ПЕРИОДОНТ ҚАБЫНУЫ

Периодонт қ абынуы- периодонт тінінің қ абынбалы ауруы. (6.1 сурет). Қ азіргі кезде периодонт қ абынуын туындататын себептерді ү ш топқ а бө луге болады: 1) инфекциялық; 2) жарақ аттаушы; 3) химиялық заттар, олардың ішінде дә рілер ә сері.

6.1.Сурет. 44 тісте периодонттың тү бір ұ шының созылмалы қ абынуы

Периодонттың инфекция ә серінен қ абынуы (инфекционный периоднотит). Бұ л жағ дайды туындатуда кө птеген бактериялардың маң ызы бар, солардың ішінде белгілі рө л атқ аратындар – кокктар (гемолиздемеуші-негемолитический стрептококк – 62%, жасылдандырушы – зеленящий стрептококк – 26%, гемолиздеуші – гемолитический срептококк – 12%). Солармен бірге басқ а микроорганизмдердің (вейлонеллалар, лактобактериялар, ашытқ ығ а ұ қ сас саң ырауқ ұ лақ тар) де ү лесі бар. Микроорганизмдердің уыттары, ұ лпа ыдырауынан шық қ ан улы заттар периодонтқ а кө біне тү бір ө зектері арқ ылы ө теді, сирек жағ дайда қ ызылиек қ алтасы арқ ылы, қ ан жә не лимфа жолдарымен (тұ мау, сү зек, безгек жә не басқ а жұ қ палы аурулар кезінде), жанасу жолы (сү йек майы, Гаймор қ уысы қ абынулары кезінде) арқ ылы да тү суі мү мкін.

Периодонттың жарақ ат ә серінен қ абынуы (травматический периодонтит) - кө бінесе периодонтқ а біраз кү ші бар жарақ аттаушы ық пал бірақ рет ә сер еткенде (тісті соғ ып алу, ұ ру, сү йек, тас, жеміс дә ндерін кездейсоқ тістеу), сирек жағ дайда аз кү шті жарақ аттаушы ық пал ұ зақ уақ ыт ә сер еткен жағ дайда (биік қ ойылғ ан пломбы, тік тістем, кө п тістердің жұ лынуы кезінде қ алғ ан тістерге шайнау кү шінің тү суі, музыкалық ү рлейтін аспаптардың алдың ғ ы тістерге қ ысымы, теріс ә деттер) дамиды.

Кү шті жарақ аттаушы ық пал ә сер еткенде периодонтқ а қ ан қ ұ йылып, коллаген талшық тары ү зіліп, басқ а тіндері жаншылуы нә тижесінде периодонттың жедел қ абынуы туындайды. Жарақ аттаушы ық пал ұ зақ ә сер еткенде периодонтта паталогиялық ө згерістер біртіндеп дамиды жә не алғ ашқ ы кезде периодонт оғ ан бейімделеді. Кейін бейімделу қ абілеті тө мендеген кезде созылмалы қ абыну ү рдісі дамиды, периодонт талшық тары фиброздануғ а ұ шырайды немесе тү бір ұ шы аймағ ындағ ы периодонт бұ зылысқ а ұ шырап, альвеоланың қ атты сү йек қ абаты жә не кемік сү йегі сорылып, жас грануляциялық тін орын басады. Қ абынудың бұ л тү ріне тү бір ө зегін пломбылағ ан кезде (ұ лпа қ абынуын емдеген кезде) пломбылық материалдарды (фосфат-цементті, штифтерді жә не ә ртү рлі қ ойыртпақ тарды) периодонтқ а шығ арып алғ ан кезде дамитын реакцияларды да жатқ ызуғ а болады.

Периодонттың дә ріден қ абынуы (медикаментозный периодонтит)- Қ абынудың бұ л тү рі ұ лпа қ абынуын емдеген кезде кү шті химиялық заттарды (мышьяк қ ышқ ылы, фенол, трикрезолформалин), жоғ ары концентрациялы антисептиктер ерітіндісін (формальдегид, гипохлорид, хлорамин ерітінділері, резорцин-формалин сұ йық тығ ы) дұ рыс қ олданбау нә тижесінде дамиды. Периодонттың дә ріден қ абынуына жергілікті иммунологиялық реакцияларды туындатып, аллергия белгілерін дамытатын дә рілер ә серінен (антибиотиктер, антисептиктер, эвгенол жә не б.) болғ ан қ абынуды да жатқ ызуғ а болады.

