Минералды цементтер.

Цементтер — сумен немесе сулы ерітінділермен араластырылатын ұ нтақ тә різді қ оспалар.

Цинк -фосфатты цемент. Стоматологияда бұ л цементтің қ олданылу тарихы бұ рыннан жатыр. 1880 жылы Ward ұ нтағ ы 81% цинк тотығ ынан жә не 19% алюмосиликаттан тұ ратын, судағ ы фосфорлы қ ышқ ылдың ерітіндісін ұ сынғ ан. Бұ ндай цемент қ ұ рамына натрий фосфаты кіреді. Замануи цинк фосфат цементінің ұ нтағ ының қ ұ рамы 80-90 % цинк тотығ ынан, 10 % магний тотығ ынан, 5 %-ғ а дейін кремний тотығ ынан, 1% -алюминий тотығ ынан тұ рады.

Сұ йық тығ ы 52–60% ортофосфор қ ышқ ылы (Н3РО4) мен алюминий мен цинк тотығ ы гидратын қ ұ райтын қ оспадан тұ рады.Сұ йық тық тың қ алғ ан бө лігі судан тұ рады.

Цинк –фосфатты цементтен аралық тө сем қ ояр алдында егеп-дайындалғ ан тісжегі қ уысын дентин ү гінділерінен жуып, ауамен кептіріп алады. Шынының тегіс бетінде ұ нтақ пен сұ йық ты 3: 1 қ атынасында (бір тамшы сұ йық қ а 0, 15 г. ұ нтақ) хром-никельді қ ұ ймамен (қ оспамен) кө мкерілген қ алақ шамен қ оюлау қ амыр консистенциясына дейін араластырады да, бө лшектеп тісжегі қ уысына апарып табанына, қ абырғ аларына кіреуке-дентин шекарасына дейін нығ ыздағ ышпен (штопфермен) нығ ыздай отырып, жұ қ алап жә не жаймалап тө сейді. Аралық тө семнің қ алың дығ ы 0, 5-1 мм аспау керек.

Егер аралық тө сем кіреуке-дентин шекарасынан жоғ ары тө селсе, ол тұ рақ ты пломбының жиектік жабысуын тө мендетеді жә не аралық тө семнің ауыз сұ йығ ында оң ай еруіне байланысты пломбының тө ң ірігінде саң ылау пайда болады. Аралық тө сем қ ойылып жатқ ан кезде қ уысқ а сілекей қ ұ йылмау керек, ол тө семнің жабысуын жә не сапасын нашарлатады.

Цинк-фосфатты цемент араластырылғ аннан кейін цинк тотығ ының фосфор қ ышқ ылымен араласуы кезінде фосфат цинктің тү зілуі нә тижесінде қ атаяды.

рН бейтараптық мағ анасын алу ү шін біршама уақ ыт қ ажет.Цементтің сұ йық консистенциясы бейтараптану ү шін біраз уақ ыт керек болады, ал бұ л ұ лпағ а тітіркендіргіш жә не улы ә сер етеді. Цементті араластыру оның сапасына жә не қ асиетіне ә сер етеді. Сұ йық цемент шпателмен 1 см бірге созылып барып ү зілетін болса, онда бұ л араластырылғ ан цементтерді жасанды сауыттарды бекітуге қ олданылады. Одан қ оюырақ араластырылғ ан цементтерді аралық тө сем ретінде немесе уақ ытша пломба ретінде қ олданады.

Цинк –фосфатты цементтерге бактерицидтік қ асиет беру ү шін олардың қ ұ рамына метталлдар жә не тұ здар қ осады: қ ұ рамында кү міс бар фосфат-цемент, бактерицидті фосцин, Аргил, Диоксивисфат, Висфат-цемент. Классикалық фосфат цементтер тобына DeTrey Zink, Adhesor, Harvard Cement жатады..

Цинк-эвгенолды цемент. Мұ ндай цементтерді қ олданар алдында жасайды немесе даяр тү ріндегі цементтер болады. Уақ ытша пломба ретінде жә не кө пір тә різді протездерді, жасанды сауыттарды бекіту ү шін қ олданады.

Эвгенолдың антимикробтық жә не аздап тітіркендіргіштік ә сер етеуі ұ лпадағ ы репаративті ү рдістерді жақ сартады. Қ ұ рамында эвгенол бар материалдарды композиттік материалдарды қ олдану кезінде қ олдануғ а болмайды. Себебі, эвгенол органикалық матрицаның қ атаюын тежейді. Эвгенол тотық танатындық тан оны тығ ыз жақ сы жабылатын арнай тү сі кү ң гірт шыны қ ұ тыда сақ тау қ ажет. Эвгенолдың тү сі ақ шыл –сары тү стес.

