Минералды заттардың жіктелуі

Кальций, фосфордың, магнидiң оң тайлы ара қ атынасы = 1: 1, 5: 0, 7.

Кальций, фосфордың ара қ атынасы 1: 1, 5 одан жоғ ары болу қ ажет емес. Минералдық элементтер, олардың маң ызы.

Минералдық элементтер ферменттік жү йенің қ ұ рылымына, организмде жү ріп жатқ ан пластикалық процестерге қ атысады. Ә сіресе организмнің қ ышқ ыл-сілтілік тұ рақ тылығ ын ұ стап тұ руда, қ ан қ ұ рамына, тұ з-су алмасуын реттеуге, сү йек тіні қ алыптасуында маң ызы зор.

Минералдық элементтер жіктелуі:

1. Сілтілі минералды элементтер– кальций, магний, калий, натрий;

2. Қ ышқ ылдық сипаттағ ы минералдық элементтер-фосфор,

Кү кірт, хлор

3. Биомикроэлементтер – темір, мыс, кобальт, йод, фтор, мырыш, стронций, марганец, никель т.б.

Кальций адам организмінде шамамен 1500 г мө лшерде кездесетін, кең таралғ ан минералдық элемент. Кальцийдің 99% сү йектен табылады, сондық тан ол мық ты болады.

Кальций – қ анның қ ұ рамдық бө лігі

– клетка протоплазмасы, ядросында кездеседі

– қ ан ұ юғ а қ атысады

– жү рек бұ лшық еті жиырылуына ә сер етеді

Кальций сің уіне ә сер ететін факторлар:

– белок пен лактоза қ атысуында сің імділігі артады, сондық тан сү т пен ашығ ан сү т ө німдерінің кальциі жақ сы сің еді.

– тағ ам қ ұ рамында фосфор, калий, магний, май кө п болса, кальций сің імділігі тө мендейді.

Са, Р, М оптимальды қ атынасы 1: 1, 5: 0, 7

Кальций кө здері: сү т жә не сү т ө німдері;

Тә уліктік қ ажеттілігі: 800мг.

Жү кті ә йелдер ү шін: 1500мг.

Мектеп жасындағ ы балаларғ а: 1100-1200мг.

МАГНИЙ– фосфор алмасуымен тығ ыз байланыста, сондық тан организмнен магний шық са, фосфор да бө лініп шығ ады. Магнийдің ішекте сің уіне ө т қ ышқ ылы қ ажет.

Магнийдің ролі: - кө мірсу, фосфор алмасуына қ атысады;

-қ ұ рысуғ а қ арсы жә не тамыр кең ейткіш ә сер береді;

-ішек перистальтикасын реттейді, ө т бө лдіреді;

-нерв қ озғ ыштығ ын тө мендетеді;

Организмде магний жетіспесе артерия қ абырғ асында, жү ректе, бұ лшық етте кальций кө п мө лшерде жиналып, тамыр серпімділігін тө мендетеді. Сондық тан гипертония ауруында магнийге бай емдә м ұ сынылады. Сонымен қ атар магний жетіспеушілігінде бү йректе нефротикалық қ ұ былыстармен дегенеративті ө згерістер дамиды.

Магнийдің негізгі кө здері: дә нді-дақ ылдар, жармалар, бұ ршақ;

жануар текті азық тарда магний ө те аз.

НАТРИЙ – клеткадан тыс жә не тін аралық алмасу процесіне қ атысады;

- қ ышқ ыл-сілтілік тұ рақ тылық ты, осмостық қ ысымдыұ стап тұ рады;

- бү йректен мочевинаның шығ уына қ атысады;

- асқ азанда тұ з қ ышқ ылының тү зілуіне қ атысады;

- су алмасуғ а қ атысады;

- калий антагонисті болып табылады;

- хлормен бірге қ ан плазмасы жә не тіннің қ ұ рамдас бө лігі;

Натрий кө зі: барлық азық -тү лікте аз мө лшерде кездесіп, кө бінесе организмге ас тұ зымен тү седі. Қ алыпты жағ дайда ересектер тә улігіне 4-6 грамм натрий қ олданады, ол 10-15 грамм натрий хлоридіне сә йкес. Натрийге деген тә уліктік қ ажеттілік – іш ө ткенде, қ ұ суда, кө п терлегенде, ауыр жұ мыспен айналысқ анда, калийге бай ө сімдік тағ амдарын пайдаланғ анда артады. Ал тұ зғ а деген шектеу қ анмен қ амтамасыз етілуі бұ зылыстарына байланысты ісіну, бү йрек ауруларында қ ойылады.

