Дәріс № І. Педагогиканың әдіснамалық теориялық негіздері

1. Педагогика ғ ылымының даму, қ алыптасу тарихы

2. Педагогиканың пә ні, міндеттері жә не басқ а ғ ылымдармен байланысы

3. Педагогиканың ә діснамалық негіздері

Қ азіргі кезде қ азақ қ оғ амы қ оғ амдық экономикалық жү йеден екінші бір жү йеге ө тудің қ иын кезең інде тұ р. Мемлекет тарапынан адамдардың жақ сы ө мір сү руіне жағ дай жасалу, олардың ә ділеттілік, еріктілік, қ айрымдылық қ ұ ндылық тарын қ амтамасыз етуге бағ ытталғ ан. Бұ л ү рдістің ө зіндік қ иыншылығ ы, қ арама-қ айшылығ ы, кө п жақ тылығ ы бақ алады. Бұ л негізінен белгілі курстар арқ ылы немесе ”жоғ арыдағ ы” адамдардың ниеттенуіне байланысты. Жалпы ә рбір адамның мақ сатын ө зінің қ атысуынсыз іске асыруғ а болмайды. Сондық тан Қ азақ станның ә рбір азаматты жоғ арыдағ ы мақ сатты іске асыруғ а ү лес қ осуы тиіс. Егер де, халық білімді, ақ ылды, мә дениетті, гуманды, демократиялы, ә ділетті, кә сіби бағ дарлы болса, соғ ұ рлы қ оғ ам ө ркениет дең гейіне кө теріледі. Сол себептен, Қ азақ станның болашақ иелерін сол тұ рғ ыда тә рбиелеу қ ажет.

Осығ ан орай, еліміздегі жоғ ары білім концепциясында адамның дамуындағ ы ө мірмен, адамдармен қ арым-қ атынасына зор назар аударылып отыр. Ә р адам кү шті, қ ұ рметті, іскер, сыйлы ө мірде ө з дегініне жетуге тырысады. Сол себептен, ә р кім ө зін-ө зі қ ұ рметтеп, бағ алай білуі қ ажет.

Ә рбір адамның психология жә не педагогика аймағ ында ғ ылыми білімі болмайынша бұ л дә режеге жету мү мкін емес. Педагогика ғ ылымы - ө мір туралы ғ ылым.

Педагогика – адамзат қ оғ амының даму тарихымен бірге ө мір сү ріп, дамып келе жатқ ан, адамдардың тә рбие, оқ ыту, білім беру деп аталатын саналы ә рекетін зерттейтін ғ ылым. Тә рбие, оқ ыту мен білім беру ісінде қ оғ ам мен оның мү шесі болып табылатын жеке адам ө зара мү дделес, мұ раттас. Ә рбір ата-ана дү ние есігін енді ғ ана ашқ ан нә рестесін ө зінің ү лкен саналы ғ ұ мырының жалғ асы, бү гінгіні ертең ге жалғ астырушы деп біледі, ал қ оғ ам, дә лірек айтқ анда, оның саяси реттеушісі саналатын мемлекет, сол жас адамның тә рбиелі тағ ылымды, білімдар жә не парасатты азамат болып ө суін ө зінің қ уаттылығ ының, мызғ ымас беріктігінің, ө ркениеттілігінің кепілі деп санайды. Осы ортақ мү дде мақ сат бірлігі, сан ғ асырлық тә жірибе, бұ л саладағ ы алғ ашқ ы зерттеулер, тұ жырымдар, қ оғ амдық қ ұ рылыстардың ө згеруі кезінде болмай қ оймайтын сан қ ырлы, алуан саналы жү йелілік ө згерістер педагогиканың биік мә ртебелі, іргелі ғ ылым ретінде қ алыптасуына негіз қ алады.

Педагогика атауының тү п-тө ркіні гректің “пайдос” – бала жә не “аго” – деген сө зінен шық қ ан. “Пайдагогос” тура маынасында аударсақ “бала жетектеуші” деген ұ ғ ымды білдіреді. Ежелгі Грецияда қ ожайынның баласын мектепке жетектеп апарып, алып қ айтатын қ ұ лды педагог деп атағ ан. Ал мектепте ұ стаздық етумен басқ а білімдар қ ұ лдар айналысқ ан. Тә рбиелеу мен білім беру тұ тастай алғ анда баланы сан-саналы мазмұ нда, кемел ө мірге баулитын, яғ ни оғ ан тә рбие, білім беретін, рухани жағ ынан байып, жан-жақ ты, тоғ ысып жетілуіне бағ ыт-бағ дар жасайтын, жол кө рсететін ерекше сала, осы бірегей ө нердің мә н-мазмұ нын ашу ү шін “педагогика” сө зі бірте-бірте кең ұ ғ ымда қ олданыла бастады. Білім беру мен тә рбие ө неріндегі басты тұ лғ а-ұ стаз. Ұ стаз балабақ шада- тә рбиеші, мектепте-мұ ғ алім, жоғ ары оқ у орнында-оқ ытушы деп аталып, ә рбір шә кірт ү шін ө зіндік ерекшелігі жермен кө ктей.