Эвгенолдың тү сінің ө згеруі (қ оң ыр тү ске) оның тотық тануының белгісі болып табылады. Цинк-эвгенолды цементке Kalsogen Plus, Cavitec жатады..

Силикатты цемент. Бұ л топтағ ы цементтердің (сурет -10) ұ нтағ ының қ ұ рамында 47% дейін кремний оксиді, 35% дейін алюминий оксиді, 15% фторлы натрий, 3-15% кальций оксиді, 0, 2-1, 5% магний оксиді кіреді. Сұ йығ ы – мырш тотығ ы жә не алюминий су тотық тармен жартылай бейтараптандырылғ ан орто-мета-пирофосфор қ ышқ ылдарының судағ ы ертіндісі.Силикатты-цементтің ө кілдері: силицин, силицин-2, алюфритекс, силикап, модент. Қ ұ рмында кремний тотығ ының басым болуына байланысты силикатты-цемент тіс кіреукесіне тү сі жағ ынан жақ ындау. Сондық тан басқ а пломбылық материалдар болмағ ан жағ дайда (ауылды жерлерде немесе қ аражат жетіспеушілігі кезінде) оны III, IV, жә не V кластық тісжегі қ уыстарын пломбылау ү шін қ олданады. Ұ лпағ а зиянды ә сері болғ андық тан пломбының астына міндетті тү рде аралық тө сем салынады.

Силикофосфатты цемент. Бұ л цементтер силикатты жә не фосфатты цементтердің ұ нтақ тарын араластыру арқ ылы алынады. Аралас ұ нтақ тың 80% силикатты цементтің, 20% фосфатты цементтің ұ нтағ ынан тұ рады. Сұ йығ ы – фосфор қ ышқ ылдарының (орта-мета жә не пирофосфор қ ышқ ылдарының) қ оспасы (жартылай бейталаптандырылғ ан) силикатфосфаттты цементтердің қ олдану аялары тар. Соң ғ ы кезде шығ арылып жатқ ан композиттік материалдар бола бермейтін ауылды жерлерде, қ аражат тапшылығ ын кө п тартатын адамдардың бұ зылғ ан тістеріндегі I, II жә не III кластық (ерін жақ бетінде кіреуке сақ талғ ан жағ дайда) тісжегі қ уыстарын жә не жасанды сауыттармен жабылатын тістердегі тісжегі қ уыстарын пломбылау ү шін қ олданады. Бұ л цементтердің ө кілдері: силидонт, силидонт-2, люмикон, лактодонт жә не инфантид (сү т тістері ү шін).

Поликарбоксилатты цементтер. Поликарбоксилатты цементтер (ПКЦ)(сурет-11) ө ткен ғ асырдың 60-шы жылдарында ойластырылып шығ арылды. Ұ нтағ ы – магний тотығ ы қ осылғ ан мырыш тотығ ы (фосфатты-цементке ұ қ сас). Ал сұ йығ ы – полиакрил қ ышқ ылының 37% судағ ы ертіндісі. Физикалық -механикалық қ асиеті жағ ынан цинкфосфатты-цементтерге ұ қ сас, тіс тіндеріне жақ сы жабысады, сұ йық та аз ериді, биолоиялық сиымдылығ ы жоғ ары, тіс тіндерімен химиялық байланысқ а тү се алады, ұ лпағ а зиянды ә сері жоқ.

Қ олданар алдында ұ нтақ пен сұ йық ты шыны бетінде бірден араластыруғ а кіріседі. Дұ рыс араластырылғ ан цемент қ ою жә не аздап созылғ ыш, беті жылтыр болады. Тісжегі қ уысына бір бө лікпен ғ ана апарылып, қ уыс қ абырғ асына жаймалана жабыстырылады. Араластыруғ а жә не қ уысқ а қ ою уақ ыты – 3 минө ттен аспауы керек, жіпше созыла бастағ ан цеметті пайдалануғ а болмайды. Қ атайғ ан цементтің артық бө лігін аршығ ыштың кө мегіммен алып тастайды.

Поликарбоксилаттық цементтер аралық тө семнен басқ а ортопедиялық жә не ортодонтиялық конструцияларды бекіту ү шін, сү т тістерін жә не жасанды сауыттармен жабылатын тістерді пломбылау ү шін қ олданылады.

Шетелдік ө кілдері: «Carboxylate Cement», «Durelon», «Harvard CC», «Carboco».

