призма, пирамида.

Мұ ғ алім тақ тағ а жазылғ ан мысалды оқ ып, шешуін табуды тапсырады: (5 + 2) • 2. (5 пен 2-нің қ осындысын 2-ге кө бейту). Балалар мысалды орындайды: (5 + 2) • 2 = 7 • 2 = 14. Содан кейін мұ ғ алім сандардың қ осындысын санғ а басқ а амалмен де кө бейтуге болатынын айтады. «Қ осындыны санғ а кө бейтудің тү рлі амалдарын білу кейбір мысалдарды тиімді (жең іл) тә сілмен шешуге кө мектеседі».

Мұ нан кейін кө рнекі қ ұ ралдың кө мегімен (оқ улық тағ ы суреттегідей) мысалдарды иллюстрациялау қ ажет. Мұ ғ алім 5 қ ызыл жә не 2 кө к дө ң гелекті орналастырады. Бү кіл ө рнектің мә нін білу ү шін екінші жолғ а да осынша дө ң гелек қ ойылады. Балалар барлық дө ң гелектерді есептеудің екінші тә сілін ө здігінен табатындай ө тіп тү сіндіру қ ұ растырылады (алдымен қ анша қ ызыл дө ң гелек бар екенін білу ү шін 5-ті 2-ге кө бейту керек. Содан кейін неше кө к дө ң гелек бары анық талады, бұ л ү шін 2-ні 2-ге кө бейту керек. Соң ынан қ осу арқ ылы барлық дө ң гелек саны шығ ады). Мұ нан соң тақ тағ а мынаны жазу ке-рек: 5 • 2 + 2 • 2 = 14.

Кейіннен балалар иллюстрацияны жә не оқ улық тағ ы жазылғ андарды қ арастырып, тиісті қ орытынды жасайды (№1 тапсырма).

Тү сіндіре отырып пысық тау ү шін №2 тапсырманың жоғ арғ ы жолындағ ы мысалдар шешіледі.

№3 (а) тапсырма негізінде мұ ғ алім тіктө ртбұ рыштың периметрін есептеудің жаң а тә сілімен таныстырады. Периметрді есептеудің жаң а тә сілінің тиімділігін кө рсету керек: алдымен ұ зындығ ы мен енінің қ осындысын табамыз, содан кейін 2-ге кө бейтеміз. Бұ л тә сілде амалдар саны аз, демек периметрді тез есептеуге кө мектеседі. Яғ ни, бұ л - тиімді тә сіл. Пысық тау мақ сатымен қ алғ ан тапсырмалар мұ ғ алімнің басшылығ ымен орындалады.

4. Бекіту.

№7 (а) тапсырманың шартын оқ ушылар ө здері оқ иды, со-дан соң мү ралімнің басшылырымен осы есепті шешудің тү рлі тө сілдерін қ арастырады. Соң ынан амалдар бойынша есептің шешуі тү сіндіріле отырып жазылады:

1) 20 • 2 = 40 (д.) - жолды

2) 20 • 3 = 60 (д.) – торкө з

3) 40 + 60 = 100 (д.) - барлығ ы

Осыдан кейін мұ ғ алім есепті басқ аша тә сілмен шешуді ұ сынады. Алдымен барлығ ы неше бума дә птер барын анық таймыз: 2 + 3 = 5 (б). Екінші, барлығ ы неше дә птер барын анық таймыз. 20 • 5 = 100 (д.) Шешуі тақ тағ а жазылады. Есептің екі тә сілі жан-жақ ты тү сіндірілгеннен кейін оларды салыстырып, бұ л жағ дайда қ ай тә сілдің тиімді екені анық талады.

7 (ә) тапсырманы балалар екі тә сілмен мұ ғ алімнің басшылығ ымен орындайды. Оқ ушылар қ ай тә сілдің тиімдірек екенін тү сінгені маң ызды.

5. Ө ткен тақ ырыппен жұ мыс.