Жоғ арыда айтылғ андай периодонтта қ абыну ү рдісі тү бір ұ шы тесігі арқ ылы тү бір ө зегіндегі инфекциялы-уытты қ ұ рамның периодонтқ а ө туі нә тижесінде дамиды. Периодонт қ абынуының дамуында граммтеріс бактериялардың қ абық тарының бұ зылуы кезінде бө лінетін эндотоксиндердің маң ызы зор. Периодонтқ а тү скен эндотоксиндер қ ан тамырларын кең ейтетін жә не ө ткізгіштігін жоғ арылататын биологиялық белсенді заттардың бө лінуін қ амтамасыз ете отырып, онда жедел қ абыну ү рдісін туындатады. Жедел қ абыну кезінде периодонтта кө п мө лшерде антигендер жиналады жә не периодонт саң ылауы қ атты сү йек қ абатымен қ оршалғ андық тан, олардың периодонттан шығ арылып тасталуы (элиминация) қ иындайды. Антигендік қ асиетке ие болғ ан эндотоксиндер периодонқ а жә не оны қ оршағ ан тіндер жү йесіне кү шті ә сер етеді.

Периодонттың жедел қ абынуының жә не оның тө ң ірегіндегі тіндерге жайылу қ арқ ындылығ ы қ абыну ү рдісін туындатқ ан инфекцияның вируленттігімен, организмнің жалпы иммундық жағ дайымен тығ ыз байланысты.

Иммундық қ орғ аныс механизмі тө мендеген кезде жергілікті қ абыну ошағ ы шектелмей, керісінше айналасындағ ы жұ мсақ жә не қ атты тіндерге жайыла отырып, бет-жақ аймағ ында одонтогендік қ абыну ү рдісінің дамуына себепкер болады.

Егер иммундық қ орғ аныс механизмі тү бір ұ шындағ ы қ абыну ошағ ын шектейтін бө гет қ ұ ра алса, онда қ абыну ү рдісі аса жайылмай, алғ ашқ ы сатысында-ақ тежеледі. Емдеу шаралары жү ргізілмеген жағ дайда, инфекция кө зінің сақ талуына байланысты, периодонттағ ы жедел қ абыну ү рдісі созылмалы қ абыну ү рдісімен алмасады. Кейде периодонттағ ы созылмалы қ абыну ү рдісі жедел қ абыну сатысынсыз да дамиды.

Тү бір ө зегінен толассыз тітіркендіре ә сер еткен антигендерге периодонт тіндерінің реакциясы (жауабы) екі тү рде дамиды:

· антидене тә уелді;

· жасушалар туындататын ү рдістер.

Антидене тә уелді ү рдістерге иммундық кешен жә не IgE туындататын реакциялар жатады. Жасушалар туындататын ү рдістерге баяу дамығ ан жоғ ары сезімталдық реакциялары жатады. Периодонттың созылмалы қ абынуы кезінде иммундыкешендік реакцияның дамуы ү шін А.И. Воложиннің (1976) ұ йғ аруынша ү ш тү рлі шартты жағ дайлар керек:

· фагоцитозғ а толық ұ шырамайтын иммундық кешендердің болуы;

· комплемент жү йесінің болуы белсенділігі;

· кө п мө лшерде полиморфты-ядролы лейкоциттердің болуы. Периодонттың созылмалы қ абынуы кезінде осы аталғ ан жағ дайлардың барлығ ы да орын алады.

Иммундық кешенді реакцияғ а IgЕ туындататын реакция да ұ қ сас келеді. Периодонттың созылмалы қ абынуы кезінде тү бір ұ шын қ оршағ ан тіндерде IgЕ қ ұ рушы жә не толық ша жасушалар (тучные клетки) анық талғ ан.

Базофильдер мен толық ша жасушалардың рецепторларында IgЕ ұ зақ уақ ыт бекіп, атопиялық реакция туындата алады. Толық ша жасуша бетінде антиген IgE-нің екі молекуласымен байланысады, осының нә тижесінде жасушадан гистамин, серотонин жә не басқ а да қ абыну медиаторлары босап шығ ады. Олардың ә серінен қ ан тамырлары кең ейіп, ө ткізгіштігі жоғ арылап, периодонтқ а лейкоциттер кө птеп шығ а бастайды. Лейкоциттерден бө лінген ферменттер ө ліеттенген тіндерді ыдыратуғ а қ атысады.

