Зылады.

Ж

• Рә сімдік жады / Память процедурная / Procedural memory - нақ тылы бір

ә рекеттерді қ алай орындау керектігі жайлы білімнің сақ талуына жауапты

қ осалқ ы ми жү йесі. Мысалы: қ асық пен қ алай тамақ жеу керек, тү ймені қ алай

тағ у керек, қ алай секіру керек, велосипедті қ алай тебу керек, қ арындашпен

қ алай жазу керек, допты қ алай лақ тыру керек. Осындай ә рекеттерді қ алай

жү зеге асыру керектігі жайлы жады немесе білімдер енжар кү йде сақ талады

жә не саналы вербалдауғ а кө нбейді.

• Семантикалық жады / Память семантическая / Conceptual memory -

уақ иғ алармен, тә жірибемен жә не мең герілген білімдермен байланысты

жалпылаулар мен бейнелерге негізделген, ә лем туралы жалпы ережелер,

ұ ғ ымдар жә не идеялардың сақ талуына жауапты жадының қ осалқ ы жү йесі.

• Ұ зақ мерзімді жады / Память долгосрочная / Long-term memory -

ақ паратты шексіз уақ ыт жә не шексіз кө лемде сақ таумен сипатталатын

жадының қ осалқ ы жү йесі. Оның тиімділігі ақ паратты жү йелі тү рде қ айталау

арқ ылы айқ ындалады. Себебі жү йелі қ айталанғ ан білім ассоциациялық

байланыстың орнауына себеп болады. Ол ассоциациялық байланыс арқ ылы

барлық ақ парат кең істігінен қ андай да бір ақ паратты еске тү сіруге мү мкіндік

Туындайды.

• Эпизодтық жады / Память эпизодическая / Episodic memory - адамның

ө мірлік тә жірибесі жө нінде уақ иғ алық ақ паратты қ амтитын қ осалқ ы ми

жү йесі. Онда мысалы, орын, уақ ыт жә не жағ дай сияқ ты мә нмә тіндік

қ асиеттер маң ызды болып табылады.

Жақ ын арадағ ы даму аймағ ы (ЖАДА) / Зона ближайшего развития (ЗБР) /

Zone of Proximal development (ZPD) - Л.Выготский енгізген ұ ғ ым; оқ ушының

қ алыптасқ ан дағ дылары, қ абілеттері мен оқ ушы ә зірше ө з бетінше орындай

алмайтын, орындау ү шін скаффолдердің кө мегін қ ажет ететін тапсырмалар

ауқ ымында қ алыптасатын дағ дылар арасындағ ы оқ у кезең і. Скаффолдер рө лінде

мұ ғ алім немесе анағ ұ рлым жақ сы оқ итын сыныптастары болуы мү мкін.

Жас ерекшеліктері / Возрастные особенности / Age-related differences -

индивидтің белгілі бір жас кезең деріне тә н танымдық, уә ждемелік, эмоционалдық,

перцептивті, психологиялық ерекшеліктері. Олар дамудың жас кезең дерінің ауысу

ү дерісіне сә йкес ө згеріп тұ рады.

Желілік қ оғ амдастық / Нетворкинг / Networking – іскерлік қ атынастар желісін

орнату, байланыс орнату, кә сіби ақ паратпен алмасу.

16 17

Жоғ ары дең гейлі ойлау дағ дылары / Навыки мышления высокого порядка

/ High-order thinking skills - Блум таксономиясына сә йкес талдау, жинақ тау

жә не берілген ақ паратқ а байланысты қ орытынды жасау сияқ ты дағ дылар. Тө мен

дең гейлі ойлау дағ дыларына (берілген ақ паратты есте сақ тау жә не жаң ғ ырту)

қ арама-қ арсы келеді.

Жоғ ары дең гейлі сұ рақ тар (ашық сұ рақ тар) / Вопросы высокого порядка

(открытые вопросы) / High-order questions (open questions) - оқ ушының

белгілі бір ақ паратты қ олдану, қ айта қ ұ ру, кең ейту, бағ алау жә не талдау сияқ ты

қ абілеттеріне бағ ытталатын сұ рақ тар.

Жоспарлау / Планирование / Planning - мақ сат пен міндет қ ою, сондай-

ақ қ ойылғ ан мақ саттарғ а қ ол жеткізуге арналғ ан ә дістер мен стратегияларды

іріктеумен байланысты қ ызмет тү рі.

«Зерде теориясы» (ЗТ) / «Теория разума» (ТР) / Theory of mind

- басқ а адамдарды саналы делдал ретінде тү сінудің айрық ша

танымдық қ абілеті. Себебі олардың қ алыптасқ ан кө зқ арастарын

ұ станым жә не қ алау сияқ ты теориялық тұ жырымдаманың

терминдерімен тү сіндіру қ ажет. Зерде теориясы іс-ә рекеттерге

жә рдемдесетін ой-сана жағ дайларының (ұ станым, тілектер,

ниеттер, тү сініктер, эмоциялар жә не т.б.) кө птеген тү рлерінің болуын кө здейді.

Осының барлығ ын қ орытындылай келе «зерде теориясын» қ абылдау дегеніміз

ө зіндік сана мен басқ а адамдардың санасы жө нінде ойлана білу қ абілетін білдіреді.

Зерттеу сабағ ы / Урок-исследование / Research lesson - оқ ытуды жетілдірудің

ерекше тә сілі, ол бірнеше кезең нен тұ рады: проблеманы белгілеу, оны шешу

шарттары мен жолдарын талқ ылау, экспериментті жоспарлау жә не ө ткізу, алынғ ан

нә тижені талдау жә не қ орыту, қ орытынды жасау жә не ақ парат алмасу.

