Иммуноглобулиндердің негiзгi кластарының құрылысының ерекшелiктерi мен қызметтерi

Сарысулы иммуноглобулиндердiң 5 класы (тобы) бар; IgM, IgD, IgG, IgA, IgE. Бұ л иммуноглобулиндер бір-бірінен ауыр тізбекті қ ұ рылым арқ ылы ажыратылып, грек ә рібімен белгіленеді: g, d, g, a, e. Ә р топтың ішінде топшалар бар, мысалы, G iшiнде IgG₁, IgG₂, IgG₃, IgG₄ изотиптері бар, ал олардың ауыр тізбектері g₁, g₂, g₃, g_4. Сау адамның қ анының қ ұ рамында, жалпы иммуноглобулиндерге қ арағ анда, IgМ, IgА, IgG сә йкестi 5-10, 10-20, 70-80% қ ұ райды. Жатырішіліктің 11-12 аптасында сү йек кемегінің жұ мысы басталады. Онтогенездің алғ ашқ ы кезең інде В-лимфоциттердің бетінде бірінші IgМ пайда болады, кейін оның тығ ыздығ ы азайып, IgD пайда болады, содан кейін - IgG, IgÀ, IgЕ. Плазмалық жасушалар пайда болғ анымен, антиденелердің синтезделу қ абілеті жү ктіліктің 10-12 аптасында анық талады.

IgM. IgM ауыр тізбегі 5 доменнен тұ рады. IgM тұ рақ ты С-домендерінің қ ұ рылыс ерекшеліктері кө мегімен пентамер қ ұ рады. IgM макроглобулин деп атайды. Оның молекулалық салмағ ы 900000 дальтонғ а (Д) жуық.

IgM қ арапайым иммуноглобулиндерге жатады жә не ол ең тө менгі дә режелі арнайылығ ымен сипатталады. Ол жатырішілік жетілуде жә не гуморалды жауапта ең бірінші синтезделеді.

IgM қ ызметтерi:

· В-жасушалардың бетінде IgM пайда болуы IgM-рецепторлардың туылуын кө рсетеді жә не олар В-жасушалардың ары қ арай дифференциялануының белгісі болып, антигенмен (тимустә уелді) байланысуғ а мү мкіндік береді. В-лимфоцит бетінде рецепторлық IgM мономерлі тү рінде болады.

· Сарысуда IgM пентамерлі тү рінде кездеседі. Қ алыпты жағ дайда адамның сарысуында 2, 0-4, 0 г/л болады. 10 белсенді орталық тың болуы 10 біркелкі антигендік детерминанталарын байланыстыра алады, бірақ молекулалық кең істіктік қ ұ рылысы себебінен, антигенмен пентамерлі қ ұ рылысының 5 белсенді орталығ ы байланыса алады. Антигендік детерминантасы мен белсенді орталық тың туыстығ ы ө те тө мен болса да IgM эффективті агглютиногені болып табылады. IgM пентамер болғ андығ ынан, комплемент жү йесінің классикалық жолмен ең эффективтi активаторы болып келеді (СН₂ арқ ылы).

Плацентада IgM-ге F_C-рецепторлар жоқ жә не ү лкен молекула болғ андығ ынан IgM плацента арқ ылы ө тпейді. Пентамердің ү лкен кө лемдігі экстраваскулярлы антигенге қ ызметін қ иындатады, яғ ни IgM молекуласы тіндерге ө тпейді, тек қ ан айналымда тамыр ішінде жұ реді.

IgG. IgG - негiзгi сарысулық иммуноглобулинге жатады. Оның молекулалық салмағ ы 150000 Д жуық.. IgG преципитация, агглютинация серпілістеріне жә не лизиске қ атысады (IgМ-нен қ арағ анда, комплемент жү йесін бә сең ірек активтейді). Қ алыпты жағ дайда адамның сарысуында 8-20 г/л тең. IgG-дің ауыр тізбегі 4 доменнен тұ рады, IgG-нiң белсенді орталық тары антигенге жоғ ары авидтілікпен сипатталады.

IgG синтезделу ү шін В-лимфоциттер Т-жасушалар жә не макрофагтармен байланысу керек, яғ ни ол негізінде тимустә уелді антигендерге қ арсы жауабында тү зіледі. IgG IgМ тү зілуіне қ арағ анда, кеш басталады жә не иммунды жауаптың 2-шi фазасында артық болады. IgG плазмалық жасушалар шығ атын бастаушыларында антигенмен қ айта байланысу арқ ылы пайда болады. Адамда кө птеген нә руыздық антигендеріне екіншілік иммунды жауабы сарысуда шамалы анық талатын барлық тө рт IgG топшаларының тү зілуімен жү реді.