Кейінгі кезде суғ а араластырылатын тү рлері де шығ арылуда. Мұ ндай цементтерде лиофилденген полиакрил қ ышқ ылы ұ нтақ тың қ ұ рмына кіреді. Цементті суғ а араластырғ ан кезде қ ышқ ыл ериді де гель-матрица қ ұ ра отырып, химиялық реакцияғ а қ атынасады. Суғ а араластыратын цементтің ө кілдері: “Poly-F-Plus”, “Aqualox”.

Шыныполиалкенатты цементтер. Шыныиономерлі цементтер (ШИЦ) алғ аш ө ткен ғ асырдың 70-жылдарынан бастап қ олданыла бастады, қ азіргі кезде тұ рақ ты реставрациялаушы материалдар шығ ару мақ сатында олардың қ ұ рамдары жетілдіріліп, тү рлендірілуде. Шыныиономерлі цементті 1971 жылы алғ аш ойлап тапқ ан Wilson. Ұ нтағ ы қ ұ рмында ә ртү рлі қ атынастағ ы кремний: алюминий жә не фтор: алюминийй бар ұ сақ талғ ан алюмосиликатты шыны. Сұ йығ ы ү шін қ олдану мақ сатына байланысты бірде дистилденген су немесе полиакрил қ ышқ ылының 50% судағ ы ертіндісі пайдаланылады. Иономерлі цементтер дентинге биологиялық ұ қ састығ ына байланысты, тіс тіндеріне зиянды ә сер кө рсетпейді жә не ұ лпаны пломбылық материалдардың зиянды ық палынан сақ тайды. Алғ ашқ ы шыныиономерлі цементті 1970 жылдары АҚ Ш тың «De Trey» фирмасы «ASPA-IV» деген атаумен шығ арды.

Осыдан бастап стоматологияда 80 жылдай басымдылық танытып келген силикатты цементтерді шыныполиалкенатты цементтермен алмастыра бастады.

Иономерлі цемент тіс тіндерінің жақ сы тазаланғ ан жә не табиғ и ылғ алды бетіне жақ сы жабысады. Цементтің дентинге жақ сы жабысу қ асиетін коллаген талшық ты органикалық негізбен кальцийдің иондық бірігуінің (қ осылысының) нә тижесі деуге болады. Пломбылық материалдың қ атаю уақ ыты – 4 минут, кө лемінің кішірею мө лшері 0, 1 % (кө біне араластыру сапасына байланысты). Иономерлі цементтердің қ ұ рамындағ ы фтор тіс тіндеріне толассыз бө лініп тұ рантындық тан, екіншілік тісжегінің даму мү мкіндігі азаяды. Иономерлі цементтердің қ ұ рамына барий шынысын немесе металлдарды қ осу оларағ а рентгенконтрастылық береді.

Ұ нтақ тардың кө лемінің ә ртү рлі болуы олардың қ олдануына тікелей байланысты. Қ айта қ елтіруге арналғ ан полимерлі цементтердің ұ нтағ ының кө лемі 40мкм, ал ортопедиялық қ ондырғ ыларды бекітуге арналғ ын ұ нтақ кө лемі 25мкм болса, аралық тө сем ретінде қ олданатын полимерлі цементтердің ұ нтағ ының кө лемі 5мкм болып келеді.

Шыныполиалкенатты цементтердің негізгі қ асиеттері. Енатты цементтердің қ асиеті материалдың химиялық қ ұ рамымен анық талады жә не оның кемшілктері мен артық шылығ ын сипаттайды.

Шыныполиалкенатты цементтердің тістің қ атты тіндерімен жабысуы қ осымша механикалық пломбалық ретенциясыз ө те нашар болып келеді.

Материалдың тістің қ атты тіндерімен химиялық байланысы материалдың тіндермен тек тығ ыз байланысуында ғ ана емес, оның тіс тіндерімен байланыса отырып тығ ыз жанасуын қ амтамасыз етуі болып табылады.

Шыныполиалкенатты цементтің кіреукемен байланысы 7МПа, ал дентинмен байланысы -1МПа қ ұ райды.Мұ ндай химиялық жабысу байланысы тістің қ атты тіндеріндегі эрозиялық зақ ымдануды қ алпына келтіруге, сына тә різді ақ ауларды, III жә не V класс тісжегі қ уыстарын, тіс тү біріндегі тісжегі қ уыстарын пломбылауғ а, сандвич техника кезінде базалық тө сем ретінде қ олдануда мү мкіндік туғ ызады. Осы мә селелерді шешу ү шін екікомпонентті эстетикалық шыныполиалкенатты цементтерді қ олданғ ан дұ рыс болады. Бұ л цемнеттер қ ұ рамына арнайы дисперсілі шынылар қ осылып, қ ұ рамындағ ы кремний тотығ ы кө бейтілген. Міне осығ ан байланысты олардың эстетикалық қ асиеті жақ сарды, бірақ қ атаю уақ ыты жоғ арлап, беріктігі тө мендеді.

