Теміржол тораптарының негізгі схемалары

Бір станциядан тұ ратын тораптар – бірнеше теміржол желілері қ осылғ ан телімдік станциялар мен кішігірім қ алалар ауданындағ ы бір теміржол магистралдарына басқ а магистраль жолдары қ осылғ ан жерлерде орналасады. Бұ ндай тораптардағ ы теміржол бағ ыттар бір станцияғ а келіп тоғ ысады.

1.3.1-сурет. Бір станциялы теміржол торабының схемасы: а – қ озғ алыс бағ ытына қ арай; б – желілерге қ арай

Тр₁, Тр₂ - тақ жә не жұ п транзиттік пойыздарғ а арналғ ан парктер,

ЖП – сә йкес бағ ыттардың қ абылдап-жө нелту парктері

Теміржол торабының схемалары қ абылдау – жө нелту жә не т.б. парктерінің ә р бір негізгі жолдарғ а жә не жө нелту бағ ыттарына сә йкес мамандандырылғ ан бір станциядан, парктері жө нелту бағ ыттарына сә йкес мамандандырылғ ан бір станциядан тұ рады. Мұ ндай тораптар бір бағ ыттың 1, 2 магистралдық жолы, екінші бағ ыттың 1, 2 магистралдық жолымен тү йіскен (қ иылысқ ан) жерінде орналасады. Кө бінесе мұ ндай тораптар «торапты телімдік станция» не болмаса, «телімдік сұ рыптау станциясы» болып саналады. Олар негізінде жергілікті телімдік, қ ұ рама пойыздарды бір бағ ыттан екінші бағ ытқ а ауыстыратын транзит пойыздарды ө ң дейді. Бұ ндай тораптарда бір станцияда телімдік, қ ұ рама пойыздарды тарататын сұ рыптау қ ұ рылғ ысы, жолаушы ғ имараты, жү к алаң ы, транзит пойыздарды бір басты жолдан екіншіге ауыстыратын, оларды ө ң дейтін парктері жә не т.б. қ ұ рылғ ылары болуы керек.

Бұ ндай станциялардың жолаушы жә не жү к парктері параллельді схема бойынша орналасады. Ә р бағ ыттан бір мезетте келетін жү к жә не жолаушы пойыздары жол айырық тары, қ осымша негізгі жолдар, жалғ астырушы жә не тұ зақ тә різді жолдар, параллельді съездер жә не бағ ыттама кө шелерін салу (1.3.2-сурет а, б) арқ ылы орындалады.

1.3.2-сурет. Жө нелту бағ ытына қ арай жіктейтін біріктіргіш жолдары бар бір станциялы теміржол торабының схемасы:

а – айналмалы біріктіргіш жолдарсыз

б - айналмалы біріктіргіш жолдары бар

Жолаушы мен жү к пойыздары жә не ө ң делетін вагон ағ ындарының шамасы кө п болғ ан жағ дайда, бір станциялы тораптарда жолаушы жә не жү к парктерін тізбектеп орналастырғ ан ың ғ айлы (1.3.3 сурет).

Бір станциядан тұ ратын тораптың артық шылық тары: барлық жұ мыстардың бір жерден шоғ ырландырылуы; олардың ық шамдылығ ы; торапта жұ мыстарды басқ арудың ың ғ айлылығ ы жә не т.б.

1.3.3-сурет. Жү к жә не жолаушы қ озғ алыстарына арналғ ан қ ұ рылғ ылары тізбектеп орналасқ ан бір станциялы теміржол торабының схемасы

Тұ йық талғ ан тораптар – темір желілері аяқ талатын пункттерде орналастырылады. Бұ ндай тораптар кө біне жолаушылар мен жү к тасымалдарын ұ йымдастыруды қ ажет ететін кейбір топографиялық жағ дайларда (ө зен, тең із, кө л, тау бар жерде, мемлекеттік шекара, су бө геттерінде) салынады. Кө біне бұ л тораптарда теміржол кө лігінің жұ мыстары басталады жә не аяқ талады.

1.3.4–сурет. Станциялары жә не басқ а негізгі қ ұ рылыстары тұ йық талғ ан теміржол торабы

Ү шбұ рыш тә різді тораптар - ү лкен қ алаларда ү ш магистралдық негізгі жолдар тү йіскен жерлерде салынады. Ә р бағ ыттың бір негізгі жолдан келесі негізгі жолдарғ а ауысатын вагон ағ ындары кө лемі қ омақ ты болуы тиіс.

Ү шбұ рыш тә різді тораптарда бірнеше арнайы станциялар болуы мү мкін. Онда ә р теміржол бағ ытында пойыздарды ө ң деу ү шін станциялар болуы тиіс. Ә р станцияның ролі мен қ ызметі олардың қ ала мен ө ндірістік кә сіпорындарғ а қ атысты орналасуына қ арай тағ айындалады. Егер қ ала 1Ст-ның. ауданында орналасса, онда оны жолаушы станциясы деп атаймыз. Ондай жағ дайда 2Ст. сұ рыптау станциясының қ ызметін атқ арады, ал 3Ст. - ө ндірістік кә сіпорындар мен жү к ауласына қ ызмет кө рсететін жолаушы жә не жү к станциялары бола алады.

Жолаушы станциялары қ аланың ішінде орналасады (ЖолС₁), ал жү к станциясы қ аланың сыртында орналасқ аны жө н. Жү к алаң ы, ө ндірістің кірме жолдары қ аланың ішінде орналасуы мү мкін. Сұ рыптау станциялары бө лек орналасады немесе жү к станциясымен бірге орналасады.