IgG қ ызметтері:

· Шарнирлі аумағ ының қ ұ рылысы жағ ынан. Адамдағ ы IgG₂, IgG₄ шарнирлі аумағ ының конформациясы Fab-фрагментінің СН₂-домендің жанында шоғ ырлануын қ амтамасыз етеді, сондық тан IgG₂, IgG₄ антигенмен байланысқ ан соң, комплементпен (С₁) байланысу қ абілетін жоғ алтады. IgG₁, IgG₃ - шарнирлі аумағ ы қ ұ рылысы жағ ынан ө згеше, сондық тан олар комплемент жү йесінің классикалық жолының белсендіргіштері болып табылады.

· IgG иммунды комплекс қ ұ рамында фагоциттердің Fс-рецепторларына берік тіркеледі, нә тижесінде фагоцитоз кү шейеді.

· IgG плацента арқ ылы ө теді, оның ө туі белсенді тасымалдану механизмі арқ ылы іске асады. IgG нә рестенің бә сең иммунизациясында басты рө л атқ арады, ә сері нә ресте организмінде ө зіндік IgG тү зілуі басталғ ан уақ ытқ а дейін 3 ай бойы сақ талады.

IgА. IgA - секреттерде мө лшері басқ а иммуноглобулиндерге қ арағ анда жоғ ары болғ андық тан, оны негізгі секреторлы иммуноглобулин деп санайды. Қ ан сарысуында 0, 8-4, 2 г/л, негізінде мономерлі тү рінде кездеседі. IgА-ң Faв-фрагментiнiң ажырауы IgG жә не IgМ қ арағ анда тө мен. Сондық тан, IgА агглютинация, преципитацияғ а қ иынырақ тү седі, бірақ жасушағ а жең іл жабысады жә не ә ртү рлі секреттер қ ұ рамында: сү т, сілекей, шырыш жә не т.б. кездеседі. Оның молекулалық салмағ ы 170 000-500 000 Д.

Секретте IgА димер немесе тример тү рінде кездеседі. IgА-ң димерлері мен тримерлері шырыштының эпителиалды жасушаларымен синтезделетін секреторлы нә руызбен байланысуғ а қ абілеті бар. IgА тұ зетін плазмалық жасушалар димерлі жә не тримерлі секреторлы нә руыз синтезделетін жанында орналасады. Димерлі тү рі гидролиздік ферменттердің ә серіне тө зімділігі басқ а иммуноглобулиндерге қ арағ анда жоғ ары болады. Бұ л антиденелерге ә ртү рлі ферменттердің ә сер ету ортасында белсенділігін сақ тауды қ амтамасыз етеді. Мұ рын-жұ тқ ыншақ та IgА белсенді тү зілуін антигендер, ә сіресе тірі вирус пен бактериялардың шырыш қ абатына енгеннен кейін байқ ауғ а болады. IgА бактериялар мен вирустарды байланыстырып, олардың шырышты қ абатта тіркелуіне бө гет жасайды. Бұ л ү рдістің ә серлігі ө те зор.

IgА тү зілуінің басталуы нә ресте ө мірінің ерте кезең дерінде басталады, туылғ ан уақ ытта ол ә лі тү зілмейді, бірақ ү ш аптадан кейін баланың сілекейінде IgА дең гейі ересектегідей болады. Сарысулық IgА кешірек пайда болады.

Сү тқ оректілердің кө бінде, адамдарда да, IgА ана сү ті арқ ылы енуі – баланың бактерияларғ а, вирустарғ а, тағ амдық аллергендерге қ арсы қ орғ ауының маң ызы бар.

IgЕ. IgЕ негiзгi цитофилдi иммуноглобулин, атопиялық аллергиялық серпілістің, яғ ни, жедел дамитын жоғ ары сезімталдық тың негізгі иммуноглобулині болып табылады. IgЕ-ні аллергологияда реагин деп атайды. Молекулалық салмағ ы 180000 тең. IgЕ молекуласының ауыр тізбегі 5 доменнен тұ рады. Ауыр тізбектің С-ұ шы полимерленуге қ ажетті аминдік қ ышқ ылдың қ алдық тарынан тұ рмайды, сол себептен полимерленбейді. IgЕ комплемент жү йесiн активтемейдi, агглютинацияда қ атыспайды.

IgЕ концентрациясы сау адамдарда ө те аз болады – 0, 0002 г/л.

IgЕ жұ мыс істеуі Fc-ү зіндісіне арналғ ан арнайы жасушалық рецепторлармен бірге жү реді; ол қ ан сарысуында тек қ ан ағ ымы арқ ылы ығ ысу ү рдісімен сай келетін плазмалық жасушалардан базофилдерге жә не басқ а жасушаларғ а барады. IgЕ ө зінің Fc-узіндісімен сол жасушаның Fc-рецепторларына орналасады. Сө йтіп, плазмалық жасушалар тек бір ғ ана арнайылық ты IgЕ-нi синтездейдi, ал ә р гистамин ө ндіруші жасуша (мес жасуша, базофил) IgЕ молекуласының Fc-фрагментін байланыстырып, ә ртү рлі антигендік арнайылығ ы бар IgЕ молекуласының қ абатымен қ оршалуы мү мкін. Мембранабайланыстырушы IgЕ-нiң ө мірі 14 кү н шамасында.