Нығ айтылғ ан шынполиалкенатты цементтер қ ұ рамында (кү міс амальгамасының ұ нтағ ы) беріктілігін нығ айтатын ә ртү рлі қ оспалар болады.

Нығ айтылғ ан цементтердің қ олдану кө рсеткіштері:

1. Сү т тістердегі I–II класс тісжегі қ уысын пломбылауғ а;

2. Тұ рақ ты тістердегі ө те ү лкен емес I класс тісжегі қ уысын пломбылауғ а.

3. Азу тістедегі тү бір тісжегі қ уысын пломбылауғ а.

4. 1 жылғ а дейін уақ ытша пломба ретінде қ оюғ а.

5. Протездеу алдында тістің бө лігін қ алпына келтіру ү шін.

6. Бү йір тістерді егеп тазалаусыз ART тә сілін қ олдана отырып емдеуде.

7.Сандвич техника кезінде базалық тө сем ретінде қ олдануда.

Бү гінгі кезде стоматологиялық нарық та тұ рақ ты бү йір тістерді жә не сү т тістерді пломбылауғ а, тіс сауыттарының тұ қ ылын жасанды сауыт кигізу алдында қ алпына келтіруге арналғ ан беріктілігі жоғ ары конденсияланғ ан жә не шың далғ ан шыныполиалкенатты цементтер пайда болды.

Ө здігінен қ атаятын классикалық шыныполиалкенатты цементтер деп қ ұ рамында минералды реактивті ұ нтақ жә не полиакрил қ ышқ ылы негізінде жасалғ ан сұ йық тық бар дарды атайды. Олар: Fuji I, Lonobond, Ketak-Cem, Дентис.

Отандық Дентис цементінің беріктілігі жақ сы, қ ышқ ылдық эрозияғ а берік, жұ мыс істеуге қ олайлы материал. Зерттеу нә тижелер «Дентис» материалын ешқ андай қ орғ аныс жабындысынсыз қ олдануғ а болатынын дә лелдеді.

Шыныполиалкенатты цементтерді жетілдіре отырып бұ данды ү штік қ атаю технологиясы бар «Vitremer» материалы қ олданысқ а ұ сынылды.

•Полимерлі матрицаның сә улемен қ атаюы полимеризатормен қ атайту кезінде жү реді.

• Полимерлі матрицаның химиялық қ атаюын шағ ын капсуладағ ы ұ нтақ тағ ы патенттелген каталитикалық жү йе қ амтамасыз етеді. Ұ нтақ ты сұ йық тық пен араластыру кезінде катализатордың белсенділігінің артуы пайда болады.

Полимерлі матрицаның химиялық қ атаю механизмі пломбаның барлық аймақ тарының сә улесіз толық қ атаюын қ амтамасыз етеді.Міне сондық тан материалды қ абат қ абат салуды қ ажет етпейді жә не уақ ытты ү немдейді.

•Классикалық шыныполиалкенатты қ атаю реакциясы барлық шыныполиалкенатты цементтерге тә н жә не қ атаю ү рдісі тә улік бойы созылады. Ұ нтақ жә не сұ йық тық тың жоғ арғ ы қ атынасы Vitremer материалының беріктіліктігін артырып, оның шытынап сынуынан қ орғ айды.

Жұ мыс істеу уақ ытының ұ заруы, материалдың арнайы капсулада болуы материалды қ уысқ а енгізуге жә не пломбағ а тіс мү мінін беруге мү мкіндік туындатады. Материал 40 сек қ атаяды.

Шыныполиалкенатты жү йедегі бұ данды Vitrimer материалын қ олдану кө рсеткіштері:

•Ересектерде III–V класс тісжегі қ уысын эстетикалық пломбылауғ а арналғ ан.

•Тістің қ атты тіндерінің тісжегіден басқ а зақ ымдануларын пломбылау: эрозия, сына тә різді ақ ау.

•Сү т тістердегі барлық класстар бойынша орналасқ ан қ уыстарды.

•Геронтостоматологияда тістерді пломбылауғ а..

•Тіс сауыттарын қ алпына келтіруге.

• Сандвич техника кезінде базалық тө сем ретінде қ олдануда.

«Vitremer» цементі басқ а шыныполиалкенатты цементтер сияқ ты ауыз қ уысы гигиенасы нашар пациенттерде тіс тү бірлерінің ақ ауларын пломбылауғ а, тісжегінің жоғ ары дең гейде қ айталануы кезінде қ олдануғ а болады.

