынсарин атындағ ы Ұ лттық

білім академиясы, 2015

Кіріспе

Қ азақ стан Республикасының жалпы білім беру ұ йымдарында оқ ыту ү дерісі Қ азақ стан Республикасы Ү кіметінің 2012 жылғ ы 23 тамыздағ ы №1080 қ аулысымен бекітілген мектепке дейінгі жә не орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру)мемлекеттік жалпығ а міндетті білім беру стандарты (бұ дан ә рі – Қ Р МЖМБС 1.4.002-2012) негізінде, Қ Р Білім жә не ғ ылым министрінің 2012 жылғ ы 8 қ арашадағ ы № 500 жә не 2012 жылғ ы
20 желтоқ сандағ ы № 557 бұ йрығ ымен бекітілген мектепке дейінгі, бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім берудің ү лгілік оқ у жоспарлары жә не мектепалды даярлық сыныптарына арналғ ан оқ у бағ дарламалары («Біз мектепке барамыз», 2010 ж.) мен Қ Р Білім жә не ғ ылым министрінің 2013 жылғ ы 3 сә уірдегі №115 бұ йрығ ымен бекітілген жалпы білім беретін пә ндердің, таң дау курстарының жә не факультативтердің ү лгілік оқ у бағ дарламалары арқ ылы жү зеге асырылады.

Ақ параттық кең істікті кең ейту жә не ә лемдік қ оғ амдастық қ а кіру жағ дайында адамзат ресурстарының қ алыптасуындағ ы білім беру рө лінің ө суі еліміздің ә леуметтік-экономикалық даму дең гейінің ө лшемдері ретінде мектептің білім беру жү йесін жаң а талаптар бойынша жоспарлауы ү шін маң ызды.

Бү гінгі кү ні білім беру саласы «Қ азақ стан-2050» ұ зақ мерзімді Стратегиясының маң ызды басым бағ ыттарының бірі болып танылды. Қ азақ стан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаев республиканы ә лемдегі бә секеге қ абілетті 30 елдің қ атарына кіргізу туралы міндет қ ойғ ан болатын. Бұ л мә селені жү зеге асыруда білім беру жү йесін жетілдіру айтарлық тай рө л атқ арады.

Оқ ыту сапасын арттыруда білім беру ү дерісінің барлық қ атысушыларының ең ү здік білім ресурстары мен технологияларына тең қ олжетімділікті қ амтамасыз ету; оқ ушылардың алғ ан білімдері тез ө згеретін ә лемде табысқ а жеткізетіндігінен қ анағ аттану; жалпы білім беретін мектептерде Қ азақ стан Республикасының зияткерлік, дене бітімі жә не рухани дамығ ан азаматын қ алыптастыру қ ажет.

Білім беру сапасының дең гейі халық аралық PISA, TIMSS жә не PIRLS салыстырмалы зерттеулері арқ ылы анық талады. Оқ ушылардың халық аралық салыстырмалы зерттеулерінің білім жә не білік сапасының кө рсеткіші де функционалдық сауаттылық болып табылады. Қ азақ стандық оқ ушылардың осы зерттеулерге қ атысу нә тижесі функционалдық сауаттылық тың қ ажетті дең гейде қ алыптаспағ анын кө рсетіп отыр.

Сонымен қ атар, 2014 жылы Экономикалық ынтымақ тастық пен даму ұ йымының (бұ дан ә рі – ЭЫДҰ) жү ргізген зерттеулерінің қ орытындысына кө ң іл бө лген жө н. ЭЫДҰ пікірінше, қ олданыстағ ы орта білім берудің оқ у бағ дарламасын қ айта қ арап, толық талдау жү ргізу қ ажет, ө йткені аталғ ан бағ дарлама оқ ушыларғ а функционалдық жә не математикалық сауаттылық тың тө менгі дең гейіне де жетуге мү мкіндік бермейді, жоғ ары дең гейдегі ойлау дағ дыларының дамуына ық пал етпейді. Осы оқ у бағ дарламасы аясында академиялық пә ндердің кө п екендігін, теорияғ а тым басымдық берілгендігін ескеруіміз қ ажет, осындай басқ а да кемшіліктер бағ дарламаны неғ ұ рлым кү рделірек жә не ү лгермеуші оқ ушыларғ а қ олжетімсіз етеді.

Білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарғ а арналғ ан мемлекеттік бағ дарламасы мен оқ ушылардың функционалдық сауаттылығ ын дамыту жө ніндегі 2012-2016 жылдарғ а арналғ ан ұ лттық іс-қ имыл жоспарында қ азақ стандық жалпы білім беретін мектептердің PISA (15 жасар оқ ушылардың математикалық жә не ғ ылыми-жаратылыстану сауаттылығ ын, сонымен бірге ә ртү рлі типтегі мә тіндерді тү сінуін салыстырмалы бағ алау), TIMSS (4-ші жә не 8-сынып оқ ушылардың математикалық жә не ғ ылыми-жаратылыстану сауаттылығ ын салыстырмалы бағ алау) жә не PIRLS (мә тінді оқ у жә не тү сіну сапасын зерделеу) халық аралық салыстырмалы зерттеулеріндегі нә тижесін жақ сарту қ ажеттілігі кө рсетілген.

Осығ ан орай, Қ азақ стандағ ы мектептегі білім беру жү йесі балалардың дағ дыларын дамытуда ә ртү рлі оқ у жә не ө мірлік жағ даяттар, тұ лғ ааралық қ арым-қ атынас пен ә леуметтік қ атынастар білімін қ олдануғ а бағ ытталуы тиіс.