Сонымен қ атар ө ндірістік кә сіпорындардың қ оршағ ан ортағ а зиян келтіретін болғ андық тан, олар қ ала сыртына орналастырылуы мү мкін. Онда оларғ а 2 Ст. сұ рыптау станциясы қ ызмет кө рсетеді.

Бір теміржол бағ ытының пойыздарын келесі теміржол бағ ытына кедергісіз ө ткізу ү шін жә не негізгі станциялардан басқ а жү к станцияларына кедергісіз жө нелту ү шін жол айырық тары мен байланыстырғ ыш жолдар (1.3.5 суретте ү зік сызық пен кө рсетілген) салынады.

1.3.5-сурет. Ү шбұ рышты тә різді тораптың схемасы

Ү шбұ рыш тә різді тораптардың басты ерекшеліктері транзиттік пойыздарды ең қ ысқ а жолдармен тоқ таусыз ө ткізуге болады, ал ө ң делетін вагонағ ындары сұ рыптау станциясына жеткенше артық жол жү реді.

Ү шбұ рыш тә різді тораптардың схемаларының ерекшеліктері келесі факторларғ а байланысты:

- қ аланың географиялық орналасуына;

- ө ндірістің жә не кә сіпорындарының орналасуына;

- негізгі магистралдық жолдардың қ осылауына жә не т.б.

Крест тә різді тораптары – магистралды теміржол желілері қ иылысқ ан жерлерде салынады. Егер ө ң делетін вагонағ ындары кө лемі аз болғ ан жағ дайда бұ ндай тораптарда ә р теміржол бағ ыттарында ө зінің жеке-жеке телімдік станциялары (1.3.6-сурет) орналасуы тиіс.

1.3.6-сурет. Крест тә різді тораптың схемасы

Бұ рыштық вагонағ ындарды ө ң деп жө нелту ү шін барлық сұ рыптау жұ мыстарын вагонағ ындар шамасы басым бағ ыттағ ы бір станцияда шоғ ырландырылғ аны (мысалы 1Ст.) тиімді. Бұ л негізгі станцияда жолаушы жә не жү к шаруашылық тары, локомотив шаруашылық тары орналасады. Ал басқ а 2Ст- да транзиттік пойыздарды ө ң деу жә не тоқ таусыз ө ткізу операциялары орындалады жә не жолаушы тасымалдары орындалады.

Радиалды тораптар – бір станциялы тораптарғ а жаң а теміржол желілері келіп қ осылғ ан жағ дайларда туындайды. Бұ ндай тораптарда барлық теміржол желілері бір негізгі станцияғ а келіп тоғ ысады. Негізгі станциядан басқ а ә р теміржол бағ ыттарында вагон ағ ындарының сипаттамасына қ арай басқ а да станциялар орналастырылады.

Сұ рыптау станциялары ө ң делетін вагон ағ ындарының кө лемі кө п темір жол бағ ытанда орналастырылады. Ал негізгі станция кө біне қ ала маң ына салынады, ол негізгі жолаушы станциясы болып саналады.

Жергілікті жү к жұ мыстары кө біне радиалды желілерде орналасқ ан станцияларда шоғ ырландырылады. Бұ л станцияларғ а жү к ауласы, кірме жолдар жалғ астырылады.

1.3.7-сурет. Радиалды тораптың схемасы

Сақ иналы тораптар – тоғ ысатын желілері мен оларда ө зара жө нелтілетін вагонағ ындары кө п, бір-бірімен сақ иналы теміржолдар арқ ылы бір торапқ а біріктірілген торапты айтамыз. Сақ иналы тораптарда бірнеше жолаушы, сұ рыптау жә не жү к станциялары болады (1.3.8 сурет).

1.3.8-сурет. Сақ иналы тораптың схемасы

Қ оршағ ан теміржолдар басқ а да бағ ыттар мен қ аланың жү к ауласы мен кірме жолдарына ө зара тиімді қ ызмет кө рсету ү шін радиалды кіру жолдары мен диаметрлі жолдар (радиалды-сақ иналы тораптар) салынады.

Жартылай - сақ иналы тораптарды – сонымен қ атар радиалды-жартылай сақ иналы тораптар деп атайды. Себебі радиалды қ осымша жолдарсыз жартылай сақ иналы тораптар жұ мыс атқ ара алмайды. Бұ ндай тораптар кө біне белгілі бір кедергілермен теміржолды айналып қ оршап салу мү мкіндігі болмағ ан жағ дайда салынады (1.3.9 сурет). Ондай кедергілерге тең із, ү лкен кө л, мемлекеттік шекаралар жатады.

1.3.9-сурет. Жартылай-сақ иналы тораптың схемасы

Топталғ ан тораптар – тораптың қ арапайым тү рлерін белгілі бір этаптарда кү рделілендірудің нә тижесінде туындайды, бұ ндай тораптар басқ а торап тү рлерінің жиынтығ ын (топтарын) қ ұ райды.

Мысалы: ү шбұ рыш тә різді торапқ а (1.3.10 сурет, а) тө ртінші теміржол бағ ытын қ осатын болсақ, онда ол крест тә різді торапқ а (1.3.10 сурет, б) айналады. Ал егер оғ ан бесінші теміржол бағ ытын қ осатын болсақ, онда айналмалы теміржол салынады, сө йтіп топталғ ан торап (1.3.10 сурет, в) қ ұ растырылады.

1.3.10-сурет. Топталғ ан тораптың схемасы