Баяу дамығ ан жоғ ары сезімталдық реакциясы антиденелерді қ ажет етпейді, себебі бұ л жағ дайда арнаулы антигенмен реакцияғ а сенсибилизацияланғ ан Т-лимфоцит-эффектор тү седі. Бұ л реакция жасушалық антигендермен сенсибилизациялануғ а ұ шырағ ан лимфоциттердің ө зара ә рекеті нә тижесінде дамиды жә не лимфоциттердің кө бейіп, олардан кө п мө лшерде лимфокиндер бө лінуіне ә кеп соғ ады. Кейбір лимфокиндер (лимфотоксиндер) периодонт жасушаларын бұ зуғ а қ атысады жә не сонымен қ атар кейбір лимфокиндік факторлар сү йек тінін сорылуғ а ұ шырататын остеокласттардың белсенділігін арттырады. Қ абыну ошағ ында макрофагтар мен нейтрофильдер коллаген талшық тарын ыдыратып, сү йек тінін бұ затын фермент коллагеназа бө ліп шығ арады. Осылардың барлығ ы периодонттағ ы созылмалы қ абыну ошағ ында талшық ты жә не жасушалы қ ұ рылымдардың жойылып, периодонтты қ оршағ ан сү йек тінінің сорылып, орынбасушы жаң а қ ұ рылымдардың (фиброзданғ ан жә не грануляциялық тіндер) пайда болуына ә кеп соғ ады.

6.1. ПЕРИОДОНТ Қ АБЫНУЫНЫҢ ЖҮ ЙЕСІ

МКБ-С-3 бойынша периодонт қ абынуының келесі тү рлерін ажыратады:

К04.4. Ұ лпадан дамығ ан тү бір ұ шы периодонтының жедел қ абынуы

К04.5. периодонттың тү бір ұ шының жедел қ абынуы (тү бір ұ шы гранулемасы).

К04.6. Тү бір ұ шының жылан кө зді абсцессі

К04.7. Тү бір ұ шының жылан кө зсіз абсцессі

Бұ л жү йе аурудың клиникалық кө рінісін сипаттайды. Терапиялық стоматология тә жірибесінде периодонт тіндерінде зақ ымдану типтері мен дә режесін сипаттайтын И.Г. Лукомский ұ сынғ ан периодонтың қ абынуының клиникалық жү йесін қ олданады.

I. Периодонттың жедел қ абынуы.

1. Периодонттың серозды қ абынуы.

2. Периодонттың ірің ді қ абынуы.

II. Периодонттың созылмалы қ абынуы.

1. Периодонттың созылмалы фиброзды қ абынуы.

2. Периодонттың созылмалы гранулемаланып қ абынуы.

3. Периодонттың созылмалы гранулематозды қ абынуы.