Vitremer» цементінде негізгі алты тү сі (А3, А4, В2, В3,

С2, С4) жә не сү т тістерді пломбылауғ а арналғ ан ақ шыл рең кі тү с Р (Pedo), жасанды сауыт астына тұ қ ыл жасауғ а арналғ ан кө кшіл тү сі В (Blue) бар.

Барлық шыныполиалкенатты цементтер композиттік материалдармен хелатты жә не сутекті байланысжасау қ абілеті арқ ылы жабысуды жақ сы қ амтамасыз етеді.

Шыныполиалкентты цементтердің негізгі қ асиеті фтортә уелді тісжегістатикалық ә сер. Бұ л ә сердің негізі пломбылау жә не материалдардың қ атаюы кезінде ө зінен фторды бө луі жә не тіс тіндері мен пломбалық материал арасында фторқ ұ рамдас апатитердің қ абатының тү зелуі болып табылады.

Фтор иондарының бө лінуі бірінші фаза - еру фазасында басталады. Ұ нтақ жә не сұ йық тық ты араластыру кезінде ұ нтақ тың фторқ ұ рамдас бө лшектері ери бастайды.Фтордың бө лінуі иондардың тасымалдануының барлық кезең дерінде жү реді жә не 24 - 48 сағ атқ а дейін созылады, ал 72 сағ аттан кейін оның бө лінуі азая бастайды. Міне сондық тан қ атайғ ан цементте 1 ай ішінде азайғ ан кө лемде фторидтің қ оры қ ұ рылады. Содан кейін 1 айдай фторидтің қ ұ рамы ө те тө мен аз кө лемде сақ талады. Кейінірек келе қ атайғ ан материал қ ұ рамындағ ы фтор тұ здарының «қ орының» еруі нә тижесінде фторидтер қ ұ рылады. Пломбаның кө лемінің кішірейуі ауыз сұ йық тығ ы ә серінен шайылынудан, ас қ абылдау жә не тістерді тазалау кезіндегі қ ажалудан болатынын естен шығ армау керек.Барлық осы механизмдер материал қ ұ рамындағ ы фтор ионының бө луіне ық пал етеді.

Шыныполиалкенатты цементтердің ең бір қ ызық ты сипаттамасы фтор иондарының адсорбциялануы болып келеді. Шыныполиалкенатты цементтер қ ұ рамында фтор бар материалдармен жанасу кезінде фтор иондарымен қ атығ атыны туралы мә ліметтер бар.Фтордың бө лінуі фторқ ұ рамдас материалдың кө леміне тікелей байланысты.Міне сондық тан аралық тө сем ретінде жұ қ а қ абатпен тө селген материалдарда фтор ионының ө те аз болуы осылай тү сіндіріледі.

Шыныполиалкенатты цементтердің антибактериальді қ асиеті бар. Бұ л пломбадан фтордың бө лінуіне байланысты.Шыныполиалкенатты цементтен қ ойылғ ан пломбаның бетінде цинк фосфаттан қ ойылғ ан пломбағ а қ арағ анда микробтаордың аз болуы бұ ғ ан дә лел.

Шыныполиалкенатты цементтерде жоғ ары биологиялық ү йлесімдік бар.

Міне сондық тан оларды аралық тө семсіз немесе аралық тө сем ретінде қ олдануғ а болады. Бастапқ ыда араласқ ан цементте жоғ ары қ ышқ ылдық тың сақ талуына байланысты ұ лпаны аз мө лшерде болса да тітіркендіру болатындық тан терең тісжегіні емжеу кезінде кальций қ ұ рамдас материалдардан емдік тө мес қ оя отырып пломба қ оюды ұ мытпау керек.

Температуралық кең ейу жә не жылу ө ткізігштігі тістің қ атты тіндерінің температуралық кең ейуі коэфицентіне сә йкес, ал шыныполиалкенатты цементтің жылу ө ткізгіштік коэфиценті дентиннің жылуө ткізгіштігіне сә йкес келеді.

Шыныполиалкенатты цементтердің кемшіліктері:

•Жетілмеген цементтердің алғ ашқ ы 24 сағ толық қ атаюы кезінде суда еруі.

•Цементтердің қ ажалуының тө мен болуына байланысты жоғ ары окклюзиялық салмақ тү сетін аймақ тарда қ олдануғ а болмайды.

•Шыныполиалкенатты цементтердің эстетикалық сипаттамасы композиттерге қ арағ анда нашарлау. Цементтердің жоғ ары жылтырлығ ы болуына байланысты материал мен тіс тіндері арасындағ ы оптикалық шекараны жою қ иынғ а тү седі.