Мұ ғ алімдерге кө мек ретінде PISA, TIMSS зерттеулерінің тапсырмалары негізінде оқ ушылардың математикалық, жаратылыстану-ғ ылыми жә не оқ у сауаттылық тарын дамыту бойынша ә дістемелік қ ұ ралдар ә зірленді жә не олар Ы.Алтынсарин атындағ ы Ұ лттық білім академиясының (бұ дан ә рі – Академия) сайтында (www.nao.kz) орналастырылғ ан. Мұ нда ә дістемелік ұ сыныстар мен оқ ушылардың білім жетістігін анық тау бойынша халық аралық зерттеулерде қ олданылғ ан тапсырмалар енгізілген.

Мектеп оқ ушыларының функционалдық сауаттылығ ын дамыту жө ніндегі 2012-2016 жылдарғ а арналғ ан ұ лттық іс-қ имыл жоспарына сә йкес оқ ушылардың оқ у жетістігін сырттай бағ алау (бұ дан ә рі – ОЖСБ) аясында оқ ушылардың функционалдық сауаттылығ ы бағ аланады. Функционалдық сауаттылық ты тексеруге арналғ ан тест тапсырмалары алғ аш рет 2014 жылы ОЖСБ тапсырмаларына қ осылды.

Функционалдық сауаттылық, кең інен алғ анда, тұ лғ аның мектепте алғ ан білімі, білігі мен дағ дысын адамзат қ ызметінің ә ртү рлі саласында, сонымен бірге тұ лғ ааралық қ атынастар мен ә леуметтік байланыстарда кездесетін тіршілік міндеттерін жан-жақ ты шеше білу қ абілеті ретінде тү сіндіріледі.

Қ азақ стан Республикасында оқ ушылардың оқ у жетістігін сырттай бағ алау аясында функционалдық сауаттылық тың мынадай тү рлері бағ аланады: оқ у сауаттылығ ы (қ азақ тілі, орыс тілі); математикалық сауаттылық; жаратылыстану ғ ылыми сауаттылық (физика, химия, биология, география).

Оқ у сауаттылығ ы – оқ ушылардың мә тін мазмұ нын тү сіне білуі жә не оларғ а ой жү гірте білу, мә тін мазмұ нын ө з мақ саттарына жету ү шін пайдалана білу, қ оғ ам ө мірінде белсенділік таныту мақ сатында білімдері мен мү мкіндіктерін дамыту қ абілеттері.

Математикалық сауаттылық – ә лемдегі математиканың рө лін айқ ындау жә не тү сіне білу, математикалық тұ жырымдарды дә лелді негіздей білу жә не қ ызығ ушылығ ы бар, ойлы азаматқ а тә н қ ажеттіліктерді қ анағ аттандыру ү шін математиканы қ олдана білу қ абілеттері.

Жаратылыстану ғ ылыми сауаттылық – жаратылыстану ғ ылымындағ ы білімін қ олдана білу, қ оршағ ан ортаны жә не адамзат енгізген ө згерістерді тү сіну ү шін, табиғ и-ғ ылыми мә селелерге қ атысты жә не ғ ылыми дә лелдермен негізделген сұ рақ тарды анық тап тану жә не негізделген қ орытынды жасай білу қ абілеттері.

Функционалдық сауаттылық ә р мектеп пә нінің негізінде қ алыптасады. Оқ ушылардың функционалдық сауаттылығ ын дамыту жә не оның қ алыптасуын тексеру қ ұ ралы шығ армашылық сипаттағ ы тапсырмалар (зерттеу жұ мыстарына бейімделген тапсырмалар; экономикалық, тарихи мазмұ ндағ ы тапсырмалар; тә жірбиеге бағ ытталғ ан тапсырмалар т.б.) болып табылады.

Оқ ушылардың функционалдық сауаттылығ ының қ алыптасуын тексеруге арналғ ан тапсырмалардың ү лгілері ОЖСБ мен Ұ БТ-ғ а дайындық оқ у-ә дістемелік қ ұ ралдарында қ амтылғ ан.

Баланың жеке тұ лғ а ретінде қ алыптасуына, оның психологиялық, рухани, физиологиялық, ә леуметтік жә не шығ армашылық дамуының ү йлесімділігіне қ ол жеткізуге мү мкіндік беретін « Ө зін-ө зі тану » пә ніфункционалды тұ рғ ыдан маң ызды пә ндердің бірі болып табылады. Бұ л пә нді оқ ыту «Адамның ү йлесімді дамуы» институты (Алматы, «Бө бек» Ұ Ғ ПББСО) дайындағ ан, Қ Р Білім жә не ғ ылым министрінің 2013 жылғ ы 3 сә уірдегі №115 бұ йрығ ымен бекітілген білім беру ұ йымдарына арналғ ан оқ у бағ дарламалары бойынша жү зеге асырылады. « Ө зін-ө зі тану » пә нін біліктілікті арттыру жә не қ айта даярлау бойынша арнайы курстардан ө ткен пә н мұ ғ алімдері жү ргізеді.

«Ө зін-ө зі тану» пә нін оқ ыту білім берудің мектепке дейінгі дең гейінен басталады. Мектепке дейінгі тә рбие мен оқ ыту білім беру жү йесінің алғ ашқ ы дең гейі ретінде баланың жеке ә леуметтік қ алыптасуының маң ызды кезең і болып табылады. 5-6 жастағ ы балалардың мектепалды даярлығ ы мектепке дейінгі тә рбие мен оқ ыту жү йесінің аяқ таушы буыны болып табылады, бұ л бастауыш білім беруді алу ү шін баланың бастапқ ы мү мкіндіктерін тең естіреді.

2014-2015 оқ у жылынан бастап республиканың 24 білім беру ұ йымындағ ы оқ у жә не тә рбие ү дерісіне рухани-адамгершілік білім беретін «Ө зін-ө зі тану» бағ дарламасының терең детілген кіріктірілген моделін енгізу жү зеге асырылады деп кү тілуде.