Педагогика - ө ркениетті қ оғ амның даму тарихынан, жас ұ рпақ тә рбиелеу тә жірибесінен бастау алады.

Педагогика ұ ғ ымы екі мағ ына береді. Біріншіден - білімнің ғ ылыми аумағ ы, ғ ылым; екіншіден - ө нер, қ олө нер, педагогикалық іс-ә рекет аумағ ы. Грек тілінен тікелей аударғ анда " бала жетектеуші" ал, ө нер сө зінің мағ ынасы " баланы ө мірде жетектеу", т.б. оқ ыту, оны тә рбиелеу, жан жә не тә ннің дамуына бағ ыттау.

Педагогика - қ оғ ам мен табиғ аттың тең десуін, ө мірге қ анағ аттандыруда толық белсенді шығ армашылық, рухани байлығ ын кө мек беру, адамды тә рбиелеуді зерттейтін ғ ылым. Педагогикалық білім – жан-жақ ты, адамды дамытудың тә сілдері мен жолдарын ә мбебап оқ ытуды тұ тасымен зерттейді.

Педагогика, басқ а ғ ылымдар сияқ ты дамушы ғ ылым, оның негізгі категорияларының ойлау аспектілері ү немі кең ейтіліп қ арастырылып отырылады. Ал, педагогикалық шығ армашылық тә рбие мен оқ у кү шінің шектеусіз кө пқ ырлы тә жірибеде дамиды.

Берілген курста педагогика ғ ылымы мен тә жірибесінің ә р тү рлі бағ ыттары, ә леуметтік-педагогикалық мә селелер ә серінен балалар да ересектер қ атарына тең еседі. Дә стү рлі оқ ыту мә селелері мен қ атар тә рбие мен білім беруде, қ азіргі кезең дегі адамның педагогикалық бағ дарын анық тауда ө зіндік тә сілін таң дауда адамадар мен немесе олардың талабымен – отбасында, ө ндірісте, мектепте немесе жоғ ары оқ у орынында, кө шеде не топтарында тең деседі.

Осылайша, аталмыш курс педагог боламын деп шешім қ абылдағ ан адамдар ө шін тағ айындалғ ан, тың даушылардың мамандығ ынан жә не ә рекет тегінен тә уелді емес. Ол осы қ иын ү рдісте басқ а адамдарғ а кө мек беру тілегі жә не тә рбиелі, білімді адам болуғ а ұ мтылу ү шін тиімді.

Білімнің негізі, педагогиканың негізі аталғ ан курста тың даушылардың қ арым-қ атынастағ ы қ иындық ты жең у, ө мірлік жағ дайлардағ ы тә рбиелеуші мақ саттың саналы тү рде таң дай білуі, ө з балаларың ды білімді етіп тә рбиелеуге дайын болу жә не педагогикалық іс-ә рекет берілген.

Тә рбие мен білім беру аймағ ы қ оғ ам мен мемлекеттің, тұ лғ аның ө кілетті дамуы, ә рқ ашан ә рбір адамның кең кө зқ арасын тудырды жә не жалпы кез-келген адамның біліміне тә уелсіз, бә рімізге белгілі, бә рібір педагогикада ө зін маманмын деп есептейді. Жоғ ары білім берудің басты міндеті – студенттің тұ лғ а, маман, азамат ретінде қ алыптасуында ө зіндік ойлауғ а жә не ізденіске, сонымен қ атар, ғ ылым, техника, мә дениет жә не қ оғ амдағ ы ө мірлік маң ызды іргелі жә не қ осымша шешімдерді қ абылдау. Барлық ә лемде бағ ыттар мен стратегиялық бағ дарларды ө ң деуді, білім беруді тә рбиелеумен тек педагогтар ғ ана айналыспайды, сонымен қ атар, психологтар, экономистер, саясаткерлер, заң герлер, социологтар жә не кө птеген басқ а мамандарда айналысады. Сонымен бірге, қ азіргі заманғ ы барлық білім берудің кө птү рлі доктриналары, стратегиялары, жү йесі мен технологиялары ішінен инвариантты жә не ә мбебаптылары бө ліп алу қ ауіпті. Педагогикалық шығ армашылық жә не жаң ашылдық ә рекет тұ рақ ты идеялар мен ү лгілерді дә ріптей дамыта отырып, ү зіліссіз сің іру мен баюды кө здейді. Ә лем қ аншалық ты кө пқ ырлы, соншалық ты ә ртү рлі жә не педагогикалық дә стү рлі. Бірақ осы ү рдіс ішінде рухани интеграциялар ә ртү рлі адамзаттық қ ауымдастық тағ ы ә лемдік білім беру кең істігі мен жалпы білім беру-тә рбиелеу стратегиялардың жә не идеяларың мақ сатты бағ ытталғ ан ізденісі болып табылады. Ал бұ л педагогикалық методтар мен технологиялар, тә рбиелеу мен оқ ытудағ ы заң дылық тар мен принциптер, негізгі категориялар мазмұ ны мен мағ ынасына тояттап жә не тұ рақ тап, педагогикалық ғ ылым дамуының ә сер етуіне сә йкес.

