Саяси жарнама

Радио мен телеарналардағ ы эфирлік уақ ыт – ү лкен қ аражат кө зі. Саяси партиялардың оларғ а кіруін ү кімет немесе бұ қ аралық ақ парат қ ұ ралдарының ө зі, саяси партиялар тө леуі қ ажет. Сондық тан мұ ндай жағ дайда сайлау науқ анына бө лінетін қ аражат ә ділетті жә не дұ рыс бө ліну мә селесі туындайды, ә сіресе бұ л мемлекеттің қ аржысы жеткен жағ дайда болуы мү мкін.

Эфирлік уақ ыт алуғ а демократияғ а ө тетін режимде елдердің ү кіметі рұ қ сат етті. Қ осымша эфирлік тегін уақ ыт беру демократияғ а ө ту жағ дайында партиялардың ө з бағ дарламаларын жариялау мү мкіндігі бірдей болмайды. Оппозициялық партиялар эфирлік уақ ытқ а қ ажетті бірқ атар қ ұ ралдар алуына мү мкіндігі бола бермейді. Сонымен қ атар олардың саяси ө мірге қ атысуына жә не радиоғ а ерікті енуіне кедергі жасалуы мү мкін. БАҚ мемлекет бақ ылауында жиі болып, сайлау науқ анын жү ргізуде оппозициялық партияларды сайлау алды оппозицияғ а ың ғ айсыз жағ дайғ а қ алдырады. Тіпті электронды БАҚ жеке меншікте болса да, онын иесі билеуші тапқ а жағ ымпазданып оппозицияғ а уақ ыт бере бермейді. Саяси партиялардың сайлау алды насихатының бағ дарламасы азаматтардың сайлау қ ұ қ ығ ын жү зеге асыратын ақ парат алуына мү мкіндік береді. Сонымен қ атар, олар ө зінің саяси партияларын қ алыптастырғ андарғ а сайлау процесіндегі сө йлеу бостандығ ына қ ұ қ ығ ын жү зеге асыру мү мкіндігін кө рсетеді. Сондық тан демократияғ а ө ту кезең інде ү кімет эфирлік уақ ытқ а тө ленетін мемлекеттік қ аржы бө лгені дұ рыс.

Демократияғ а ө ту кезең інде саяси партияларғ а радио мен телеарналардағ ы эфирлік уақ ытты сатып алуғ а рұ қ сат етілмеген. Кө п елдерде сайлау жү ргізу науқ анында эфирлік уақ ытты сатып алу рұ қ сат етілген. Кейбір жағ дайда тікелей трансляция жә не бейнежазу жасауғ а мү мкіндік берілді.

Жалпы саяси жарнаманың кейбір шетелдерде қ олданыс аясы ә ртү рлі.

1989 жылы Панамадағ ы науқ анда кандидаттар 25% жең ілдік алады деген келісімге қ ол жеткізді. Алайда коммерциялық телекомпания Норьегадан бағ аның ең жоғ арысымен тө леуді талап етеді. Ал оппозиция кандидаттарына 50% кө лемінде жең ілдік жасап, кү н сайын ең қ олайлы мезгілден 10 минут уақ ытты тегін береді. Норьегағ а да 10 минут беріледі, бірақ 100 мың $ талап етті. Осылайша, Норьега ұ тылады.

Сайлау науқ анының ұ зақ тығ ы кө рермендер тө зімінің де, кандидаттар қ аржысының таусылуына ә кеп соғ уы мү мкін. Науқ ан ұ зақ ө тетін АҚ Ш-та тележарнама ү шін ең арзан бағ алар туралы ереже алғ ашқ ы сайлауғ а 45 кү н қ алғ анда жә не жалпы сайлау басталуына 60 кү н қ алғ анда іске қ осылады. Коста-Рикада саяси жарнама эфирде сайлауғ а екі ай қ алғ анда беріледі.

Ал Италиялық телекомпания кандидаттарды жалпы ұ лттық дә режеде ұ сынғ ан барлық партияғ а эфир уақ ытын тең мө лшерде, тегін береді. Кейбір италиандық жекеменшік телеарналар кандидаттар арасында саяси айтыстар ө ткізеді.

Саяси айтысты ұ йымдастырудың ү ш тү рі бар:

1. Заң дар мен ережелер қ ұ растыру ү шін негіз ретінде басшылық қ а алынар принциптерді ә зірлеу.

2. Ә дет қ алыптастыру. Телекомпаниялар сол ә дет-ғ ұ рыпқ а сай болуы тиіс, сонда ғ ана рұ қ сат қ ұ жат беріледі. Мысалы: АҚ Ш конгресі белгілеген ә деттің талабы қ андай? «Қ оғ ам игілігіне жайлы жағ дай жасалуы мен қ ажетсінушіге қ ызмет ету». Қ оғ ам мү дделерін қ анағ аттандыру.

3. Елдің хабар беру жү йесі тек ү кіметтің меншігіне негізделеді.

Демократияғ а ө ту жағ дайында саяси партияларғ а эфирлік уақ ытты сатып алу кезінде бірқ атар мә селелер туындайды. Бірінші мә селе цензурағ а ұ шырайтын жарнамалық таралымдар жө нінде 1991 ж. Сайлауда Замбидағ ы Замбияның ұ лттық Радиотарату Компаниясы оппозициялық партияның жарнамасын таратудан бас тартты. 1989 ж. Тайваньда сайлау кезінде теледидар жетекшілігі оппозицияның жарнамасын қ абылдамады, ол ө з шешімін оппозициялық партияларын жарнамалық роликтерінің нақ ты емес екендігіне сілтеді.