Рухани-адамгершілік білім беретін «Ө зін-ө зі тану» бағ дарламасын басқ а білім салаларымен, тұ тас тә рбие ү дерісімен, қ осымша білім берумен терең дете кіріктіру идеясы білім беру ү дерісін ерекше формада қ ұ руды талап етеді, ол білім беру ұ йымдарының жалпыадамзаттық қ ұ ндылық тарғ а негізделген баланың жеке тұ лғ асын тә рбиелеуде біртұ тас рухани-адамгершілік кең істік қ ұ руды керек етеді.

Рухани-адамгершілік білім беретін «Ө зін-ө зі тану» бағ дарламасының терең кіріктірілген моделінің оқ у жә не тә рбие ү дерісіне енгізудің эксперименттік алаң ы болғ ан білім беру ұ йымдарында (1-қ осымша), тө менде анық талғ ан педагогикалық шарттар сақ талуы керек:

– сенімділік қ алыптасуы керек, шабытты шығ армашылық, ө зіндік зерттеулерге, ө зіндік даму мен ө зіндік жетілдірулерге мү мкіндік беретін жағ дайлар болуы керек;

– рухани-адамгершілік білім беретін «Ө зін-ө зі тану» бағ дарламасының мектептің біртұ тас педагогикалық ү дерісіне кірігуін жү зеге асыру;

– ө скелең ұ рпақ тың білім алуы мен тә рбиелену ү дерісінде қ олданылатын барлық ә дістер мен тә сілдердің тек оң жә не ізгілікті болуын кө здеу керек.

Қ азақ стан Республикасы Президентінің 2011 жылғ ы 17 сә уірдегі тапсырмасын жү зеге асыру жә не Қ Р МЖМБС 1.4.002-2012 сә йкес 2015-2016 оқ у жылында «Шетел тілі» пә ні бастауыш мектептің 1-3-сыныптарында оқ ытылады.

Мектепке дейінгі жә не орта білім беру ұ йымдарында тілді мең герудің жалпыеуропалық ү лгісіне сә йкес шет тілін жә не оқ ыту қ азақ тілінде жү ргізілмейтін білім беру ұ йымдарында қ азақ тілін дең гейлеп мең гертуді жү зеге асыру жалғ асады. Бұ л жү йенің ерекшелігі – оқ ыту тілінің тапсырылғ ан дең гейі.

«Ө мір қ ауіпсіздігінің негіздері» оқ у курсының мазмұ ны 1-4-сыныптарда дү ниетану оқ у курсының аясында: 1-3-сыныптарда жылдық оқ у жү ктемесі 6 сағ аттан, 4-сыныпта 10 сағ аттан бастауыш сынып мұ ғ алімінің оқ ытуымен іске асырылады; 5-9-сыныптарда дене шынық тыру оқ у курсының аясында 15 сағ аттық жылдық оқ у жү ктемесімен дене шынық тыру мұ ғ алімінің оқ ытуымен іске асырылады; 10-11-сыныптарда алғ ашқ ы ә скери дайындық оқ у курсының аясында 25 сағ аттық жылдық оқ у жү ктемесімен алғ ашқ ы ә скери дайындық пә нінің оқ ытушы-ұ йымдастырушыларының оқ ытуымен іске асырылады. «Ө мір қ ауіпсіздігінің негіздерін» оқ ыту сабақ тары міндетті болып табылады жә не оқ у ү дерісі кезінде жү ргізіледі.

Оқ ушылардың қ аржылық сауаттылығ ын арттыру мақ сатында «Экономика жә не қ аржылық сауаттылық негіздері» курсының мазмұ ны 4-сыныпта «Дү ниетану» оқ у пә німен, 5-11-сыныптарда «Технология» оқ у пә німен кіріктіріліп оқ ытылады. Қ осымша оқ ушылардың экономикалық сауаттылығ ын арттыру ү шін «Дана Жол» қ олданбалы экономика орталығ ымен ә зірленген «Қ олданбалы экономика» білім беру бағ дарламасы бойынша факультативтік курсын ұ йымдастыруғ а болады.

Бейіндік оқ ыту жалпы орта білім дең гейінде: қ оғ амдық -гуманитарлық жә не жаратылыстану-математикалық бағ ыттары бойынша жү зеге асырылады. Бір немесе екі бағ ытты таң дау оқ ушылардың қ ажеттілігі мен ата-аналардың сұ раныстарын ескере отырып мектеппен жү ргізіледі. Саралап оқ ытуды жү зеге асыру мен екі бағ ыт арқ ылы оқ ушылардың танымдық қ ажеттілігін қ анағ аттандыру мақ сатында кә сіби-бағ дарланғ ан тә сілді жү зеге асыру аясында бейіндік пә ндерді терең детіп оқ ыту енгізіледі.

Қ Р МЖМБС 1.4.002-2012 сә йкес қ алалық жалпы орта білім беретін ұ йымдарда сынып толымдылығ ы 24-ке жеткенде немесе одан асқ анда, ауылдық жерлерде – 20-ғ а жеткен кезде немесе одан асқ анда шағ ын жинақ ты мектептерде – білім алушылар 10-нан кем болмағ ан жағ дайда жү зеге асырылады:

1) оқ ыту қ азақ тілді емес 1-11-сыныптардағ ы қ азақ тілі;

2) оқ ыту қ азақ тілді емес 5-11-сыныптардағ ы қ азақ ә дебиеті;

3) оқ ыту қ азақ, ұ йғ ыр, тә жік жә не ө збек тілдерінде жү ргізілетін
3-11-сыныптардағ ы орыс тілі;

4) 1-11-сыныптардағ ы шетел тілі;

5) 5-11-сыныптардағ ы информатика;

6) бейінді пә ндер (жергілікті атқ арушы органның қ ұ зыреттілігіне кіреді);

7) 5-11- сыныптардағ ы дене шынық тыру сабақ тарын ө ткізуде сыныпты екі топқ а бө ліп оқ ыту.

5-11-сыныптардағ ы «Технология» пә ні сынып толымдылығ ына қ арамастан ұ л жә не қ ыз балалар топтарына бө лінеді.