III. Периодонттың созылмалы қ абынуының ө ршуі

6.2. ПЕРИОДОНТТЫҢ Қ АБЫНУЫНЫҢ ДИАГНОСТИКАСЫ

Тексеру	Симптомдары	Патогенездік негіздеме
Ұ лпадан дамығ ан периодонттың тү бір ұ шының жедел қ абынуы (К04.4)
Сұ рау, шағ ымы	Уыттыну сатысы кезінде ө здігінен пайда болғ ан, тұ рақ ты, ұ зақ қ а созылғ ан ошақ талғ ан, ал кейіннен келе сыздап ауыратын ауру сезімі. (жалқ ық тану сатысы кезінде) — солқ ылдап ауыратын	Ауру сезімі қ абыну ошағ ында рН тө мендеуінен, гипоксияның дамуымен, ісік жә не инфильтраттың пайда болуы, бактериальді эндотоксиндер мен олардың заттарының ыдырауы нә тижесінде нерв тармақ тарының тітіркендірілуі нә тижесінде туындайды.
Тісімен тістегенде пайда болатын ауру сезімі, ө сіп кеткен тіс сияқ ты сезім.	Тү бір ұ шы айиағ ында периодонтальді саң лауда жалқ ық тың жиналу нә тижесінде пайда болады.
Тістің қ озғ алмалығ ы	Патологиялық қ озғ алмалылық тү бір ұ шында периодонтальді саң лауда жалқ ық тың жиналуынан жә не периодонттың коллаген талшық тарының бұ зылысы ә серінен туындайды.
Ауру тарихы	Тісі 2 кү ннен 5-7 тә улік бойы ауырғ ан	Осы мезгіл ішінде ү рдіс созылмалы тү рге ауысады немесе периос қ абынуы, флегмона жә не одонтогенді остеомиелит сияқ ты қ ауіпті асқ ынулур дамиды.
Бұ рын тісінде себепсіз жә не температуралық тітіркендіргіштерден туындайтын сыздап ауыратын ауру сезімі болғ ан.	Ұ лпа қ абынуына сә йкес ем жү ргізілмегеннен кейін периодонт қ абынуына ауысқ ан.
Тісіндегі ауру сезімі тісін ұ лпа қ абынуы диагнозы бойынша емдеу барысында мышьяк қ ойыртпағ ын қ ойғ аннан кейін пайда болғ ан	Мышьяк қ ойыртпағ ы кү шті тітіркендіргіш агент болып табылады жә не оны қ олдану кө біне периодонттың медикаментозды қ абынуын туындатады.
Тісіндегі ауру сезімі жарақ аттан кейін пайда болды	Тістегі жедел жарақ ат кө біне периодонтта жедел қ абыну ү рдісінің туындауына ық пал етеді.
Тісін бұ рын ұ лпа қ абынуы бойынша емдеген	Эндодонттық емдеу хаттамасын сақ тамау: емдеу барысында периодонттың инфекциялануы, тү бір ө зектерін толық эндодонттық аспаптармен ө ң демеу жә не дезинфекция жү ргізбеу, емдеу барысында периодонтты тітіркендіруші кү шті резорцин, формальдегид, эвгенол жә не т.б сияқ ты заттарды қ олдану, ө зекттің толық пломбыланбауы, ә сіресе тү бір ұ шына бө где заттарды шығ ара пломбылау (ө зекішілік штифттер, тү бір ө зегін пломбылауғ а арналғ ан пломба)
Тісі бұ рын мазаламағ ан	Пародонт қ абынуы кезінде қ оршағ ан тіндерден қ абыну ү рдісінің периодонтқ а ө тіп, онда қ абыну ү рдісін туындатуы.
Ө мір тарихы, жынысы, жасы	Периодонт қ абынуымен ер жә не ә йел адамдар бірдей ауырады. Жас адамдарда периодонттың жедел қ абынуы жиі кездеседі	Периодонттың қ ан тамырларымен, нерв талшық тарымен жақ сы қ амтамасыз етілуі, қ орғ аныс жә не алмасу ү рдісінің жақ сы дамуы, сонымен қ атар жас адамдарда тү бір ұ шы тесігінің кең болуы периодонтта қ андай да бір ө згерістердің болу кезінде жедел ағ ымды қ абыну ү рдісіне бейім болып келеді.
Бойынан ө ткерген жә не ілеспелі аурулары	Соматикалық патологияның болуы немесе болмауы периодон қ абынуының ағ ымына ешқ андай ә сер етпейді	Периодонт қ абынуының этиолоиясы жә не патогенезі негізінен соматикалық аурулардың болуына тікелей байланысты емес
