Иммунитет түсінігі биологияда, конституциялық құқықта, халықаралық құқықта қолданылуы.

Иммунитет биологияда — организмнің антигендік қ асиеттері бар жұ қ палы жә не жұ қ палы емес бө где заттарды, жұ қ палы аурулар қ оздырғ ышын немесе олар бө ліп шығ аратын кейбір улы заттарды қ абылдамаушылық қ асиеті жә не оларғ а қ арсы тұ ру қ абілеті.

Иммунитет конституциялық қ ұ қ ық та – мемлекеттің кейбір санаттағ ы лауазымды адамдарының ешкім тиіспейтін пұ рсаттылығ ы. Парламенттік иммунитет, президенттік иммунитет жә не сот иммунитетті болып ажыратылады.

Парламенттік иммунитет — депутатты оның барлық ә рекеттері ү шін, соның ішінде парламенттік міндеттерін атқ ару кезінде жасағ ан ә рекеттері ү шін де қ амауғ а алып, сот алдында жауапқ а тартуғ а тыйым салуды білдіреді.

Президенттік иммунитет — мемлекет басшысы ө зінің міндетін атқ арып тұ рғ ан кезінде тұ тқ ындалмайтынын, қ амауғ а алынбайтынын, сот алдында жауапқ а тартылмайтынын білдіреді. Президенттік иммунитет тек Конституцияда кө зделген ерекше тә ртіппен қ ызметтен кетірілгенде ғ ана алынып тасталады. Бұ дан кейін президент сот тә ртібімен қ удалануы мү мкін, не мү лде қ удаланбайды. Францияда жә не кейбір басқ а да елдерде президент тек мемлекеттік опасыздық жасағ ан жағ дайда ғ ана парламенттің шешімімен арнаулы сотқ а беріледі. Қ азақ станда, Конституцияда кө зделгеніндей, ел Президентіне, оның абыройы мен ар-намысына ешкімнің тиісуіне болмайды.

Сот иммунитеті бойынша, судья тиісті қ ұ зыретті органның келісімінсіз қ ылмыстық жауапқ а тартылмайды, қ амауғ а алынбайды, айдап ә келінбейді.

Иммунитет халық аралық қ ұ қ ық та — мемлекеттік иммунитет жә не дипломатиялық иммунитет деп аталатын тү рлері бар.

Мемлекеттік иммунитет – дербес мемлекетті шет ел сотының соттамайтындығ ын білдіреді. Дербес мемлекет иммунитетінің қ ұ қ ық тық негізі БҰ Ұ Жарғ ысымен баянды етілген мемлекет егемендігі болып табылады.

Дипломатиялық иммунитет – шетелдік дипломатиялық ө кілдіктерге, олардың келген еліндегі басшыларына жә не қ ызметкерлеріне берілетін ерекше қ ұ қ ық тар мен пұ рсаттылық тар. Бұ л иммунитеттің мақ саты – дипломатиялық ө кілдіктердің міндеттерін жү зеге асыруы ү шін барынша қ олайлы жағ дай жасау. Оның заң и табиғ аты мынағ ан негізделеді: бір егеменді мемлекет екінші егеменді мемлекеттің билігіне бағ ына алмайды, ал дипломатиялық ө кілдіктер мен оның дипломатиялық қ ызметкерлері сол мемлекеттің бет-бейнесі болып табылады. Дипломатиялық иммунитетті беру тә ртібі мен кө лемі “Дипломатиялық қ атынастар туралы” Вена конвенциясында айқ ындалғ ан. Бұ л Конвенцияда дипломатиялық иммунитеттер дипломатиялық ө кілдіктердің иммунитеттері мен дипломатиялық қ ызметкерлердің жә не олардың отбасы мү шелерінің жеке иммунитеттеріне бө лінеді.

