Динамикаға кіріспе

Кинематика бө лімінде нү ктенің немесе қ атты дененің қ ең істіктегі қ озғ алысыоғ ан ә сер ететін кү шке байланысты емес. Бұ л денелер кандай да бір жолмен қ озғ алысқ а ие деп есептелінеді. Қ озғ алыс кезіндегі осы денелердің траекториялары, оның нү ктелерінің жылдамдығ ы мен ү деулері анық талатын. Ал. теориялық механиканың динамика бө лімінде кинематика есептеріне қ арағ анда анағ ұ рлым кү рделі жә не техникада ө те керек мә селелер қ арастырылып, шешіледі. Мұ нда қ озғ алыс денеге ә сер ететін кү шке, ішкі жә не сыртқ ы шарттарғ а тікелей байланысты. Олай болса, дененің қ озғ алысы тепе-тең дікте тұ рмағ ан сыртқ ы кү штер ә серінен пайда болады. Демек, кү штер тепе-тең дігі денеге ә сер ететін кү штер жү йесінің тең ә сер етушісінің нө лге тең екендігін білдірсе, онда динамика бұ л кү штер жү йесінің тең ә сер етушісінің нө лге тең емес тү рімен айналысады.

Ағ ылшын физигі мен математигі И. Ньютон (1643-1727), ө зінің атын қ алдырғ ан, қ озғ алыстың негізгі ү ш заң ын мазмұ ндап берді. Бұ л заң дарғ а тепе-тең дікте тұ рмағ ан сыртқ ы кү штер ә серінен кез-келген дененің қ озғ алысы бойсынады. Демек, динамика дегеніміз сыртқ ы кү штер ә серінен материалдық қ атты денелердің қ озғ алыс заң дарын зерттейтін механиканың бір бө лімі. Кү штер жө нінде теориялық механиканың статика бө лімінде жеткілікті айтылғ ан. Бірақ ол жерде денеге ә сер ететін кү штердің бә рі тұ рақ ты деп алынғ ан. Динамикада бұ л кү штер жү йесі уақ ытқ а, дененің тұ рғ ан орнына, жылдамдық қ а байланысты болып ө зінің шамасын, бағ ытын ө згертуі мү мкін.

Бір кү штің ә р тү рлі денелерге кө рсеткен ә серін салыстыра отырып, дененің инерттілігі деген ұ ғ ымғ а келеміз. Бір уақ ытта жалпы алғ анда бір кү ш еркін болғ ан қ андай да бір екі қ озғ алмайтын денеге ә сер еткен кезінде олар ә р тү рлі қ ашық тық қ а жылжып ә р тү рлі жылдамдық қ а ие болатынын нә тиже кө рсетіп отыр. Кү штің ә серінен материалдық денелердің жылдамдық тарының жә й немесе тез қ асиеттерінің ө згеріп отыруы дененің осы инерттелігін береді. Мысалы: бірдей кү штің ә серінен бірінші дене жылдамдығ ығ ының екінші денеге қ арағ анда жә й ө згеруі бірінші дененің инерттілігін білдіреді. Инерттіліктің сапасы ретінде физикалық шама болғ ан дененің массасы алынады. Механикада ол ә р дене ү шін оң жә не тұ рақ ты скаляр шама.

Жалпы алғ анда дененің қ озғ алысы тек қ ана оның массасы мен оғ ан қ ойылғ ан кү шке ғ ана байланысты болмай, сонымен қ атар дененің тү ріне де тікелей тә уелді. Ал динамиканың есептерін шешуді жең ілдету ү шін материалдық нү кте жө нінде ұ ғ ым енгізіледі. Массағ а ие болғ ан ө лшемдері есепке алынбайтын қ озғ алатын материалды дене материалды нү кте деп аталады..

Классикалық механикада уақ ыт кең істік пен онда қ озғ алатын денеге мү лдем байланысты емес. Ол бір-біріне қ атысты қ озғ алатын барлық санақ жү йесінде бірдей.