Қ арап тексеру Сырт келбетін тексеру	Тү рінен шаршағ андық білінуі мү мкін. Регионарлы лимфа тү йіндері кө біне ұ лғ айғ ан жә не сипап тексергенде ауырады.	Қ атты ауру сезімінің нә тижесі. Лимфоидты жасушаларғ а антигенді ынталандырудың нә тижесі
Ауыз қ уысын қ арап тексеру	Уыттану сатысында кілегей қ абық та ешқ андай ө згеріс болмайды.	Қ абыну ү рдісінің алғ ашқ ы кезең інде жалқ ық тың жиналуы, жұ мсақ тіндердің ісінуі жә не инфильтрат болмайды.
Ауыз қ уысы кілегей қ абық ты жә не қ ызылиекті қ арап тексеру	Жалқ ық ты сатысында себепші тіс маң ындағ ы қ ызылиек қ ызарғ ан, ісінген, ө тперлі қ атпар тегістелген, вазопарез симптомы анық талады жә не оң. (себепші тіс маң ындағ ы қ ызылиекті саусақ пен басып кө ргенде бозарады жә не ойық пайда болады жә не біртіндеп жоғ алып, қ ызара бастайды). Жақ маң ындағ ы тіндерде коллатеральді ісік болуы мү мкін.	Кілегей қ абық тағ ы пайда болғ ан ө згерістер периодонтта жалқ ық тың жиналу ә серінен инфильтрат немесе абсцесстің пайда болуынан жә не қ абыну ү рдісінің белсенділігі нә тижесінде дамиды.
Ауырғ ан тісті қ арап тексеру	Тіс сауыты бү тін немесе қ айта қ алпына келтірілген, тісжегі қ уысы болуы мү мкін. Тісжегі қ уысы болғ ан жағ дайда тісжегі қ уысының қ абырғ аларын, табанын, тү бір ө зектерінің сағ асын сү ң гілеп тексергенда ауырмайды. Тіс қ уысы ашылмағ ан, алегер ашылғ ан болса онда сауыт бө лігінде жә не тү бір ө зегінде ұ лпаның ыдырауы немесе пломбалық материалдың болуы байқ алады Тіс тітіркендіргіштерге жауап қ айтармайды. ТҰ ЭҚ -100мкА жоғ ары. Қ ағ ып тексергенде қ атты ауырады.	Сауыт жә не тү бір ұ лпасы ыдырағ ан жә не ө ліеттенген.
	Ауызішілік жанаспалы рентген суретте сү йек тінінің борпылдақ заттарының айқ ындылығ ы жоғ алғ ан, альвеоланың компакті пластинкасы сақ талғ ан (6.2сурет) (пер иодонт қ абынуының пародонтальді генез кезінде дамуында компакті пластинкада ө згеріс болады)   6.2. Сурет 36.тіс. Периодонттың жедел тү бір ұ шы қ абынуы	Қ ағ ып тексергенде ауру сезімінің болуы тү бір ұ шында периодонтальді саң лауда жалқ ық тың жиналуынан туындайды.
Периодонттың созылмалы тү бір ұ шы қ абынуы (К04.5)
Сұ рау, шағ ымы	Шағ ымы жоқ	Сауыт жә не тү бір ұ лпасы ыдырағ ан жә не ө ліеттенген, периодонт тінінде қ абынбалы ісік жә не қ ызару ү рдісі жоқ.
Ауру тарихы	Бұ рын тісінде сыздап немесе солқ ылдап ауыратын, тістегенде ұ лғ ая тү сетін ауру сезімі жә не тісі ө сіп кеткен сияқ ты сезім болғ ан	Периодонттың жедел қ абынуы созылмалы тү рге ауысқ ан
Тісі бұ рын ұ лпа қ абынуымен немесе периодонттың қ абынуы бойынша емделген.	Эндодонттық емдеу хаттамасын сақ тамау: емдеу барысында периодонттың инфекциялануы, тү бір ө зектерін толық эндодонттық аспаптармен ө ң демеу жә не дезинфекция жү ргізбеу, емдеу барысында периодонтты тітіркендіруші кү шті резорцин, формальдегид, эвгенол жә не т.б сияқ ты заттарды қ олдану, ө зекттің толық пломбыланбауы, ә сіресе тү бір ұ шына бө где заттарды шығ ара пломбылау (ө зекішілік штифттер, тү бір ө зегін пломбылауғ а арналғ ан пломба)
Ө мір тарихы, жынысы, жасы	Периодонт қ абынуымен ер жә не ә йел адамдар бірдей ауырады. Периодонттың созылмалы қ абынуы барлық жаста бірдей жиі кездеседі