•Пломба беті дұ рыс тегістелмейді жә не тіс тү сіне сә йкестендірілуі қ иын. Т

•Қ атаю кезең і кезінде ылғ алғ а ө те сезімтал. Пломбыланатын қ уысты қ атты кептіру шыныполиалкенатты цементтердің гигроскопиялық кең ейуін тө мендетеді жә не материалдың тістің қ аттытіндеріне жабысуын нашарлатады.

•Жұ мыс мерзімінің қ ысқ а болуына қ арай толық қ атаю мерзімінің ұ зақ болуы.

Материалдың жұ мысшы қ атаю мерзімі 1, 5-3 минут. Цементтің толық қ атаюы 24 сағ ат. Сондық тан қ айта қ алпына келтіруден кейін материалдың тек артығ ын ғ ана алып тастау керек. Жылтырату жә не тегістеу келесі кү нге қ алдырылады.

ШЫНЫПОЛИАЛКЕНАТТЫ ЦЕМЕНТТЕРМЕН ЖҰ МЫС ІСТЕУДІҢ ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕРІ.

•Классикалық немесе суда қ атаятын шыныполиалкенатты цементтер барысында тісжегі қ уысының қ абырғ аларын цементтің тіс тіндерімен химиялық жабысуын жақ сарту ү шін алдын ала кондиционерлеу керек. Бұ л ү шін 10–25% полиакрил қ ышқ ылының судағ ы ерітіндісін қ олдану керек(conditio ner). Кондиционерді тісжегі қ уысының қ абырғ аларына арнайы аппликатормен немесе кисталармен жағ ып, 30 секундтан кейін пистолеттегі сумен жуып кептіреді. Қ уысты қ атты кептіріп алмау керек. Тісжегі қ уысын кондиционермен ө ң деу арқ ылы дентин бетін майланғ ан қ абаттан тазалаймыз жә не бұ л кезде кіреуке жә не дентиннің минералсыздануы болмайды.

Бұ данды шыныполиалкенатты цементті арнайы қ ұ рамында гидрофилді полимерлі компоненті бар жабысқ ақ жү йемен қ олданады.

•Цементті араластыру кезінде пломбалық масса қ ойыртпақ тә різді болуы керек. Даяр болғ ан пломбалық массаның беті жылтыр болуы цементті тіс тіндерімен химиялық жабысумен қ амтамасыз ететін бос радикалдардың тү зілуі болып табылады. Егер массаның бетінде жылтырлық болмаса ондай массаны қ олдануғ а болмайды.

•Пломбаның қ атаюы дентиннің аздап ылғ алды жағ дайында жә не сырттан ешқ андай ылғ ал тү спеу жағ дайында жү ргізілуі материалдың борпылдақ тығ ын азайтады.

•Цементтің резің ке тірізді консистенцияғ а жетуі кезінде барлық мү сіндеу жұ мысын доғ ару керек. Егер осы жағ дайда мү сіндеуді жалғ астыратын болса пломба тү сіп қ алады.

•Біріншілік ө ң деуді жә не мү сіндеуді 5 минуттан кейін ө ткір скалпельмен немесе кіреуке пышағ ын қ олдана отырып жү ргізеді. Кейбір жағ дайларда ғ ана цементтің кү йіп кетпеуін қ адағ алай отырып алмазды борлармен жү ргізеді.

•Шыныполиалкенатты цементті қ ойғ аннан кейін оны ауыз сұ йық тығ ынан арнайы лактарды қ олдана отырып оқ шаулау керек: Final Varnish, Ketak Glaze немесе композиттік жабысқ ақ жү йесін қ олдану.

•Пломбаны жылтырату келесі кезең де 24 сағ кейін жү ргізіледі.

•2 аптадан кейін шыныполиалкенатты цементтерден қ ойылғ ан пломба аздап ө зінің тү сін ө згертеді. Сондық тан материалдың тү сін таң дау кезінде бір рең кі тү с ақ шылдау алу керек.

3.12.4. ТҰ РАҚ ТЫ ПЛОМБАҒ А АРНАЛҒ АН МАТЕРИАЛДАР.

МЕТАЛҚ Ұ РАМДАС ПЛОМБАЛЫҚ МАТЕРИАЛДАР (АМАЛЬГАМА).

Амальгама деп бір немесе бірнеше металдың сынаптағ ы ертіндісін айтады. Сынапта металл ү гінділерін араластырғ ан кезде жұ мсақ ө з бетімен қ атаятын қ ұ йма пайда болады. Бұ л ү рдіс амальгамдану (амальгамирование) деп аталады. Стоматологиялық тә жрибеде қ азіргі кезде екі тү рлі – кү міс жә не мыс амальгамасы қ олданылады.