№5 тапсырманы орындамас бұ рын ауызша сауалнама (немесе перфокартамен жұ мыс) жү ргізіп алуғ а болады:

• 1 кг = 1000...;

• 1кг> 500...;

• 4 кг-ның тө рттен бір бө лігі 1000... тең;

• 2... < 1 кг;

• Қ апқ а 50... картоп сыяды;

• Дү кенге 100... сә біз ә келінді;

• Жү к кө лігінің салмағ ы - 10....

Содан кейін оқ ушылар №5 тапсырманы ө здігінен орындайды.

Балалар мұ ғ алімнің басшылығ ымен №8 тапсырмадағ ы ү ш-бұ рыштардың бірінің ауданын анық тайды, қ алғ ан ү шбұ рыштардың ауданын ө здігінен табады.

6.Сабақ ты қ орытындылау.

7. Ү й тапсырмасы: №4.

83-84-сабақ тар. Тіктө ртбұ рыштың периметрін

ә ртү рлі тә сілмен табу. Пысық тау

Сабақ тың мақ саты: тіктө ртбұ рыштың периметрін есептеу дағ дыларын жетілдіру; тиімді тә сілмен есептеуге ү йрету.

1. Ұ йымдастыру кезең і. Сабақ тың мақ сатын тү сіндіру.

2. Тірек білім, білік, дағ дыларын белсендіру.

Біз бү гінгі сабақ та геометриялық саяхатқ а аттанамыз. Осы саяхатшылар тобына мү ше болу ү шін бірнеше сыннан ө тулерің тиіс. Бірінші сынақ - сө зжұ мбақ ты шешу.

1. «Геометрия» сө зі нені білдіреді? (Жер ө лшеу.)

2. Екі жағ ынан нү ктелермен шектелген тік сызық тың бір бө лігі. (Кесінді.)

3. Нү ктелері ортаң ғ ы нү ктеден бірдей орналасатын бітеу сызық

қ алай аталады? (Шең бер.)

4. Тү зу сызық жү ргізуге арналғ ан қ ұ рал. (Сызғ ыш.)

5. Қ озғ алып келе жатқ ан нү ктенің ізі. (Сызық.)

6. Жазу қ ұ ралының қ ағ азбен тү йіскен ізі қ алай аталады? (Нү кте).

7. Екі сызық пен шектелген жазық тық тың бір бө лігі. (Бұ рыш.)

8. Белгілі нү ктеден бастау алатын тү зу сызық тың бө лігі. (Сә уле.)

9. Жазық тық тағ ы бейнесі дө ң гелек болатын кө лемді фигура. (Шар.)

Екінші сынақ - перфокарталар бойынша жұ мыс:

1. Берілгендердің қ айсысы дұ рыс?

1) Тіктө ртбұ рыштың ауданы - барлық қ абырғ аларының қ осындысы.

2) Тіктө ртбұ рыштың периметрі - ауданның ө зіне сыйдыратын бірліктер саны.

3) Шаршының периметрін табу ү шін оның қ абырғ асын 4 есе арттыру керек.

2. Ө лшем бірлігінің «артығ ын» кө рсет.

1) 1 см²; 2) 1 км; 3) 1 м².

3. Пішіні тіктө ртбұ рыш болып келген бақ шаның ауданы 24 м². Бақ шаның ені 3 м. Ұ зындығ ы неге тең?

1)8м; 2)6м; 3)19м.

4. Жер телімінің ені 8 м жә не ол ұ зындығ ынан 4 есе кем. Жердің ауданы нешеге тең?

1) 16 м²; 2) 256 м²; 3) 32 м².

5. Ұ зындығ ы 32 см сымнан қ абырғ асы 8 см болатын шаршы жасауғ а бола ма?

1)иә; 2)жоқ.

6. Шаршының ауданы 36 дм² -ге тең. Бұ л шаршының қ абырғ асы нешеге тең?

1) 16 дм; 2) 8 дм; 3) 6 дм.