Қ азақ стан Республикасы Президентінің «Қ азақ станды ә леуметтік жаң ғ ырту бағ ытындағ ы «Жалпығ а ортақ Ең бек қ оғ амына қ арай 20 қ адам» бағ дарламалық мақ аласында берілген тапсырмаларды орындау мақ сатында ә зірленіп, Қ Р Білім жә не ғ ылым министрінің 2013 жылғ ы 3 сә уірдегі №115 бұ йрығ ымен бекітілген оқ у бағ дарламалары бойынша «Ө лкетану» (7-сынып), «Абайтану» (9-11-сыныптар) таң дау курстарын оқ ыту ұ сынылады.

Вариативті компоненттен 9-сыныптар ү шін міндетті тү рде «Дінтану негіздері» курсын оқ ытуғ а 1 сағ ат апталық жү ктеме беріледі. «Дінтану негіздері» курсын тарих немесе біліктілікті арттыру жә не қ айта даярлау бойынша арнайы курстардан ө ткен пә н мұ ғ алімдері жү ргізеді.

Білім беру салалары бойынша қ олданбалы курстардың мазмұ нын жобалау мен ө ткізу бойынша мұ ғ алімдерге кө мек ретінде ә дістемелік қ ұ ралдар ә зірленіп, Академия сайтына (www.nao.kz) орналастырылды.

Мектеп жә не оқ ушы компоненті пә ндері бойынша білім алушылардың оқ у жетістігін ағ ымдық бағ алау, сондай-ақ емтихан жә не ұ лттық бірың ғ ай тестілеу жү ргізілмейді.

Білім алушылардың апталық оқ у жү ктемесінің ең жоғ ары кө лемі сыныптағ ы жә не сыныптан тыс (факультативті, жеке жә не ү йірме сабақ тары) оқ у жұ мыстарының барлық тү рлерін қ оса алғ анда, 1-сыныпта – 24 сағ аттан,
2-сыныпта – 25 сағ аттан, 3-сыныпта – 29 сағ аттан, 4-сыныпта – 29 сағ аттан,
5-сыныпта – 32 сағ аттан, 6-сыныпта – 33 сағ аттан, 7-сыныпта – 34 сағ аттан,
8-сыныпта – 36 сағ аттан, 9-сыныпта – 38 сағ аттан, 10-сыныпта – 39 сағ аттан, 11-сыныпта – 39 сағ аттан аспауы тиіс.

Ү й тапсырмасы – мұ ғ алімнің сабақ тан кейін оқ ушының ө з бетімен орындауына арналғ ан тапсырмасы. Ү й тапсырмасы оқ ушының сабақ та мең герген жаң а материалды ұ мытпауының алдын алады, ойын жинақ тауына мү мкіндік береді.

Ү й тапсырмасы білімін ө з бетінше бекітуге, сабақ та алғ ан білімін қ орытуғ а негізделген жә не оқ ушылардың оқ у материалын мең геруіне жағ дай жасайды. Ү й тапсырмасын шығ армашылық пен, ынтамен орындайтын оқ ушы міндетті тү рде танымның жаң а дең гейіне кө теріледі, ол оқ ушының зерттеушілік қ абілетін дамытуғ а, белгілі бір мә селені терең тү сінуге ық пал етеді. Ү й тапсырмасын ү йде орындау оқ ушының ү немі ө з бетімен тү рлі қ иындық тағ ы тапсырмаларды орындауына, шығ армашылық қ абілетін дамытуына дағ дылануы ү шін қ ажет. Бұ л оқ ушыны белгілі бір тә ртіпке, ө з уақ ытын жоспарлауғ а жә не ө зіне деген сенімділікке ү йретеді.

Ү й тапсырмасының негізгі тү рлері тө мендегідей:

1) материалды оқ улық бойынша мең геру;

2) ә ртү рлі жазба жә не практикалық жұ мыстарды (жаттығ улар) орындау;

3) шығ арма жә не басқ а да шығ армашылық жұ мыстарды орындау;

4) ә ртү рлі сызбалар мен диаграммаларды дайындау;

5) биология пә нінен гербарий дайындау, табиғ ат қ ұ былыстарын бақ ылау, сонымен қ атар химия, физика жә не т.б. пә ндерден тү рлі тә жірибелік жұ мыстар жү ргізу.

Ү й тапсырмасының тиімділігін арттыруғ а арналғ ан жә не оқ ушылардың терең білім алуына мү мкіндік беретін дидактикалық ә дістер:

- оқ у жұ мысы ү дерісінде жаң а материалды мең герту кезінде оқ ушылардың ү й тапсырмасын дұ рыс орындауына назар аударту алғ ышарт болып табылады;

- ү й тапсырмасы тек репродуктивті (тү сіндірмелі) ә рекетке негізделмей, оқ ушылардан ойлауды жә не шығ армашылық ты талап ететін тапсырмаларғ а негізделуі тиіс;

- ү й тапсырмасын мү мкіндігінше саралап беру жә не пә нді терең мең геруге талпынатын, қ абілетті оқ ушылар ү шін қ иындығ ы жоғ ары қ осымша тапсырмалар беру;

- ү й тапсырмасын орындаудың тиімді тә сілін ұ сыну;

- оқ ушыларды мең герген материалды белсенді қ олдануғ а жә не оны сапалы мең геруде ө зін-ө зі бақ ылауды ү йрету.

Кез келген сабақ тың дидактикалық қ ұ рылымында ү й тапсырмасын беру кезең і болады. Ол тө мендегі кө рсетілген ә рекеттерден тұ рады:

1) ә р оқ ушының ерекшелігін ескере отырып, ү й тапсырмасы туралы ақ парат беру;

2) оқ ушыларғ а ү й тапсырмасының, жекелеген жұ мыстардың мақ сатын, мазмұ нын жә не орындалу тә сілдерін тү сіндіру (егжей-тегжейлі нұ сқ аулық беру);

3) берілген тапсырманы орындау мерзімі туралы ақ парат беру.