Бойынан ө ткерген жә не ілеспелі аурулары	Соматикалық патологияның болуы немесе болмауы периодон қ абынуының ағ ымына ешқ андай ә сер етпейді	Периодонт қ абынуының этиолоиясы жә не патогенезі негізінен соматикалық аурулардың болуына тікелей байланысты емес
Қ арап тексеру Сырт келбетін тексеру	Ө згеріс жоқ. Регионарлы лимфа тү йіндері ө згеріссіз	Ауру сыртқ ы ө згеріссіз жү реді. Лимфоидты жасушаның антигендік ынталандырылуы жоқ
Ауыз қ уысын қ арап тексеру	Кө біне ө згеріс болмайды	Пайда болғ а грануляциялық тін шеттік фиброзды қ апшық пен бө лектенген.
Ауыз қ уысы кілегей қ абық ты жә не қ ызылиекті қ арап тексеру	Кейде себепші тіс маң ындағ ы қ ызылиек қ ызарғ ан, ісінген, сипап тексергенде ауырады, вазопарез сиптомы оң.	Кілегейлі қ абық тағ ы ө згерістер альвеолалы сү йек тіндеріндегі қ ұ рылымының ө згеруі белсенді қ абынбалы ү рдістің нә тижесі ретінде туындайды.
Сипап тексергенде гранулема орналасқ ан аймақ тарда сү йек тіндерінің кө теріле орналасқ аны анық талады.	Гранулеманың ө суі нә тижесінде альвеола сү йек тіндерінің айқ ын дамығ ан деструкциясы жү реді.
Ауырғ ан тісті қ арап тексеру	Тіс сауытының тү сі ө згерген, тіс қ уысымен байланысқ ан терең тісжегі қ уысы бар немесе тіс қ айта қ алпына келтірілген. Тіс қ уысын жә не тү бір ө зегін сү ң гілеп тексергенде ауырмайды. Тіс тітіркендіргіштерге жауап қ айтармайды. ТҰ ЭҚ -100мкА жоғ ары. Қ ағ ып тексергенде қ атты ауырмайды. Тү бір ө зегінде ұ лпа ыдырағ ан немесе пломбалық материал бар.	Сауыт жә не тү бір ұ лпасы ыдырағ ан, тістің тү сінің ө згеруі микробты токсиндердің жә не заттардың ыдырандыларының дентин тү тікшелеріне енуі нә тижесінде жү реді. Периодонт тіндерінің шеттік фиброзды қ апшық пен қ оршалғ ан грануляциялық тіннің қ алыптасуымен, периодонтта қ абынбалы ісіктің жә не қ ызаудың болмаынан туындайды.
Ауызішілік жанаспалы рентген суретте тү бір ұ шы аймағ ында, кейде шеттік бетке ауысқ ан тегіс немесе сопақ пішіндес шекарасы анық сү йек тінінің ыдырау ошағ ы анық талады. (6.3сурет).   6.3. Сурет. 47.тіс. Периодонттың созылмалы тү бір ұ шы қ абынуы (тү бір ұ шы гранулемасы)	Рентгенологиялық кө рініс сү йек тіндерінің бұ зылысымен, периодонтта пролиферативті ү рдістің дамуы периодонт тіндерінің грануляциялық тінмен алмасуы нә тижесінде дамиды. Шеттік фиброзды қ апшық рентген суретте айқ ын зақ ымдану контурын береді.
Жылан кө з бар тү бір ұ шы абсцессі (К04.6)
Сұ рау, шағ ымы	Шағ ымы жоқ	Сауыт жә не тү бір ұ лпасы ыдырағ ан
Ауру тарихы	Бұ рын тісінде сыздап немесе солқ ылдап ауыратын, тістегенде ұ лғ ая тү сетін ауру сезімі жә не тісі ө сіп кеткен сияқ ты сезім болғ ан	Периодонттың жедел қ абынуы созылмалы тү рге ауысқ ан
Тісі бұ рын ұ лпа қ абынуымен немесе периодонттың қ абынуы бойынша емделген.	Эндодонттық емдеу хаттамасын сақ тамау: емдеу барысында периодонттың инфекциялануы, тү бір ө зектерін толық эндодонттық аспаптармен ө ң демеу жә не дезинфекция жү ргізбеу, емдеу барысында периодонтты тітіркендіруші кү шті резорцин, формальдегид, эвгенол жә не т.б сияқ ты заттарды қ олдану, ө зекттің толық пломбыланбауы, ә сіресе тү бір ұ шына бө где заттарды шығ ара пломбылау (ө зекішілік штифттер, тү бір ө зегін пломбылауғ а арналғ ан пломба)