З

Инклюзивті оқ ыту / Инклюзивное обучение / Inclusive education

- білім алу барлығ ына да қ олжетімді деген қ ағ идатқ а негізделетін

оқ ыту. Оқ ытуды оқ ушылардың тү рлі қ ажеттіліктеріне, соның

ішінде ерекше қ ажеттіліктеріне бейімдеу.

Кейстер ә дісі / Метод кейсов / Case method - шынайы

экономикалық, ә леуметтік, іскерлік жә не педагогикалық

жағ даяттарды суреттеуді қ олданатын оқ ыту ә дісі. Кейстер ә дісін

қ олдану барысында оқ ушылар жағ даятты талдап, проблеманың

мә н-мағ ынасын тү сініп, оның болжамды шешімдерін ұ сынып,

олардың ішінен ең жақ сысын таң дайды. Кейстер ә дісі шынайы

нақ ты материалдарғ а негізделеді немесе мазмұ ны жағ ынан шынайы ө мірден

алынғ ан жағ даятқ а жақ ын болуы тиіс.

Кері байланыс / Обратная связь / Feedback - белгілі бір ә рекетті немесе оқ иғ аны

тү сіну, игеру, онымен келісіп, келіспейтіндігін кө рсететін белгілі бір ә рекет немесе

оқ иғ а туралы пікір, бағ а беру, жауапты реакция.

Когнитивті психология / Когнитивная психология / Cognitive psychology -

адам сана-сезімінің танымдық ү дерістерін зерттейтін, адамның мінез-қ ұ лық

ә рекеттеріне емес, ең алдымен ойлау қ ызметіне басымдық беруге негізделген

психология бө лімі. Когнитивті психологтер адам санасында белгілі бір материалды

тү сінгені не болмаса тү сінбегені жө нінде болып жатқ ан ү дерістерге қ атысты

мә селелерді зерттейді

Когнитивтілік / Когнитивность / Сognitive (лат. cognitio - таным, зерделеу,

тү йсіну) - сыртқ ы ақ паратты саналы қ абылдау жә не ө ң деу қ абілеті.

Конвергентті / репродуктивті ойлау / Конвергентное/репродуктивное

мышление / Convergent thinking (лат. cоnvergere – қ осылу) – белгілі бір

И Инклюзивті оқ ыту / Инклюзивное обучение / Inclusive education

- білім алу барлығ ына да қ олжетімді деген қ ағ идатқ а негізделетін

оқ ыту. Оқ ытуды оқ ушылардың тү рлі қ ажеттіліктеріне, соның

ішінде ерекше қ ажеттіліктеріне бейімдеу.

К

Кейстер ә дісі / Метод кейсов / Case method - шынайы

экономикалық, ә леуметтік, іскерлік жә не педагогикалық

жағ даяттарды суреттеуді қ олданатын оқ ыту ә дісі. Кейстер ә дісін

қ олдану барысында оқ ушылар жағ даятты талдап, проблеманың

мә н-мағ ынасын тү сініп, оның болжамды шешімдерін ұ сынып,

олардың ішінен ең жақ сысын таң дайды. Кейстер ә дісі шынайы

нақ ты материалдарғ а негізделеді немесе мазмұ ны жағ ынан шынайы ө мірден

алынғ ан жағ даятқ а жақ ын болуы тиіс.

Кері байланыс / Обратная связь / Feedback - белгілі бір ә рекетті немесе оқ иғ аны

тү сіну, игеру, онымен келісіп, келіспейтіндігін кө рсететін белгілі бір ә рекет немесе

оқ иғ а туралы пікір, бағ а беру, жауапты реакция.

Когнитивті психология / Когнитивная психология / Cognitive psychology -

адам сана-сезімінің танымдық ү дерістерін зерттейтін, адамның мінез-қ ұ лық

ә рекеттеріне емес, ең алдымен ойлау қ ызметіне басымдық беруге негізделген

психология бө лімі. Когнитивті психологтер адам санасында белгілі бір материалды

тү сінгені не болмаса тү сінбегені жө нінде болып жатқ ан ү дерістерге қ атысты

мә селелерді зерттейді

Когнитивтілік / Когнитивность / Сognitive (лат. cognitio - таным, зерделеу,

тү йсіну) - сыртқ ы ақ паратты саналы қ абылдау жә не ө ң деу қ абілеті.

Конвергентті / репродуктивті ойлау / Конвергентное/репродуктивное

мышление / Convergent thinking (лат. cоnvergere – қ осылу) – белгілі бір

18 19

тапсырманы орындаудың алдын ала игерілген алгоритмдерін нақ ты пайдалануғ а

негізделген ойлаудың тү рі. «Репродуктивті» сө зімен бірге қ олданылады, себебі

осындай ойлау проблеманы шешуге дә стү рлі тә сілді қ олдануды мең зейді, соның

нә тижесінде сол тә різдес идеялар туындайды. Бұ л ойлау тү рі дивергентті ойлауғ а

қ арама-қ айшы.

Коуч / Коуч / Coach - ә ріптестеріне нақ ты тақ ырыптар тұ рғ ысынан ө зінің кә сіби

білімін, білігін жә не дағ дыларын жақ сартып, жетілдіруге кө мектесетін тренер,

маман, сарапшы. Бұ л ү шін коуч білім алушы не істеу керектігін тү сініп, қ алаулы

нә тижеге қ ол жеткізуге кө мектесетін тә сілдерді ө з бетінше анық тауғ а жағ дай