КАЛИЙ – организм тіршілігі ү шін организмнен сұ йық тық ты

шығ аруды кү шейтеді;

клетка ішілік алмасу буфер жү йесінің тү зілуіне қ атысады;

бұ лшық етке нервтік қ озу ө ткізуіне қ атысатын ацетилхолиннің тү зілуіне қ атысады;

Қ ұ рамында натриі аз, калиі мол емдә м жү рек жетіспеушілік ауруларында, организмде су жиналғ анда беріледі.

Калий кө здері: шабдалы жемісқ ағ ы – 2043 мг.

абрикос жемісқ ағ ы – 1717 мг.

кептірілген шие – 1280 мг;

қ ара ө рік –864мг; мейіз-860мг; картоп-568;

тә уліктік қ ажеттілігі 3-5 г.

ФОСФОР – кальций сияқ ты сү йек тіні қ алыптасуына қ атысады. Фосфор қ осылыстары нерв жү йесі мен ми тіні қ ызметіне, бұ лшық ет пен бауырғ а ә сері зор. Фосфор сің імділігі тағ ам рационындағ ы белок, май, кө мірсу, кальций мө лшеріне байланысты. Егер белок жеткіліксіз болса, фосфорғ а деген мұ қ таждық кү рт артады. Тағ амдағ ы кальций мен фосфор ү йлесімділігі 1: 1, 5. Кальцийге қ арағ анда фосфор жақ сы сің еді. Ө йткені оның фитин қ ышқ ылымен байланысы сің імділігін тө мендетеді.

Фосфор кө здері: сү т ө німдері, балық, жұ мыртқ а;

сырда – 600 мг; ү рмебұ ршақ – 504 мг;

жұ мыртқ а сарыуызында – 470 мг;

тә уліктік қ ажеттілігі – 1200 мг.

ХЛОР – организмге хлорлы натрий тү рінде тү седі. Осмостық қ ысымды реттеуге, су алмасуын қ алыптандыруғ а, асқ азан бездерінен тұ з қ ышқ ылының бө лінуіне қ атысады. Хлор тер арқ ылы аз мө лшерде, зә рмен кө п мө лшерде бө лініп отырады.

Табиғ аттағ ы азық -тү ліктерде хлор мө лшері ө те аз байқ алып, жануар текті ө німдерде біршама кездеседі.

Хлор кө здері: жұ мыртқ ада – 196 мг;

сү тте – 106 мг; сырда – 880 мг.

тә уліктік қ ажеттілігі – 4-6 г.

КҮ КІРТ – метионин, цистин, цистеин амин қ ышқ ылдарының жә не тиамин, биотин витаминдерінің ұ йқ ы безі бө летін инсулиннің қ ұ рамына кіреді. Кү кірттің негізгі бө лігі белоктармен байланысқ ан. Сонымен қ атар, нерв, сү йек тіндерінде, шашта, ө т пен қ анда едә уір мө лшері кездеседі.

Кү кірт кө здері: сырда – 263 мг; балық та – 175 мг;

етте – 230 мг; жұ мыртқ ада – 195 мг.

тә уліктік қ ажеттілігі – 1 г.

БИОМИКРОЭЛЕМЕНТТЕР

ТЕМІР ролі: қ ан тү зуге, қ ан қ ұ рамын қ алыптандыруғ а, тотығ у-тотық сыздану реакциясына қ атысып, тіндік тыныс алу процесін жылдамдатады.

Темір жеткіліксіз тү ссе анемия дамиды. Темір организмде жинала алады, ал балаларда темір қ оры шектелген.

Темір кө здері: жеміс-кө кө ністегі темір тез сің еді, бауыр, бү йрек, уылдырық, ет, жұ мыртқ а, жаң ғ ақ та кө п кездеседі.

Тә уліктік қ ажеттілігі – ерлерге 10 мг; ә йелдерге – 18 мг.

МЫС ролі: қ ан тү зуге, сү йек кемігіне темірдің ө туіне ық пал етеді. Ішкі секреция бездерінің қ ызметіне ә сер етеді. Адам бойында 150 мг. мыс кездеседі. Ә сіресе бауыр, бү рек, жү рек, бұ лшық етте шоғ ырланғ ан.

Мыс кө зі: бауыр, балық, жұ мыртқ а сары уызы, жасыл кө кө ністе.

Тә уліктік қ ажеттілігі – 2 мг.

МАРГАНЕЦ ролі: сү йек тү зілу, қ ан тү зу процестерін белсендендіреді, май алмасуына, эндокринді бездер қ ызметіне ә сер етеді, липотроптық қ асиеті бар. Кейбір витаминдер алмасуына да қ атысады, бауырды май басудан сақ тайды.

Марганецтің артық мө лшері тү ссе, организмде рахитке ұ қ сас сү йектегі ө згерістер пайда болады.

Марганец кө зі: жапырақ ты кө кө ністер, қ ызылша, жаң ғ ақ, укроп, шә й.

Тә уліктік қ ажеттілігі – 5 мг.