Қ азақ стан Республикасы Ұ лттық экономика министрінің 2014 жылғ ы 29 желтоқ сандағ ы №179 бұ йрығ ымен бекітілген «Білім беру объектілеріне қ ойылатын санитариялық -эпидемиологиялық талаптар» санитариялық қ ағ идаларына сә йкес «Пә н оқ ытушысы сынып журналына деректерді енгізіп, ү й тапсырмаларын орындау мү мкіндігін ескере отырып, оқ ушыларғ а ү й тапсырмаларын береді. Ү й тапсырмаларын орындау ү шін ұ сынылатын уақ ыт (астрономиялық сағ атпен): 2-3-сыныптарда – 1, 5 сағ аттан асырмау, 4-5-сыныптарда – 2 сағ аттан асырмау, 6-8-сыныптарда – 2, 5 сағ аттан асырмау, 9-11 сыныптарда – 3 сағ аттан асырмау керек.

«Жалпы білім беретін оқ у орындарында 2015-2016 оқ у жылының басталуы туралы» Қ азақ стан Республикасы Білім жә не ғ ылым министрінің 2015 жылғ ы
8 маусымдағ ы № 364 бұ йрығ ына сә йкес:

1. Оқ у жылының ұ зақ тығ ы мектепалды дайындық сыныптарында – 32 оқ у аптасын, 1-сыныптарда – 33 оқ у аптасын, 2-11 сыныптарда – 34 оқ у аптасын қ ұ райды.

2. Оқ у жылы барысындағ ы каникулдар:

1) 1-11-сыныптарда: кү згі каникул – 8 кү н (2015 жылғ ы 4-11 қ арашаны қ оса алғ анда), қ ысқ ы – 10 кү н (2015 жылғ ы 30 желтоқ сан – 2016 жылғ ы
8 қ аң тарды қ оса алғ анда), кө ктемгі – 12 кү н (2016 жылғ ы 21 наурыз – 1 сә уірді қ оса алғ анда);

2) мектепалды даярлық сыныптарында: кү згі каникул – 8 кү н (2015 жылғ ы 4-11 қ арашаны қ оса алғ анда), қ ысқ ы – 14 кү н (2015 жылғ ы 28 желтоқ сан – 2016 жылғ ы 10 қ аң тарды қ оса алғ анда), кө ктемгі – 15 кү н (2016 жылғ ы 21 наурыз – 4 сә уірді қ оса алғ анда);

3) мектепалды даярлық сыныптары мен 1-сыныптарда: қ осымша каникул – 7 кү н (2016 жылғ ы 1-7 ақ панды қ оса алғ анда) мерзімінде белгіленеді.

Білім беру ұ йымдарында пайдалануғ а рұ қ сат етілген 2, 3, 4, 5, 6, 9, 10 жә не 11 сыныптарғ а арналғ ан оқ у басылымдарының тізбесі «Білім беру ұ йымдарында пайдалануғ а рұ қ сат етілген оқ улық тардың, оқ у-ә дістемелік кешендердің, оқ у қ ұ ралдарының жә не басқ а да қ осымша ә дебиеттердің, оның ішінде электрондық жеткізгіштердегі тізбесін бекіту туралы» Қ азақ стан Республикасы Білім жә не ғ ылым министрінің міндетін атқ арушының
2013 жылғ ы 27 қ ыркү йектегі № 400 бұ йрығ ына ө згерістер енгізу туралы» Қ азақ стан Республикасы Білім жә не ғ ылым министрінің 2014 жылғ ы
10 желтоқ сандағ ы № 515 бұ йрығ ымен, ал 1, 7 жә не 8 сыныптарғ а арналғ ан оқ у басылымдарының тізбесі Қ азақ стан Республикасы Білім жә не ғ ылым министрінің 2013 жылғ ы 18 қ арашадағ ы № 460 бұ йрығ ымен анық талғ ан.

Қ олданыстағ ы ү лгілік оқ у бағ дарламаларына сә йкес 2013 жылы 2-сынып пен 9-сыныптар ү шін жә не 5-сынып ү шін «Информатика», 1-сынып ү шін «Ағ ылшын тілі» оқ улық тары, 2014 жылы 3-сынып пен 10-сынып ү шін жә не
2-сынып ү шін «Ағ ылшын тілі», 6-сынып ү шін «Информатика» оқ улық тары, биылғ ы жылы 4-6-сыныптар мен 11-сыныптар жә не 3-сынып ү шін «Ағ ылшын тілі», 7-сынып ү шін «Информатика» оқ улық тары қ айтадан баспадан шық ты.

Ә р оқ ушыны оқ улық тармен қ амтамасыз ету ү шін мұ ғ алімдер, ата-аналар, мектеп кітапханашылары, ү кіметтік емес ұ йымдар, жергілікті атқ арушы органдар, меценаттар жаң а оқ у жылы қ арсаң ында «Мектепке - оқ улық пен» республикалық акциясын ө ткізуге қ атысулары керек (2-қ осымша).

Сондай-ақ, заманауи қ оғ амның ақ параттандыру жағ дайында пә н мұ ғ алімдері АКТ-қ ұ зыреттілігін біліп, қ осымша ресурстарды пайдалана отырып, соның ішінде интернет жә не пә н бойынша ақ паратты табу мен ө ң деу білігін қ алыптастыруы керек.

Ұ лттық бірың ғ ай тестілеудің, оқ ушылардың оқ у жетістігін сырттай бағ алау, мемлекеттік аттестаттау мен талапкерлерді кешенді тестілеудің тест тапсырмаларының базасын қ алыптастыру Қ Р Білім жә не ғ ылым министрінің бұ йрығ ымен бекітілген оқ улық тардың материалдары негізінде іске асады. Сондық тан ұ лттық емтихандарғ а жә не мониторингілеуге дайындық кезінде оқ ушылар Қ Р Білім жә не ғ ылым министрінің бұ йрығ ымен бекітілген оқ улық тарғ а сү йенуі тиіс.