Ө мір тарихы, жынысы, жасы	Периодонт қ абынуымен ер жә не ә йел адамдар бірдей ауырады. Жас адамдарда периодонттың жедел қ абынуы жиі кездеседі	Периодонттың қ ан тамырларымен, нерв талшық тарымен жақ сы қ амтамасыз етілуі, қ орғ аныс жә не алмасу ү рдісінің жақ сы дамуы, сонымен қ атар жас адамдарда тү бір ұ шы тесігінің кең болуы периодонтта қ андай да бір ө згерістердің болу кезінде жедел ағ ымды қ абыну ү рдісіне бейім болып келеді.
Бойынан ө ткерген жә не ілеспелі аурулары	Соматикалық патологияның болуы немесе болмауы периодон қ абынуының ағ ымына ешқ андай ә сер етпейді	Периодонт қ абынуының этиолоиясы жә не патогенезі негізінен соматикалық аурулардың болуына тікелей байланысты емес
Қ арап тексеру Сырт келбетін тексеру	Себепші тім аймағ ында жылан кө здің пайда болуы мү мкін. Регионарлы лимфа тү йіндері ұ лғ аюы мү мкін, сипап тексергенде ауырады.	Жылан кө з грануляцияның жақ сү йегінің сү йекмишығ ы кең істігіне ө суі нә тижесінде пайда болады, ал содан кейін тері жә не кілегей қ абық та дамиды. Лимфоидты жасушалардың антигенді ынталандыру нә тижесі.
Ауыз қ уысы кілегей қ абық ты жә не қ ызылиекті қ арап тексеру	Себепші тіс маң ындағ ы қ ызылиек қ ызарғ ан, ісінген, сипап тексергенде ауырады, вазопарез сиптомы оң. Себепші тіс аймағ ында жылан кө з пайда болады.	Кілегейлі қ абық тағ ы ө згерістер альвеолалы сү йек тіндеріндегі қ ұ рылымының ө згеруі белсенді қ абынбалы ү рдістің нә тижесі ретінде туындайды. Жылан кө з грануляцияның жақ сү йегінің сү йекмишығ ы кең істігіне ө суі нә тижесінде пайда болады, ал содан кейін тері жә не кілегей қ абық та дамиды. Лимфоидты жасушалардың антигенді ынталандыру нә тижесі.
Ауырғ ан тісті қ арап тексеру	Тіс сауытының тү сі ө згерген, тіс қ уысымен байланысқ ан терең тісжегі қ уысы бар немесе тіс қ айта қ алпына келтірілген. Тіс қ уысын жә не тү бір ө зегін сү ң гілеп тексергенде ауырады жә не қ анайды. Тіс тітіркендіргіштерге жауап қ айтармайды. ТҰ ЭҚ -100мкА жоғ ары. Қ ағ ып тексергенде қ атты ауырмайды. Тү бір ө зегінде ұ лпа ыдырағ ан немесе пломбалық материал бар.	Сауыт жә не тү бір ұ лпасы ыдырағ ан, тістің тү сінің ө згеруі микробты токсиндердің жә не заттардың ыдырандыларының дентин тү тікшелеріне енуі нә тижесінде жү реді. Периодонт тіндерінің шеттік фиброзды қ апшық пен қ оршалғ ан грануляциялық тіннің қ алыптасуымен, периодонтта қ абынбалы ісіктің жә не қ ызаудың болмаынан туындайды.
Рентген суретте тү бір ұ шы аймағ ында сү йек тінінің шекарасы анық емес, кейде тү бір ұ шының сорылуымен сипатталатын, тегіс емес сынғ ан сызық ты сорылу ошағ ы анық талады. 6.4. Сурет. Жылан кө з бар тү бір ұ шы абсцессі	Рентгенологиялық кө рініс тү бір ұ шы тіндері мен цементте тіс тү бірінде белсенді деструкциясымен олардың грануляциялық тінге ауысуымен сипатталады.
Жылан кө зсіз тү бір ұ шы абсцессі (К04.6)
Сұ рау, шағ ымы	Тұ рақ ты, ошақ талғ ан солқ ылдап ауыратын ауру сезімі	Ауру сезімі қ абыну ошағ ында рН тө мендеуінен, гипоксияның дамуымен, ісік жә не инфильтраттың пайда болуы, бактериальді эндотоксиндер мен олардың заттарының ыдырауы нә тижесінде нерв тармақ тарының тітіркендірілуі нә тижесінде туындайды.
