Екінші типті рестрикциялық эндонуклеаза. Олардың рекомбинантты ДНҚ технологиясындағы рөлі.

Рестрликтазалардың II типі екі жеке белоктардан қ ұ ралғ ан: рестрициялаушы эндонуклеаза жэне модификациялаушы метилаза. Аталғ ан себептерге байланысты ген инженериясында тек қ ана рестриктазалардың II типі пайдаланылады.Екінші жағ ынан; рестриктазаның II типі ғ ана бірдей нуклеотид тізбектерінің фрагменттері бар ДНҚ препараттарын алуғ а жә не ә р тү рлі геномдардан алынғ ан фрагменттерден химерлі ДНҚ молекуласын қ ұ растыруғ а мү мкіндік туғ ызады.Рестриктазалардың ІI типінің басым кө пшілігі 4—6 н. ж. қ ұ ралғ ан палиндромды ДНҚ тізбектерін тани алады. Мысалы, Вас. subtilis бактериясының ВsuR1 деп белгіленетін рестриктазасы ДНҚ бө лігін тө мендегідей ү зе алады: Ә р тізбекті 3’— ұ шына 5′ бағ ытына қ арай кө з жү гіртсе, олар бірдей оқ ылады (ЦЦ ГГ), міне осындай тізбек палиндром деп аталады. Натижнсінде ДНҚ -ның қ ос тізбегі симметриялы ү зіледі. (сілтемемен (стрелка) кө рсетілген), сақ иналы ДНҚ тү зу қ ұ рылымғ а айналады. ДНҚ молекуласының. Соң ында жабысқ ақ ұ штар пайда болады, сондық тан олар ешқ андай қ осымша ө ң деусіз бір-бірімен қ айтадан қ осылуғ а қ абілетті болады. Қ азіргі кезде рестриктазалардың II типінің 500-ден астам тү рлері белгілі жә не олар ДНҚ -ны бір-бірінен ө згеше 120 жерден ү зе алады. Ә р тү рлі рестриктазалардың II типінің ішінен ДНҚ -ның бір нуклеотидтер қ атарын танитын екі немесе бірнеше ферменттер кездеседі. Осындай жұ п немесе топ эндонуклеазалар изошизомерлер деп аталады. Изошизомерлердің екі тү рін ажыратады: нағ ыз изошизомерия — ферменттер белгілі бір нуклеотидтер қ атарын танып, ДНҚ -ны бір нү ктелерде ү зеді жә не жалғ ан изошизомерия — ферменттер бір нуклеотидтер қ атарын тани алғ а-нымен, оларды ә р тү рлі ү зеді.Рекомбинантты ДНҢ техникасы ү шін алуан тү рлі рестрикция ферменттерінің ішінен ө здеріне комплементарлы «жабысқ ақ» ұ штары бар фрагменттер тү зейтін рестриктазалар бағ алы болып саналады.

24. Апоптоз немесе жоспарланғ ан клетка ө лімі. Апоптоз кезең дерін сипаттаң ыз.

Апоптоз – бұ л генетикалы бағ дарланғ ан, энергияны қ олданумен ө тетін, клетка ө лімінің белсенді процесі. Бұ л клеткалы ө лімнің ерекше тү рі. Апоптоз – дегеніміз «қ оң ыр кү з» деген мағ ынаны білдіреді. Апоптоз бағ дарламасы келесі жағ дайларда жіберілуі мү мкін:

1. Клетканың халі нашарлағ анда, немесе –«іштей апоптоз»;

2. «Негативті сигнализация» сырттан, ол клетка рецепторлары арқ ылы беріледі, немесе –«апоптоз-команда бойынша». Іштей апоптоз кезінде –келесі механизмді жіберу мү мкін:

1. Хромосоманың ә ртү рлі зақ ымданулары (ДНҚ - ү зілулері, ДНҚ - шыншырының тігілуі);

2. Липидтердің асқ ын тотығ уы (ПОЛ) нә тижесінде, мембрананың клеткаішілік зақ ымдануы.

Бұ л зақ ымданулар сыртқ ы факторлардан пайда болады: сә улелену, температураның ө згеруімен, химиялық қ осылыстармен, азот оксидімен, радикалдармен. Осындай бұ зылыстарды стресстер, клетка қ оректенуінің бұ зылысы жылдамдатуы мү мкін (мысалы: жас ү лкейген сайын бас миында нейрондар азаяды).

Некроз – бұ л клетканың зақ ымдалуы кезінде, оның тіршілік ету жағ дайының ө згеруі кезіндегі (қ ан ағ ымы бұ зылысы) дамитын процесс. Осындай жағ дайлар кезінде апоптоз механизмі жұ мыс істемейді.

Некроз ө те жылдам ө теді, мембрана бұ зылады, оның ө ткізгіштігі бұ зылады, клетка ісінеді, лизосома зақ ымдалғ ан кезде клетканың автолизі басталады (ө зін-ө зі сің іру). Қ абыну процесстері басталуы мү мкін.