Жалпы білім беретін мектептердің мұ ғ алімдері кү нтізбелік-тақ ырыптық жоспарларды жалпы білім беретін пә ндер бойынша ү лгілік оқ у бағ дарламалары негізінде ө здігінен ә зірлейді.

Қ азақ стан Республикасы Білім жә не ғ ылым министрінің 2013 жылғ ы
03 сә уірдегі №115 бұ йрығ ымен бекітілген жалпы білім беру ұ йымдарына арналғ ан жалпы білім беретін пә ндердің, таң дау курстарының жә не факультативтердің ү лгілік оқ у бағ дарламалары Академия сайтына (www.nao.kz) орналастырылды.

Оқ ыту ұ йғ ыр, ө збек, тә жік тілдерінде жү ргізілетін жалпы орта білім беретін мектептерде аударма оқ улық тар немесе оқ ушылар мен ата-аналардың қ алауымен қ азақ тіліндегі оқ улық тар қ олданылады.

Ы.Алтынсарин атындағ ы Ұ лттық білім академиясы ұ лттық тілде оқ ытылатын мектептерде оқ у пә ндерін кө птілде оқ ыту бойынша мұ ғ алімдерге кө мек ретінде келесі қ ұ ралдар ә зірледі жә не олар Академияның сайтында (www.nao.kz) орналастырылды:

1) ұ лттық тілде оқ ытылатын мектептерде кө птілді оқ ытудың озық тә жірибесін тарату бойынша ә дістемелік ұ сынымдар. Ә дістемелік ұ сынымда қ азақ стандық мектептерде кө птілділікті дамыту жолдары қ арастырылғ ан, ұ лттық мектептерде екі тілде (мектептің оқ ыту тілінде жә не мемлекеттік тілде) қ атар пә ндерді оқ ыту ұ сынылғ ан;

2) ұ лттық тілде оқ ытылатын мектептерде «Матеметика», «География», «Физика», «Биология» пә ндерін кө птілді оқ ыту бойынша ә дістемелік ұ сынымдар. Ә дістемелік ұ сынымда жалпы білім беретін мектептердегі сабақ та кө птілді оқ ытуды ұ йымдастыру мен пайдалану бойынша практикалық ұ сынымдар, сабақ ты жү ргізудің типтері мен формалары, ә дістемелік тә сілдердің жиынтығ ы кө рсетілген. Пә нді кө птілді оқ ытудың дидактикалық тә сілдері суреттелген, пә н бойынша оқ ушылардың тілдік қ ұ зыретін жә не функционалды сауаттылығ ын дамытудағ ы жұ мыстың мазмұ ны, ә дістері жә не нысандары бойынша ұ сыныстар берілген;

3) ғ ылым негіздері бойынша ұ лттық мектептерге арналғ ан терминологиялық сө здік. Ә дістемелік қ ұ ралда терминологиялық сө здікті ә зірлеудің ә дістемелік негіздері ашылып, қ азақ, орыс, ө збек, ұ йғ ыр жә не тә жік тілдеріндегі оқ у ә дебиеттерін оқ ып білуде кө мек болатын кең таралымды жә не жиі қ олданыстағ ы пә ндік терминдердің жиынтығ ы берілген. Сө здікте ұ лттық тілде оқ ытатын мектептерде тілдік пә ндердің бірың ғ ай тақ ырыптық минимумы кө рсетілген жә не ғ ылым негіздері бойынша кө рсетілген тілдерде шамамен 11500 термин мен сө з тіркестері жинақ талғ ан.

Жалпы білім беру мектептерінің ә кімшілігіне оқ ыту ү дерісін жә не мектепішілік бақ ылауды тиімді ұ йымдастыру ү шін нормативтер ұ сынылады (1-кесте).

Қ азақ стан Республикасы Ү кіметінің 2013 жылғ ы 17 мамырдағ ы №499 қ аулысымен бекітілген «Жалпы білім беру ұ йымдары (бастауыш, негізгі орта жә не жалпы орта) қ ызметінiң ү лгілік қ ағ идаларының» 18-тармағ ына сә йкес ата-аналардың немесе ө зге де заң ды ө кiлдердiң мү дделерiн ескере отырып, жергiлiктi білім берудi басқ ару органдарымен келісім бойынша білім беру ұ йымдарында даму мү мкіндігі шектеулі балалармен дені сау балалардың бірлесіп оқ итын сыныптары (бір сыныпта даму мү мкіндігі шектеулі екі баладан артық оқ ытылмауы тиіс) немесе арнайы білім беру ұ йымдарының ү лгілік қ ағ идаларында кө рсетілген толымдылық қ а сә йкес бұ зушылық тү рлері бойынша арнайы сыныптар ашылуы мү мкiн.

1-кесте – Оқ у ү дерісі мен мектепішілік бақ ылауды ұ йымдастыруды жү зеге асыру нормативтері

Қ азақ стан Республикасы «Білім туралы» Заң ының 8-бабы 5-тармағ ына сә йкес денсаулық жағ дайына қ арай ұ зақ уақ ыт бойы бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беретін ұ йымдарғ а бара алмайтын азаматтар ү шін ү йде немесе стационарлық кө мек, сондай-ақ қ алпына келтіру емін жә не медициналық оң алту кө рсететін ұ йымдарда тегін жеке оқ ыту ұ йымдастырылады.

Даму мү мкіндігі шектеулі білім алушылардың білім алуы, даму бұ зушылық тарының тү зетілуі жә не ә леуметтік бейімделуі ү шін жағ дай жасалады.

