Радио туралы ілімнің Қазақстанда жүзеге асуына белсене араласқан қайраткер кім және оның еңбегін дәлелдеңіз

Радиоландыру ісінің қ азақ жеріндегі бір кө рінісі – граммофон мен пластинкаларды тарату. Осы жө нінде 1919-1920 жылдары Қ азақ ө лкесін басқ ару жө ніндегі ә скери-революциялық Кең естің тө рағ асы болғ ан С.Пестковский былай деп жазады (“Таптар кү ресі”, 1934, 4-қ азан): “Мә скеуге партия съезіне немесе Кең естер съезіне келген сайын мен Ильичпен кө птеген сұ рақ тар тө ң ірегінде кең есетінмін...

Осындай ә ң гімелесу кезінде... мен ө зге емес, ө з тілінде не жаза, не оқ и білмейтін кө шпелі қ азақ ауылының арасында партиялық жә не ағ арту жұ мысын жү ргізудің қ иындығ ын айттым. Владимир Ильич ойланып отырып: – Мен сізге практикалық кең ес берейін. Кең ес Конституциясы, Компартияның принципі, ұ лттық саясат туралы бірнеше баяндама ұ йымдастырың ыз. Бұ л баяндамаларды граммофон кү йтабағ ына тү сіру керек. Сонсоң біздің орган арқ ылы граммофонды кө бейтіп алуғ а болады. Бұ ғ ан мен кө мектесейін. Граммофон мен кү йтабақ ты ауылдан-ауылғ а ү лестіре отырып, кө шпенділер арасына кең кө лемде таратың ыз. Осылайша ү гіт пен насихат жұ мысының негізін салың ыздар", – деді.

Кө п уақ ыт ө тпей-ақ қ арапайым жоспар жү зеге асты. 1920 жылдың кө кек айында Верныйдың " Правда" газеті Мә скеуден В.И.Лениннің, А.В.Луначарскийдің, т.б. адамдардың сө здері, революциялық ә ндер жазылғ ан алғ ашқ ы 600 граммофондық кү йтабақ тың алынғ андығ ы туралы хабарлады. Олар Қ азақ станның басқ а да аудандарына жіберілді.

Ал С.Пестковскийдің " Кең естік дала" (" Советская степь") газетінде (1939, 4-қ азан) жарияланғ ан осы естелігінде: " 1919 жылдың желтоқ санында ревком атынан Кең естердің VІІ съезіне Мә скеуге Байтұ рсынов екеуіміз бардық. Съезден соң біз Ленинмен кездесуге сұ рандық " – деп, кездесуге Ахмет Байтұ рсыновпен бірге барғ андығ ы айтылады. Ал кейінгі шық қ ан басылымдарда бұ л естеліктен Ахаң ның аты алынып тасталып жариялануы белгілі жайт.

Ахмет Байтұ рсынов бұ дан бұ рын да Ленинмен жү здескен. 1919 жылдың 24-маусымында РКСФР Халық Комиссарлар Кең есінің қ аулысы шығ ады. Ол қ аулы Қ азақ ө лкесін басқ аратын ә скери-революциялық комитет қ ұ ру жә не оның тө рағ асы мен мү шелерін тағ айындау туралы еді. Бұ л комитеттің тө рағ асы болып С.Пестковский, мү шелері болып Сейітқ али Мең дешов, Бақ ытжан Қ аратаев, Ахмет Байтұ рсынов, Мұ хамедияр Тұ нғ аншин, Б.В.Лукашев, Ә ліби Жанкелдин тағ айындалады. Қ аулығ а В.И.Ленин қ ол қ ояды. Сө йтіп Ахмет Байтұ рсынов Кең ес ү кіметі тұ сындағ ы мемлекет қ айраткері ретіндегі қ ызметін Лениннің мандатымен бастайды. Комитеттің шаруасымен оның алдында болып жү збе-жү з сө йлеседі. Қ азақ ө лкесінің саяси-экономикалық жай-жапсарын баяндайды, ағ артушылық жұ мыстарындағ ы қ иыншылық тарды айтады. Владимир Ильич С.Пестковский екеуін жақ сы қ абылдап, сө здерін тың дайды, ө лкені басқ ару жө нінде бірнеше нұ сқ аулар жасау керектігін, оларды қ азақ тіліне аударып, граммофон пластинкаларына жазып, халық арасына тарату қ ажеттігін айтады.

Жиырмасыншы жылдардың бас кезіндегі радиостанциялар қ ызметіне қ атысты барлық мә ліметтерде оның жұ мысы сө з санымен ө лшенген, ал қ азір радиохабар сө збен емес, хабар тексімен немесе сағ атпен ө лшенеді. Оның ү стіне барлық губерния орталық тары мен ірі-ірі уездік елді мекендер ү шін кез-келген сә тте радиохабар тү гілі радиограммалар жө нелту ылғ и мү мкін бола бермейтін. Ө йткені сол кездегі қ уаты тө мен станциялар белгілі бір сағ аттар ішінде ғ ана жұ мыс істей алатын ә рі орталық тар мен елді-мекендердің барлығ ында бірдей радиостанциялар бола берген жоқ -тын.

Соғ ан қ арамай 20-жылдардың басында-ақ республика ең бекшілері Орынборда, Семейде, Гурьевте, Ақ тө беде, Александр фортында жұ мыс істеген радиостанциялар кө мегімен жә не Қ ызылжар, Кө кшетау, Ақ мола, Кереку, Ө скемен, Қ останайдағ ы қ абылдаушы радиостанциялар арқ ылы елімізде болып жатқ ан оқ иғ алар жайлы біліп отыратын еді. Мә селен, Қ останай радиостанциясы кү н сайын 5 сағ аттан аса жұ мыс істеді.