Кү міс амальгамасының классикалық ұ нтағ ының металл қ ұ ймасынан: кү містен (65-66%), қ алайыдан (29-32%), жә не мыстан (2-6%) тұ рады. Бұ л қ ұ йма жақ сы жабылатын шыны қ ұ тыдағ ы сынаппен араластырылады (қ олданар алдында белгілі мө лшермен).

Ал металдар қ ұ ймасының ү гіндісі пластмасса қ ұ тыда шығ арылады. Қ азіргі кезде Ресейде СРСТ-43 маркалы кү міс амальгамасы арнаулы қ ос камералы капсулаларда шығ арылады жә не сапасы жағ ынан шетелдік амальгамалардан кем тү спейді.

Амальгама XIX ғ бірінші жартысында пайда болды. Алғ аш рет француз Таво ө зіне кү міс амальгамасынан пломба даярлағ ан.

Амальгаманың қ ұ рамында алғ ашында 65% кү міс жә не 6% мыс, 29–32% қ алайы жә не 2% цинк болғ ан (спецификация АДА № 1).

Алғ ашында амальгаманы фарфор шә шкеде ұ нтақ пен ртутьт компоненттерің келсаппен мұ қ ият араластырғ ан. Кейіннен ә ртү рлі амальгаманы араластырғ ыш аспаптар қ ұ растырылды. Бұ л кезең нің негізгі жетіспеушілігі амальгаманы қ олдану кезінде қ оршағ ан ортаны ртутьпен ластандыру болып табылды.

Амальгаманы қ олданудағ ы ең ү лкен жетістік заводта амальгаманы арнайы капсулаларда шығ ару болды. Медициналық қ ызметкерлер ртутьтің бос радикалдарымен тікелей жанасуды доғ арды жә не емханаларда амальгаманы даярлауғ а арналғ ан арнайы бө лмелерді ұ йымдастыруды қ ажет етпеді.

Амальгама екі негізгі капсуладан тұ рады: белсендіргіш жә не ө зінен ө зі белсенгіш. Белсендіргіш капсулада араластырар алдында ұ нтақ жә не сұ йық тық ты бө ліп тұ ратын қ алқ аншаны арнайы қ ондырғ ымен алып тастайды. Ал егер арнайы қ ондырғ ы болмаса, онда капсуланы саусақ тармен қ ысып қ алқ аншаны бұ зады.

Ө зінен ө зі белсенгіш капсула ішіне пішіні цилиндр тә різді, амальгама араластырғ ышпен араластыру кезінде жұ қ а қ алқ аншаны тесетін арнайы келсап орналастырылғ ан. Капсулалық жү йе ұ нтақ пен сұ йық тық тың біркелкі араласуын қ амтамасыз етеді.

Қ азіріг кезде амальгамалар алдын ала дозаланғ ан капсулаларда шығ арылады: № 1 қ ұ рамында 400 мг, № 2 —600 мг,

№ 3 —800 мг амальгама бар. Тісжегі қ уысының кө леміне қ арай дә рігер стоматолог керекті амальгаманы таң дап алады.

Дұ рыс қ ойылғ ан амальгама пломбалары АП ұ зақ уақ ыт қ анағ аттандырарлық жағ дайда сақ талады жә не онымен жұ мыс істеу ө те қ арапайым, арзан. Амальгамадан қ ойылғ ан пломбалар жылдар бойы жанасу нү ктесін бұ збай сақ тап отырады.

Амальгаманың қ атаюы ү ш фазадан тұ рады. Гамма фазада кү міс пен қ алайының қ оспасы тү зіледі жә не бұ л фаза ең берік фаза болып саналады. Сонда кейін гамма -1 фазасында кү містің ртутьпен байланысуы жү реді, ал гамма -2 фазасында қ алайы ртутьпен байланысады. Ең соң ғ ы фаза амальгаманың осал фазасы болып келеді. Гамма -2 фазасында пломбаның жалпы қ ұ рылымының беріктігін, қ ұ рамында қ алайының болуына байланысты оның коррозияғ а беріктілігін тө мендетеді.

1960 жылдардың ортасында амальгаманы жаң артуда оның қ ұ рамына 12 ден 28% мыс қ осылып жетілдірілді. Қ оспада мыстың 20% болуы қ алайы мен ртутьтің реакциясын бейтараптандырып, гамма -2 фазасында тү зілетін осал тұ старын жойып, материалдың коррозияғ а беріктігін жоғ арлатты.

Міне сондық тан амальгаманың жетілдіруінде тө мендегідей қ ол жеткізілді:

1) Амальгаманың коррозияғ а беріктілігін жоғ арлатты;

2) Шайнау салмағ ы тү суі барысында пломбаның деформациялануын азайтты;

3) Компрессиялық беріктілігін арттырды;

4) Макроскопиялық кең ейуін жойды;

5) Тү сін ө згертуін жойды;

6) Амальгаманың қ ұ рамындағ ы кү містің мө лшерін азайтып, оны мыспен алмастыру арқ ылы бағ асын арзандатты.