Білім беру ұ йымдары оқ у ү дерісін қ ашық тық тан білім беру технологиялары (бұ дан ә рі – Қ БТ) бойынша ө з бетінше іске асыра алады.

Оқ у ү дерісін ұ йымдастыру Қ азақ стан Республикасы Білім жә не ғ ылым министрінің 2015 жылғ ы 20 наурыздағ ы № 137 бұ йрығ ымен бекітілген «Қ ашық тық тан білім беру технологиялар бойынша оқ у процесін ұ йымдастыру қ ағ идалары» (бұ дан ә рі – Қ ағ идалар) бойынша жү зеге асады.

Қ ағ идалар бойынша Қ БТ барлық білім беру дең гейлерінде мү мкіндіктері шектеулі тұ лғ алар оның ішінде мү гедек балалар, I жә не II топтағ ы мү гедектер болып табылатын білім алушылар ү шін қ олданылады. Қ БТ бойынша оқ уғ а ниет білдірген білім алушылар еркін нысанды білім беру ұ йымы басшысының атына растаушы қ ұ жаттарды ұ сына отырып оқ уда Қ БТ-ын пайдалану мү мкіндігі туралы уә ждемелі негіздемелері бар ө тініш жазады. Мү гедек балалар Қ БТ бойынша оқ у процесіне қ атысу мү мкіндігі туралы психологиялық -медициналық -педагогикалық консультация ұ сынымдарын береді. Жалпы білім беру ұ йымдарында Қ БТ бойынша оқ ыту бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім берудің оқ у жоспарлары бойынша жү ргізіледі.

Қ азақ стан Республикасы «Білім туралы» Заң ына сә йкес экстернат – білім алушы сабақ қ а ү немі қ атыспай-ақ тиісті білім беру бағ дарламасының оқ у пә ндерін ө з бетімен оқ итын оқ ыту нысандарының бірі жә не жергілікті атқ арушы орган негізгі орта, жалпы орта білім беру ұ йымдарында, сондай-ақ мамандандырылғ ан жә не арнайы жалпы білім беретін оқ у бағ дарламаларын іске асыратын білім беру ұ йымдарында экстернат нысанында оқ ытуғ а рұ қ сат береді.

«Бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім берудің жалпы білім беретін бағ дарламалары бойынша оқ ыту ү шін ведомстволық бағ ыныстылығ ына қ арамастан, білім беру ұ йымдарына қ ұ жаттар қ абылдау жә не оқ уғ а қ абылдау», «Негізгі орта, жалпы орта білім беру ұ йымдарында экстернат нысанында оқ ытуғ а рұ қ сат беру» жә не «Негізгі орта, жалпы орта білім туралы қ ұ жаттардың тө лнұ сқ аларын беру» Қ азақ стан Республикасы Білім жә не ғ ылым министрінің 2015 жылғ ы 8 сә уірдегі № 179 бұ йрығ ымен бекітілген «Орта білім беру саласында жергілікті атқ арушы органдармен мемлекеттік кө рсетілетін қ ызметтер стандарттары» бойынша жү зеге асады.

«12 жылдық жалпы орта білім беру қ ұ рылымы мен мазмұ нына жетілдіру бойынша эксперимент ө ткізу туралы» Ережелер туралы» Қ азақ стан Республикасы Білім жә не ғ ылым министрінің 2002 жылғ ы 1 тамыздағ ы № 593 бұ йрығ ына ө згерістер енгізу туралы» Қ азақ стан Республикасы Білім жә не ғ ылым министрінің 2014 жылғ ы 29 сә уірдегі №132 бұ йрығ ына сә йкес 2015-2016 оқ у жылында 12 жылдық білім беруге кө шу бойынша эксперименттік сыныптардағ ы оқ ушыларды оқ ытудың одан арғ ы траекториясы анық талды.

Осы бұ йрық қ а сә йкес 10-шы эксперименттік сыныптың оқ ушылары 2014-2015 оқ у жылында негізгі мектепті аяқ тағ аннан кейін 11 жылдық мектептің 11-сыныбына кө шіріледі немесе ата-аналарының ө тініші мен педагогикалық кең естің шешімі негізінде 11 жылдық мектептің сә йкесінше 10-сыныбына кө шірілуі мү мкін.

Білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарғ а арналғ ан мемлекеттік бағ дарламасын іске асыру аясында экономиканың тұ рақ ты ө суі ү шін сапалы білім беруге қ ол жеткізуді қ амтамасыз ету жолында білім берудің бә секеге қ абілеттілігін арттыру, адам капиталын дамыту мақ сатында Қ азақ стан Республикасының жалпы білім беретін мектептері мұ ғ алімдерінің біліктілігін арттырудың дең гейлік бағ дарламасы бойынша оқ уғ а педагог кадрларды белсенді тарту болып табылады.

Бағ дарламаны іске асырудың тұ жырымдамалық негіздері мен дең гейлік қ ағ идаттары оқ ып шық қ ан сертификатталғ ан педагог кадрларғ а коучинг пен менторинг ү дерісі арқ ылы оқ ытудың тә жірибесін ө згертуге, желілік педагогикалық қ оғ амдастық қ ызметі ХХI ғ асырда оқ ушылардың сын тұ рғ ысынан ойлау, ө зін-ө зі ынталандыру, ө зін-ө зі реттеу, оқ и білу дағ дыларын белсенді ә рі табысты қ олдануғ а дайындығ ын қ алыптастыруғ а ық пал ететін қ ажетті білім ортасын қ ұ руғ а мү мкіндік береді.

Ү шінші (базалық) дең гей бағ дарламасы бойынша оқ ып шық қ ан мұ ғ алімдер:

- жоспарлау ү дерісін, бағ алау жү йесі мен рефлексиялауды жетілдіруі, жеті модуль тақ ырыбында кіріктірілген тізбекті сабақ тар серияларын іске асыруғ а тиіс.