Келесі кезең – антигенмен байланысу. Антиген ө з детерминанттық тобымен сол антигендік арнайылық ты мембрана байланысқ ан IgЕ Fab-фрагментімен байланысады. IgЕ антигенмен байланысқ ан соң Fc-рецептордың белсенділігі жоғ арылау арқ асында гистамин, брадикинин, 5-окситриптамин, баяу ә сер етуші анафилаксия субстанциясы жә не басқ а биологиялық активті заттар тез бө ліне бастайды, нә тижесінде жедел экссудативті қ абыну, яғ ни атопиялық аллергияның клиникалық кө ріністері дамиды. Егер берілген арнайы IgЕ барлығ ы аллергендермен ә серлесіп болса, онда аллергенмен байланысу қ абілеті жоқ Fab-фрагменттері болмағ андық тан, бұ л аллергенге десенсибилизация пайда болады.

Атопиялық топқ а жататын адамдарда иммунды серпіліс кезінде шырышты қ абаттағ ы IgЕ дең гейі қ алыпты жағ дайдан ө сіп, гиперергиялық серпілісіне ә келіп соғ ады. Ондай кезде ол науқ астарда бронх демікпесіне, аллергиялық дерматиттерге, шө птік қ ызбағ а сезімталдық болады.

IgЕ гельминттерге қ арсы иммунитетте қ атысады. Fab-фрагменттерімен гельминттің антигендік детерминанталарымен, ал Fc-рецепторлар арқ ылы эозинофилдер бетіндегі рецепторлармен байланысады. Сол Fc-рецепторлар арқ ылы олар белсеніп, гельминттерге қ арсы ә серлі медиаторларын бө леді.

IgD. IgD молекулалық салмағ ы 180000 Д. IgD концентрациясы адам сарысуында 0, 0003-тен 0, 0017 мг/л дейiн. Бұ л иммуноглобулиннiң қ ұ рылысы басқ а иммуноглобулиндердiң қ ұ рылысына қ арағ анда толық зерттелмеген. Оның себебі, қ ан сарысуындағ ы мө лшері ө те тө мен. Бұ л иммуноглобулин, негізінде В-лимфоциттер бетінде рецептор тү рінде шоғ ырланады. Сонымен қ атар, бұ л Ig рецепторлардың пайда болуы В₂-лимфоциттердің тимустә уелді антигендерге ә сер ету қ абілетіне сай болады. Соғ ан байланысты, IgD жетiлген В-лимфоциттердiң негізгі мембраналық рецепторларының бірі болып табылады жә не олардың дифференциялану кезінде маң ызды қ ызмет атқ арады.

Нә рестелердiң ә р иммуноглобулин класстарының денгейлерi

Нә рестелердiң қ ан сарысуында IgМ мө лшерi - 0, 17 + 0, 025 г/л, IgG - 11, 7 + 0, 42 г/л IgА - 0 г/л.

Баланың ө мірінің екінші жасының аяғ ына қ арай ересек адамғ а қ арағ анда, IgМ мө лшерi 80%, IgG - 90% қ ұ рады, ал IgА - 40%-ғ а жақ ын. Нә рестеде секреторлы IgА толық болмайды, ол секреттерде ө мірдің ү шінші айында пайда болады жә не жергілікті иммунитеттің кемшілігін кө рсетеді. Бірақ, IgА-ң плазмалық дең гейіне қ арағ анда, шырышты қ абаттағ ы секреттің IgА мө лшері ерте бекиді (2-4 жас арасында), ол ересектерде 10-12 жасқ а қ арай деігейіне жетеді. IgА дең гейі туылғ ан нә рестеде ү ш аптадан кейін сілекейінде ересектердегідей мө лшерде болады. Сарысулық IgА кешірек пайда болады.

IgG қ андағ ы дең гейі ересектердің дең гейіне жетуі ә ртү рлі уақ ытта ө теді: IgG₁ жә не IgG₄ – 8 жаста; IgG₃ – 10 жаста, IgG₂ – 12 жаста. IgG₂ жә не G₄-ң ерте жастағ ы жетіспеушілігі баланың пневмококк, менингококк қ оздырғ ыштарына резистенттілігінің тө мендігін кө рсетеді.

Жаң а туғ ан балаларда IgD ә детте кездеспейдi, ол 6-шы аптада пайда болады жә не ересектер дең гейiне 5-10, кейбір кезде 15 жаста жетедi. Жаң а туғ ан балаларда сонымен қ атар, IgE де кездеспейдi, ол ересектер дең гейiне 11-12 жаста жетедi. Оның жылдам кө беюi балаларда бронх демiкпесiн жә не т.б. атопиялық аллергиялық ауруларын шақ ырады.