7. Шаршының периметрі 40 см. Оның қ абырғ асының ұ зындығ ы нешеге тең?

1) 9 см; 2) 6 см; 3) 10 см.

3-ші сынақ: ә рбір фигураның қ ырларының санын есепте №8 (83-сабақ).

4-ші сынақ: бағ ан тү рінде есептеу №1 (83-сабақ).

3. Ө ткен тақ ырыппен жұ мыс.

Сонымен, сендер сынақ тан ө ттің дер, енді саяхатқ а дайынсың дар. Ә рбір ғ ылыми саяхаттың мақ саты бар: ол - ғ ылыми қ ұ былыстардың қ андай да бір ерекшеліктерін зерттеу. Сендер қ алай ойлайсың дар, біздің саяхатымыздың мақ саты қ андай болуы тиіс? (Аудан мен периметрді есептеу, сондай-ақ геометрияның қ алай пайда болғ анын зерттеу).

Мұ ғ алім геометриянық даму тарихынан ү зінді оқ иды.

«Геометрия» сө зі гректің «ге» - «жер», «метео» — «ө лшеу» сө зінен шық қ ан. Геометрия ежелгі Мысырда біздің заманымызғ а дейін 2000 жылы, яғ ни 4000 жыл бұ рын болғ ан. Египет фараоны жерді бө лді, ә рбір мысырлық қ а шағ ын жер берді, фараонғ а жер салығ ын тө леді. Ніл ө зені арнасынан асып, жер телімдерін су басып қ алатын болғ андық тан, фараон жер ө лшеушілерді жіберіп, жердің қ аншалық ты кішірейгенін анық татып, неше салық алу керектігін белгілеп отырғ ан. Осылайша Мысырда геометрия пайда болып, ол жақ тан басқ а елдерге тарағ ан.

Мысырлық тар ұ зындық ты ө лшеудің басты бірлігі ретінде шынтақ ты пайдаланды. Шынтақ 7 алақ анғ а, алақ ан 4 саусақ қ а бө лінді. Жіп алып, шынтақ бойын ө лшең дер. Ө з достарың ның ө лшегендерімен салыстырың дар. Одан мынадай қ орытынды шығ ады: адамдардың бойы жә не шынтақ тары ә ртү рлі ұ зындық та болады. Міне, мысырлық тар да дә л ө лшеу ү шін ө лшеуіш ү лгісі ретінде бү кіл Мысырғ а ортақ шынтақ, алақ ан, саусақ ты алды. Осы ө лшем бірлігінің кө мегімен мысырлық жер ө лшеушілер ұ зындық ты ө лшеп, шаршының, ү шбұ рыштың, дө ң гелектің ауданын табуды ү йренді.

- Қ азіргі кезде ұ зындық пен ауданды ө лшеудің қ андай ө лшем бірліктері бар?

Ежелгі гректер мысырлық тардан геометриялық білімді ү йренді. Ежелгі Грекияда геометрия логикалық топшылаулар мен дә лелдемелер жү йесі бар ғ ылым ретінде қ алыптасты. Геометрия геометриялық фигуралардың қ асиеттері туралы ғ ылымғ а айналды.

- Қ андай геометриялық фигураларды білесің дер? №2 (83-сабақ) тапсырманы орындаң дар.

- Тіктө ртбұ рыштың ұ зындығ ын а, енін b деп белгілең дер.
Ауданын қ алай есептейміз? Периметрін қ алай есептейміз?

Р = а + b + а +b = а + а + b + b = а • 2 + b • 2 = {а + b)•2 Ә ріптердің кө мегімен тіктө ртбұ рыштың ауданы мен периметрін табу формуласын жазың дар. Р = (а + b) • 2, S = а • b

- Қ ұ рметті зерттеушілер, кестенің кө мегімен тіктө ртбұ рыштың периметрі

мен ауданын, ұ зындығ ы мен енін есептең дер.

Енді оқ ушылар №4 жә не №5 тапсырмаларды орындайды.