Амальгаманың жү йесі. Морфологиялық қ ұ рылымына қ арай амальгама ұ нтағ ында инелі, шар тә різді, сфералық, аралас бө лшектер болады.

Бө лшектердің пішіні амальгамаараластырғ ышта пломбаның араласу уақ ытын анық тайды. Араласу уақ ыты капсуладағ ы ұ нтақ тың мө лшеріне жә не аальгамаараластырғ ыштың тү рлеріне де байланысты болады.

Бө лшектердің пішіні амальгаманың тұ тыну жә не амальгаманы ө ң деу техникасы уақ ытын анық тайды. Инелі бө лшекті амальгаманы амальгамалық қ оспаларды токарлық станокта қ ырнау арқ ылы алады. Бұ ндай амальгамалар жақ сы тығ ыздалады, баяу тұ тынады, бірақ қ атайғ аннан кейін беті тегіс болмайды, нашар тегістеледі.

Шар тә різді бө лшектен тұ ратын амальгаманың қ атаю мерзімі қ ысқ а болғ андық тан АП қ ойғ аннан кейін пломбаны ө ң деу уақ ыты да қ ысқ а болады жә не пломбаны тығ ыздағ аннан кейін беті тегіс болып келеді.

Сфералық бө лшекті амальгаманы инертті газда амальгаманы шашу арқ ылы алады.Мұ ндай амальгаманы конденсациялау ү шін ө те аз қ ысым керек болғ андық тан қ олдануғ а ө те қ олайсыз.

Аралас бө лшекті амальгамалардың қ атаю конденсациялануы жә не тегістелініп жылтырату уақ ыты инелі, шар тә різді, сфералық бө лшектердің орта кө рсеткішіне тең. Амальгаманы даярлау ү шін келесі амальгамаараластырғ ыш приборларды қ олданады: MixomatЃ, Silamat, Automix.

Араластыру уақ ытын ө ндіруші кө рсеткен уақ ыт бойынша ұ стану керек.

Қ андай да бір амальгаманы араластыру уақ ыты оның капсуладағ ы массасына тікелей байланысты жә не ө згеріп отырады. (400, 600, 800 м г).

Амальгаманың араластыру уақ ытының қ ысқ аруы қ оспаның барлық бө лшектерінің ртутьпен араласуын тө мендетеді немесе толық тай араласпайды, ал егер уақ ытын созатын болса онда амальгама қ атты қ ызып, кристалданады жә не тез сынғ ыш болып келеді.

Амальгаманы орташа араластыру уақ ыты 4-8 секунд. Амальгаманы

араластырып болғ аннан кейін капсуланы ашып, оны металлды немесе шыны сауытқ а салып, оны амальгаманы тасымалдаушы пистолетке орнатады.Пистолеттер металлдан немесе пластмассадан жасалғ ан болады.

(3.14сурет).

Амальгаманы ө ң деу 2-10 минутты қ ұ райды. Бірінші порцияны қ уыстың апроксимальді аймақ тарына жә не қ абырғ аларына ү йкей отырып арнайы аспаптармен тығ ыздайды. Окклюзиялық бетті ең соң ында қ алыптастырады.

Амальгамадан қ ойылғ ан пломбаны нығ ыздау ү шін жұ мысшы бө лігі жазық, шар, ромб тә різді немесе трапециялық кесінділі штопферлерді –нығ ыздағ ыштарды қ олданады.Пломбаның салбыраң қ ы шеттерін (II жә не V класс тісжегі қ уыстарын пломбалау кезінде) орақ тә різді аспаптармен алып тастайды.

II класс тісжегі қ уыстарын пломбалау кезінде жанасу айдаршығ ын қ алыптастыруда ерекше назар аудару керек. Амальгамадан қ ойылғ ан пломбаны тегістеуді келесі кезең де алдыменен металдық финирлерді немесе ә ртү рлі пішіндегі қ ара –қ оң ыр тү сті силикондарды қ олдана отырып жү ргізеді. (3.15сурет). Ескі амальгаманда қ ойылғ ан пломбаны алып тастауды тек қ ана сулы салқ ындатуды қ олдана отырып жү ргізу керек.

Амальгаманы жою. Амальгаманың қ алдық тарын мұ қ ият амальгама тұ рғ ан пластикалық капсулағ а жинайды. Амальгаманың қ алдық тарын ө ткізуді арнайы СЭС немесе МШЖ келісе отырып жү ргізеді.