Тісімен тістегенде пайда болатын ауру сезімі, ө сіп кеткен тіс сияқ ты сезім.	Тү бір ұ шы айиағ ында периодонтальді саң лауда жалқ ық тың жиналу нә тижесінде пайда болады.
Тістің қ озғ алмалығ ы	Патологиялық қ озғ алмалылық тү бір ұ шында периодонтальді саң лауда жалқ ық тың жиналуынан жә не периодонттың коллаген талшық тарының бұ зылысы ә серінен туындайды.
Ауру тарихы	Тісі бұ рын ұ лпа қ абынуымен немесе периодонттың қ абынуы бойынша емделген	Периодонтта созылмалы қ абыну ү рдісінің ө ршуі дамыды.
Ө мір тарихы, жынысы, жасы	Периодонт қ абынуымен ер жә не ә йел адамдар бірдей ауырады. Жас адамдарда периодонттың жедел қ абынуы жиі кездеседі	Периодонттың қ ан тамырларымен, нерв талшық тарымен жақ сы қ амтамасыз етілуі, қ орғ аныс жә не алмасу ү рдісінің жақ сы дамуы, сонымен қ атар жас адамдарда тү бір ұ шы тесігінің кең болуы периодонтта қ андай да бір ө згерістердің болу кезінде ө ршу ү рдісінің туындауына бейім болып келеді.
Бойынан ө ткерген жә не ілеспелі аурулары	Соматикалық патологияның болуы немесе болмауы периодон қ абынуының ағ ымына ешқ андай ә сер етпейді	Периодонт қ абынуының этиолоиясы жә не патогенезі негізінен соматикалық аурулардың болуына тікелей байланысты емес
Қ арап тексеру Сырт келбетін тексеру	Тү рінен шаршағ андық білінуі мү мкін. Регионарлы лимфа тү йіндері кө біне ұ лғ айғ ан жә не сипап тексергенде ауырады.	Қ атты ауру сезімінің нә тижесі. Лимфоидты жасушаларғ а антигенді ынталандырудың нә тижесі
Ауыз қ уысы кілегей қ абық ты жә не қ ызылиекті қ арап тексеру	Жалқ ық ты сатысында себепші тіс маң ындағ ы қ ызылиек қ ызарғ ан, ісінген, ө тперлі қ атпар тегістелген, вазопарез симптомы анық талады жә не оң. (себепші тіс маң ындағ ы қ ызылиекті саусақ пен басып кө ргенде бозарады жә не ойық пайда болады жә не біртіндеп жоғ алып, қ ызара бастайды). Жақ маң ындағ ы тіндерде коллатеральді ісік болуы мү мкін.	Кілегей қ абық тағ ы пайда болғ ан ө згерістер периодонтта жалқ ық тың жиналу ә серінен инфильтрат немесе абсцесстің пайда болуынан жә не қ абыну ү рдісінің белсенділігі нә тижесінде дамиды.
Ауырғ ан тісті тексуру	Тіс сауытының тү сі ө згерген, тіс қ уысымен байланысқ ан терң тісжегі қ уысы бар немесе тұ рақ ты тіс қ уысын, қ абырғ аларын, тү бір ө зегі сағ асын сү ң гілеп тексергенде ауырмайды. Тіс тітіркендіргіштерге жауап қ айтармайды. ТҰ ЭҚ -100мкА жоғ ары. Қ ағ ып тексергенде қ атты ауырады. Ауызішілік жанаспалы рентген суретте периодонттың созылмалы тү рлерііне сә йкес кө рініс анық талады. (периодонттың созылмалы гранулематозды тү рінің ө ршуі кезінде сү йек тінінің қ ұ рылымының бұ зылысының шекарасының айқ ындылығ ы жоғ алады.) (6.5сурет)   6.5. Сурет. 46.тіс.Жылан кө зсіз тү бір ұ шы абсцессі	Сауыт жә не тү бір ұ лпасы ыдырағ ан, тістің тү сінің ө згеруі микробты токсиндердің жә не заттардың ыдырандыларының дентин тү тікшелеріне енуі нә тижесінде жү реді. Қ ағ ып тексергенде ауру сезімінің болуы тү бір ұ шында периодонтальді саң лауда жалқ ық тың жиналуынан туындайды Шекарасының айқ ындылығ ының жоғ алуы периодонтта деструктивті ү рдістің белсенділігі нә тижесінде сү йек тіндерінің сорылуының басымдылығ ы болып табылады.

6.3. ПЕРИОДОНТТЫҢ Қ АБЫНУЫНЫҢ САЛЫСТЫРМАЛЫ ДИАГНОСТИКАСЫ