Екінші (негізгі) дең гей бағ дарламасы бойынша оқ ып шық қ ан мұ ғ алімдер:

- менторинг мен коучинг арқ ылы мектепте ә ріптестерінің жұ мыс тә жірибесін жетілдіруі, мектеп мұ ғ алімдерінің кә сіби қ оғ амдастығ ын ұ йымдастыруы, сынып аясында жоспарлауды жә не іс-ә рекеттегі зерттеу жү ргізуі тиіс.

Бірінші (жетік) дең гей бағ дарламасы бойынша оқ ып шық қ ан мұ ғ алімдер:

- мектепте жә не оның сыртындағ ы мұ ғ алімдердің кә сіби қ оғ амдастығ ын, соның ішінде коучинг пен менторинг ү дерісін жү зеге асыратын мектеп мұ ғ алімдері тобын ұ йымдастыруы;

- білім беру саласында мұ ғ алімдердің зерттеу жү ргізу ә дістерін тү сіндіруді дамытуы; мектеп кө лемінде іс-ә рекеттегі зерттеуді жоспарлауы жә не ө ткізуі тиіс.

Сертификатталғ ан педагог кадрлардың ынтымақ тастығ ын, сондай-ақ дең гейлік бағ дарлама бойынша оқ удан ө тпеген мұ ғ алімдерді ү деріске тартуды қ амтамасыз ету ү шін желілік ұ йымдастырушы ретінде бекітілген, желілік қ оғ амдастық ты қ ұ руда кө шбасшылық функцияларды іске асыратын ұ жым, Қ азақ стан Республикасының орта білім беру мазмұ нын жаң артуды қ олдаушы мектептер (жетекші мектеп) арқ ылы бағ дарлама идеяларының орындалуы жү зеге асырылады.

Бағ дарламаның тү йінді идеяларын бақ ылап отыру жә не жү зеге асырылуын мониторингілеу ү шін жалпы білім беретін ұ йымдардың басшылығ ы (директор, оның орынбасарлары) оқ ытудан ө ткен мұ ғ алімдермен практикалық іс-шаралардың кешенін іске асыруы тиіс:

(Бағ дарламаның ү шінші (базалық) дең гейі бойынша оқ ып шық қ ан мұ ғ алімдерде)

- бағ дарламаның 7 модулін қ олданудың, сабақ тарғ а қ атысу арқ ылы оқ ытуда инновациялық тә сілдерді қ олданудың тиімділігін бақ ылау;

- сол мұ ғ алімнен білім алатын оқ ушылардың білім сапасына мониторинг жү ргізу.

(Бағ дарламаның екінші (негізгі) дең гейі бойынша оқ ып шық қ ан мұ ғ алімдерде)

- бағ дарламаның 7 модулін қ олданудың, сабақ тарғ а қ атысу арқ ылы оқ ытуда инновациялық тә сілдерді қ олданудың тиімділігін бақ ылау;

- сол мұ ғ алімнен білім алатын оқ ушылардың білім сапасына мониторинг жү ргізу;

- мұ ғ алімнің ө зі зерттеуін іске қ осу барысында қ ызметінің нә тижелілігін қ адағ алау;

- ә ріптестерін оқ ытудың ә дістемелік тұ рғ ыдан қ амтамасыз етілгенін анық тау (жоспарлау, кесте қ ұ растыру);

- бағ дарламаның ү шінші (базалық) дең гейі бойыншаә ріптестер тобының оқ ытуының табыстылығ ына талдау жү ргізу (6-10 адам);

- ә ріптестеріне коучинг жә не мониторингті мең гертудегі мұ ғ алімнің жұ мысына бақ ылау жү ргізу.

(Бағ дарламаның бірінші (жетік) дең гейі бойынша оқ ып шық қ ан мұ ғ алімдерде)

- бағ дарламаның 7 модулін қ олданудың, сабақ тарғ а қ атысу арқ ылы оқ ытуда инновациялық тә сілдерді қ олданудың тиімділігін бақ ылау;

- сол мұ ғ алімнен білім алатын оқ ушылардың білім сапасына мониторинг жү ргізу;

- мұ ғ алімнің ө зі зерттеуін іске қ осу барысында қ ызметінің нә тижелілігін қ адағ алау;

- ә ріптестерін оқ ытудың ә дістемелік тұ рғ ыдан қ амтамасыз етілгенін анық тау (жоспарлау, кесте қ ұ растыру);

- бағ дарламаның екінші (негізгі) дең гейі бойыншаә ріптестер тобының оқ ытуының табыстылығ ына талдау жү ргізу (6-10 адам);

- ә ріптестеріне коучинг жә не мониторингті мең гертудегі мұ ғ алімнің жұ мысына бақ ылау жү ргізу;

- мұ ғ алімдердің кә сіби қ ауымдастығ ының мектепте жә не одан тыс жерлерде ұ йымына, қ ызмет етуіне бақ ылау жасау;

- дең гейлік курстардан ө ткен мұ ғ алімдердің тү сініктері бойынша талдау жасау, білім беру саласындағ ы зерттеулердің ә дістерін тү сінуі жә не жоспар қ ұ ру мен мектеп кө лемінде зерттеу жү ргізуі бойынша нақ ты практикалық ә рекеттер жасау қ абілетіне талдау жасау.

Білім беру қ ызметін ұ йымдастыру кезінде жалпы білім беру ұ йымдары басшылық қ а алатын Қ азақ стан Республикасының нормативтік-қ ұ қ ық тық қ ұ жаттарының тізімі осы ә дістемелік-нұ сқ ау хаттың 3-қ осымшасында кө рсетілген. Қ ұ жаттар Қ азақ стан Республикасы Ә ділет министрлігінің сайтындағ ы (https://www.adilet.gov.kz) «Ә ділет» ақ параттық -қ ұ қ ық тық жү йе» (https://adilet.zan.kz) блогында орналастырылғ ан.