- Саяхатқ а ө зімізбен азық -тү лік алуды шештік.

№7 (83-сабақ) тапсырманы балалар ауызша орындайды.

№6 (83-сабақ) есепті қ ұ растырып, шешу ұ сынылады. Есептің қ ысқ аша жазылуын тү рліше жү ргізуге болады:

1) кестеде (оқ улық ты қ ара)

2) 6 қ - 540 тең ге
? қ -420тең ге
1 қ -? тең ге

Келесі тапсырма - геометриялық фигураларды сұ рыптау. Кестені толтырың дар.

а) ә) б) в) з)

г) д)

е) ж)

4.Сабақ ты қ орытындылау.

- Саяхатқ а аттанар алдында қ андай мақ сат қ ойылды? Жаң а нені білдің дер? Енді геометрия туралы бә рін білем деп ойлайсың дар ма? Геометрия туралы нені білгілерің келеді? Зерттеуші болу ү шін адамғ а қ андай қ асиеттер қ ажет? Қ андай тапсырмалар қ иындық келтірді? Қ иындық тан шығ у ү шін не істеу керек? Сабақ тағ ы ө з жұ мысың а қ андай бағ а бересің? Ө з нә тижелерің ді жақ сарту ү шін не істеу керек?

№3 (а) тапсырманы балалар мұ ғ алімнің жетекшілігімен тү рлі тә сілдермен жоспар бойынша шығ арады:

1) Барлығ ы неше шырша отырғ ызылды?
Барлығ ы неше қ айың ағ ашы отырғ ызылды?
Барлығ ы неше ағ аш отырғ ызылды?

2) Бір мектепте барлығ ы неше шырша жә не қ айың отырғ ызылды?

Мектептерде барлығ ы неше ағ аш отырғ ызылды?

Есепті шығ арғ анғ а дейін балалардан ұ сынылғ ан жоспарлардың қ айсысы есепті тез шығ аруғ а кө мектесетіні жә не неге екені сұ ралады. Содан кейін балалар есепті екі тә сілмен де шығ арып, амалдар мен ө рнектер бойынша шешуін жазады.

№3 (ә, б) тапсырманы оқ ушылар кез келген тә сілмен ө з беттерінше орындайды, содан кейін тақ тағ а екі тә сілді жазады жә не ұ сынылғ ан тә сілдердің қ айсысы жең іл (тиімді) болғ аны анық талады.

4. Ө ткен тақ ырыппеп жұ мыс.

№2 тапсырманы орындау барысында балалар ө рнектерді орындайды жә не олардың ә рқ айсысын қ андай тә сілмен шешкен тиімді екенін талқ ылайды.

№8 логикалық тапсырма мұ ғ алімнің басшылығ ымен ауызша орындалады.

5. Ө здік жұ мыс ү шін №5 тапсырма (1-нұ сқ а - 1, 3-бағ андар, 2-нұ сқ а - 3, 4-бағ андар) беріледі.

6. Сабақ ты қ орытындылау. Ү й жұ мысы: №7 тапсырма.

86—87-сабақ тар. Есептерді ә ртү рлі

тә сілмен шығ ару.

Пысық тау

Сабақ тың мақ саты: есептерді ә ртү рлі тә сілмен шығ ару дағ дыларын қ алыптастыру; ү ш таң балы сандармен жазбаша есептеу дағ дыларын пысық тау.

Бұ л сабақ тар алдың ғ ы сабақ тарғ а ұ қ сас жү ргізіледі, алайда оқ ушылардың ө здігінен жұ мыс істеуіне басым кө ң іл бө лінеді. Мұ ғ алім оқ улық тағ ы тапсырмалармен жұ мысты ө з қ алауына қ арай жә не оқ ушылардың дайындық дең гейін есепке ала отырып ұ йымдастырады.

88-сабақ. 36 • 2, 360 • 2, 36 • 20 тү ріндегі кө бейту

Сабақ тың мақ саты: кө бейтудің кө рсетілген тү рін орындау тә сілдерін қ алыптастыру; тең деуді шешу дағ дыларын пысық тау.