Педагогиканың ә діснамасы бұ л педагогикалық теориялардың негіздері мен қ ұ рылымы, білімдердің жү йесі, педагогикалық қ ұ былыстармен ү рдістерді зерттеу амалдары жә не білім алу амалдарының тү рлері туралы білімдер жи жиынтығ ы.

Педагогика ә діснамасының дең гейлері:

1. Логикалық гносеологиялық;

2. Ғ ылыми мазмұ ндық;

3. Дү ниетанымдық;

4. Гносеологиялық.

Ә діснама ү шке бө лінеді:

Жалпы ә діснама; арнайы ә діснама; жеке ә діснама

Жалпы ә діснама қ оршағ ан ә лем қ ұ былыстары мен соның жағ дайында адамдарды оқ ыту мен тә рбиелеуү рдісіне диалектикалық амал тұ рғ ысынан келу. Жалпы ә діснама ә лем дамуының жалпы заң дары туралы сол ғ ылым зерттейтін феноменнің алатын орнымен ролі туралы неғ ұ рлым дұ рыс жә не нақ ты кө зқ арасты қ амтамасыз етеді.

Арнайы ә діснама адам психикасы мен санасының, оғ ан педагогикалық жә не тә рбиелік ық палдың мү мкіндіктері туралы кө зқ арасты қ арастырады. Арнайы ә діснама немесе нақ ты ғ ылымдардың ә діснамасы ғ ылымғ а зерттеуші феноменінің қ ызмет етуіне, дамуына, қ алыптасуына қ атысты ө зінің заң дылық тарын нақ тылауғ а мү мкіндік береді.

Жеке ә діснамағ а мінезқ ұ лық тық қ ұ былыстармен ү рдістерді зерттеудің ә дістері мен ұ станымдары жә не т.б. кіреді. Жеке ә діснама тү рлі қ ұ былыстарды нақ ты ғ ылымда зерттеу ә дістемесін, оны талдау нысанын, пә нін, амал тә сілдерін жә не ә дістерінің жиынтығ ын білдіреді.

Э.Г.Юдин пікірінше, ә діснамалық білімнің тө рт дең гейі белгілі:

Философиялық дең гейге ғ ылымның категориялдық тізбегі мен танымның жалпы ұ станымдары кіреді.

Жалпы ғ ылыми дең гейге ғ ылымның кө бінде қ олданылатын теориялық тұ жырымдамалар жатады.

Нақ ты ғ ылыми дең гей нақ ты пә нде қ олданылатын процедура, ұ станым, ә дістердің жиынтығ ы.

Технологиялық дең гей зерттеу ә дістемесі мен техникасы жатады.

Педагогикадағ ы ә діснамалық амалдар:

1. Тұ лғ ағ а бағ дарланғ ан амал

2. Қ ұ зырлылық амал

3. Жү йелілік амал

4. Тұ тастық амал жә не т.б.

Қ азіргі педагогика ғ ылымының қ ұ рылымы

Іргелі: Арнайы: Практикағ а

бағ дарланғ ан:

мектепке дейінгі сурдопедагогика ә леуметтік

(қ ұ лағ ы естімейтін)

салыстырмалы

мектеп тифлопедагогика

(кө з жанары кемсін)

ө ндірістік

СУЗ (кә сіптік олигофренопедагогика

техникалық (ақ ыл есі кем) отбасы

білім педагогикасы) педагогикасы

пенитенциарлық

педагогика

(қ ылмыстық істері ү шін

айыпталғ андарғ а

жү ргізілетін тә рбие

мә селелері)

ВУЗ педагогикасы