Инвестициялық тәуекелділікті бағалау тәсілдері.

Инвестициялық жобаларды басқ ару заң дылық тары: жобаның инвестициялау алдындағ ы сатысы, инвестициялық жобаны бағ алау критериилері, жобаның экономикалық тиімділігін бағ алау, жобаның экономикалық тиімділігін бағ алау ү шін дисконты тә сілін қ олдану, жобаның тә уекелділігін бағ алау ү шін дисконты тә сілді қ олдану. Инвестициялық тә уекелділікті бағ алау тә сілдері: дисконт мө лшерлемесін бағ алау тә сә лі, актив капиталын бағ алау моделі, дисконт мө лшерлемесін кумулятивті қ ұ ру тә сілі. Инвестициялық жобаларды сақ тандыру практикасы: саяси тә уекелділіктен сақ тандыру, қ аржылық жә не коммерциялық тә уекелділіктен сақ тандыру.

Инвестициялық тә уекелділікті бағ алау маң ызы жобағ а қ атысу туралы шешімді шешу кезінде жоғ ары. Егер тә уекелділік жоғ ары болса, онда ол жобаның коммерциялық тартымдылығ ын тө мендететді. Дисконт ставкасы инвестициялық жоба тартымдылығ ына ә сер ететін ә ртү рлі тә уекелділік факторларын есепке алу ү шін жалпы кө рсеткіш қ ызметін атқ арады.

Халық аралық стандарттарғ а сә йкес дисконт ставкасы деп тө леуге жататын жә не ағ ымдағ ы қ ұ ны бойынша болашақ та алуғ а болатын ақ ша сомасын қ айта есептеу ү шін қ олданылатын табыс ставкасы.

Инвестициялық жобаларды бағ алауда дисконттық ставка инвестор ағ ымдағ ы бағ амен қ ұ ралдарды жобағ а салу туралы шешімді қ абылдағ аннан кейін болашақ табыс сомасын анық тауда қ олданылады. Дисконттық ставка тү рін таң дау ақ ша ағ ымдарының қ андай тү рін таң дауына тә уелді. Кесте 2.1. ақ ша ағ ымдарының жә не оларғ а сә йкес келетін дисконттық ставканың 2 тү рі берілген.

Кесте 2.1.

Дисконттық ставка тү рлері

Қ арызсыз ақ ша ағ ымдары салық ты тө леу, тозу мен басқ а баланс баптарын санағ аннан кейінгі таза табыс сомасы. Осы сомадан негізгі жә не айналым капиталына салымдар срмасы да алынады.

Жеке капитал ү шін ақ шалай ағ ымғ а кредит жә не басқ а қ арызды заттар бойынша тө ленетін проценттер жатпайды.

Екі жағ дайда да есеп нақ ты жә не номиналды бағ аларда жү ргізіледі. Жеке капитал ү шін дисконт ставкасын анық тауда қ олданылатын 2 ә діс бар.

Актив капиталын бағ алу моделі инвестор ү шін ә рбір қ осымша тә уекелділік инвестициялық жобадан кү тілетін табыстылық дең гейінің ө суіне ә келмегеніне негізделген.

Жү йелік емес тә уекелділік берілген компанияның қ аржылық жә не шаруашылық қ ызметтеріне байланысты. Оғ ан келесілер жатады:

• Компанияның менеджментімен, бә секе қ абілеттілігі, шығ ындарды басқ арумен байланысты кә сіпкерлік тә уекелділік;
• Активтердің ликвидтілік дең гейімен, ішкі жә не сыртқ ы қ арыздар кө рсеткішімен, қ ұ ралдардың айналымымен байланысты қ аржылық тә уекелділік;
• Сатуларды жә не шикізаттарды ә келумен байланысты коммерциялық тә уекелділік.

Жеке капитал ү шін дисконт ставкасын есептеу алгоритмі:

1-саты: тә уекелділіксіз табыс ставкаларының міндеттерін анық тау;

2-саты: коэфицетінің міндеттрін анық тау;

3-саты: нарық тық сыйлық тың міндетін есептеу;

4-саты: жү йелік емес тә уекелділік факторларын есепке алу;

5-саты: САМР модивикациялық тең деуіне сә йкес дисконт ставканы есептеу.

Дисконт мө лшерлемесін кумулятивті қ ұ ру тә сілі тә уекелділік факторларын сараптамалық бағ алуғ а негізделген. Кумулятивті тә сілге сә йкес дисконт ставкасын есептеу 2 сатыдан жү реді:

1-саты: тә уекелділіксіз ставканың міндетін анық тау;

2-саты: тә уекелділік ү шін қ осымша сыйлық кө лемін бағ алау.

Қ олданылатын ә дебиеттер:

1. Ә ділбеков М.Т. Кә сіпкерлік негіздері, Семей. 2002

2.Лапуста М.Т, Шаршукова Л.Г. Риски в предпринимательской деятельности.- М: ИНФРА-М, 1998.

3.Цай Т.Н, Грабовый П.Г, Марашда Бассам Сайел. Конкуренция и управление рисками на предприятиях в условиях рынка.- М, 1994

4.Чернов В.А, Анализ коммерческого риска.-М, 1998

5. Малохимина А.В Риск – менеджмент, М. 2004

Ө зін ө зі бақ ылау сұ рақ тары:

1. Инвестициялық жобаларды басқ ару заң дылық тары:

-жобаның инвестициялау алдындағ ы сатысы;

- инвестициялық жобаны бағ алау критериилері;

- жобаның экономикалық тиімділігін бағ алау;

- жобаның экономикалық тиімділігін бағ алау ү шін дисконты тә сілін қ олдану;

- жобаның тә уекелділігін бағ алау ү шін дисконты тә сілді қ олдану.

2.Инвестициялық тә уекелділікті бағ алау тә сілдері:

- дисконт мө лшерлемесін бағ алау тә сілі;

- актив капиталын бағ алау моделі;

- дисконт мө лшерлемесін кумулятивті қ ұ ру тә сілі.

3.Инвестициялық жобаларды сақ тандыру практикасы:

-саяси тә уекелділіктен сақ тандыру;

-қ аржылық жә не коммерциялық тә уекелділіктен сақ тандыру.