Алғ ашқ ысына мыналар жатады:

- дипломатиялық ө кілдіктің ү й-жайларына қ ол сұ ғ ылмайтындық, мү лік жә не жү ріп-тұ ру қ ұ ралдарының, хат-хабар мен мұ рағ аттардың иммунитеті;

- қ азыналық иммунитет;

- ө кілдіктің ө з орталығ ымен жә не ө з мемлекетінің басқ а да ө кілдіктерімен қ арым-қ атынас жасау қ ұ қ ығ ы.

Ө кілдіктің ү й-жайларына, олардың жиһ аз-мү ліктеріне, сондай-ақ ө кілдіктің жү ріп-тұ ру кө лігін тінтуден, реквизициялаудан, қ амауғ а алудан, т.б. қ орғ алу иммунитеті қ олданылады. Қ абылдаушы мемлекеттің ө кімет орындары дипломатиялық ө кілдік басшысының келісімінсіз осы ө кілдік аумағ ына кіре алмайды. Дипломатиялық пошта шексіз тиіспеушілікті пайдаланады жә не оның салмағ ына немесе орын санына шек қ ойылмағ ан.

Дипломатиялық қ ызметкерлер мен олардың отбасы мү шелерінің жеке иммунитетне мыналар жатады:

- жеке басқ а, тұ рғ ын-жайғ а тиіспеушілік;

- келген мемлекетінің қ ылмыстық заң и хұ кімінен, сондай-ақ атқ арушылық ә рекетке қ атысты тұ рғ ыда азаматтық жә не ә кімшілік заң и хұ кімінен толық қ орғ алу иммунитеті;

- қ азыналық иммунитет.

Бұ л орайда азаматтық заң и хұ кіметтен қ орғ алу иммунитеті туралы ережеден ү ш нә рсеге айрық шалық белгіленген: дипломат немесе оның отбасы мү шесі жеке иеленетін жылжымайтын мү лік жө нінде сот тә ртібімен талап қ оюына, осы адамдар мұ рагерлер болып табылатын мұ ралану ісі жө нінде талап қ оюына, сондай-ақ олар жеке бастың пайдасын кө здеп айналысып жү рген кә сіптік немесе коммерциялық қ ызмет жө нінде талап қ оюына болады. Дипломатиялық қ ызметкердің немесе оның отбасы мү шесінің жеке қ олжү гіне тиіспеушілік қ олданылады. Алайда онда ә келуге немесе ә кетуге тыйым салынғ ан заттар бар деп жорамалдауғ а елеулі негіз болса, Вена конвенциясында мү дделі тұ лғ алардың немесе оның ө кілінің қ атысуымен оның тексерілуі мү мкін екендігі кө зделген. Ә кімшілік-техникалық қ ызметкерлер де, егер олар келген мемлекетінің азаматтары болмаса немесе онда тұ рақ ты тұ рмаса, ө здерімен бірге тұ ратын отбасы мү шелерімен бірге дипломатиялық иммунитетті пайдаланады. Қ ызмет кө рсетуші қ ызметкерлер иммунитетті қ ызмет бабындағ ы міндеттерін орындағ анда пайдаланады, сонымен қ атар олар қ ызмет бойынша алатын жалақ ысына салынатын салық тардан, алымдардан, баждардан босатылады. Бұ л иммунитет келген мемлекетінің азаматы болып табылмайтын немесе онда тұ рақ ты тұ рмайтын қ ызметкерлерге беріледі.
Дипломатиялық ө кілдікке жә не оның қ ызметкерлеріне келген елі дипломатиялық иммунитетпен қ атар кедендік сипаттағ ы артық шылық тар да береді, яғ ни дипломатиялық қ олжү ктер кеден алымын, баж, т.б. салудан босатылады. Дипломаттар мен олардың отбасы мү шелеріне келген мемлекеті белгілеген жабық аймақ тар туралы ережелерді ескере отырып, осы мемлекеттің аумағ ында еркін жү ріп-тұ ру қ ұ қ ығ ын қ ұ райтын артық шылық та беріледі.