1. Ұ йымдастыру кезең і.

2. Тірек білім, білік, дағ дыларын белсендіру.

36 • 2, 360 • 2, 36 • 20 тү ріндегі кө бейту тә сілі қ осындыны санғ а кө бейту ережесін қ олдануғ а негізделген. Жаң а материалды саналы тү рде қ абылдау ү шін ауызша есептеуге жү здіктер, ондық тар, бірліктердің қ осындысы тү рінде жаза алу дағ дыларын дамытуғ а арналғ ан тапсырмалар беріледі. Ол ү шін каллиграфиялық жазба минуты ұ йымдастырылады: «4, 7, 8 цифрларынан қ ұ растыруғ а болатын барлық сандарды жазың дар. 7 ондық болатын санды ата, 7 бірлік болатын санды ата, 7 жү здік болатын санды ата, т.б.».

Есептеу дағ дыларын дамыту ү шін «Қ ай қ атар жылдам?» дидактикалық ойыны ұ йымдастырылады. Оғ ан мынадай мысалдар қ амтылады: 30 • 5, 720: 9, 240: 8, 3 • 100, 50 • 5, 420: 7, 3 • 80, 6 • 50, 540: 6.

3. Жаң а сабақ ты тү сіндіру.

Жаң а сабақ ты тү сіндіру жұ мысы бірден оқ улық тағ ы мысалдардың шығ арылуы кө рсетілген мысалдармен жұ мыс істеуден басталады (№1 тапсырма). Алдымен 36 саны 30 бен 6-ның қ осындысы тү рінде кө рсетіледі. 30 саны 2-ге кө бейтіледі, одан кейін 6-ны 2-ге кө бейтіп, алынғ ан нә тижелер қ осылады. 36-ны 2-ге кө бейту тә сілі қ арастырылғ аннан кейін 360 • 2, 2 • 360, 36 • 20 тү ріндегі кө бейтулерді балалар ө здері тү сіндіреді.

4. Бекіту.

№1 (ә) тапсырманың екі мысалын тақ тағ а жә не дә птерлеріне тү сіндіре отырып, толық жазып кө рсетеді:

23 • 3 = (20 + 3) • 3 = 20 • 3 + 3 • 3 = 60 + 9 = 69

49 • 2 = (40 + 9) • 2 = 40 • 2 + 9 • 2 = 80 + 8 = 98 жә не екі мысалды ауызша тү сіндіреді. Қ алғ ан мысалдарды оқ ушылар ауызша тү сіндіріп, тек қ ана жауаптарын жазады.

5. Ө ткен тақ ырыппен жұ мыс.

6. Ө здік жцмыс ретінде №7 тансырма берілін, соң ынан тексеріледі.

7. Сабацты цорытындылау. Ү й жү мысы: №6..

89—90-сабақ тар. Пысық тау

Сабақ тың мақ саты: қ осындыны санғ а кө бейтуді орындау дағ дыларын бекіту; ү ш таң балы сандарды жазбаша есептеу дағ дыларын жетілдіру.

1. Ұ йымдастыру кезең і.

2. Тірек білім, білік, дағ дыларын белсендіру.

Ө ткен сабақ ты бекіту мақ сатында№1 (89-сабақ) жә не №1, №8 (90-сабақ)

ауызша орындау тапсырылады. «Математикалық воллейбол», «Ү ндемес», «Компьютер» ойындарын ұ йымдастыруғ а болады: 15 • 2, 26 • 3, 45 • 2, 30 • 5, 410 • 2, 62 • 2, 36: 6, 100: 10, 80: 2 жә не т.б. Ауызша есептеуге мына тапсырма енгізіледі:

Фигуралардың ішінен «артық» фигураны тап. №2 фигурадағ ы шаршы мен шең бердің аудандарын салыстыр.

3. Бекіту.