Студопедия

Главная страница Случайная страница

Разделы сайта

АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника






Ежелгi Қытай мәдениетiндегi дiн






Қ ытайдың мә дени тарихы б.д.д. III-II мың жылдық тарда белең берсе де этникааралық саяси-мә дени бiртұ тастық бiрте-бiрте қ алыптасты. Батыс дә уiрiндегi Чжоу Ван (патша) Аспан қ ұ дайының баласы, жердегi ө кiлi болып жарияланды. Ал, арғ ы ата-бабалар ә руағ ына табыну патриархалдық отбасы тө ң iрегiне шоғ ырланды. Бұ л жерде, азаматтық - храмдық қ ауымның пайда болуының негiзi болатын айтарлық тай храмдық шаруашылық тар салынғ ан жоқ. Жерорта тең iзiндегiдей, оның бергi жағ ында Таяу Шығ ыстағ ыдай сияқ ты кең кө лемде қ алалық автономиялар қ алыптаспады.

Қ ытайда қ алалық типтегi рационалдық мә дениет дү ниеге келтiрiлгенмен, тұ йық талғ ан абыздардың кастасы мен тө релердiң негiздерi қ аланғ ан жоқ. Бiрақ ол ә кiмшiлiк басқ аруды ұ тымдыландырды, чиновник – басқ арушының рационалдық типiн қ алыптастырды. Мемлекеттiк чиновниктер тұ йық кастағ а айналғ ан жоқ. Шань Янның ө зi (б.д.д. IVғ.) ә кiмшiлiк қ ызметке тағ айындауды ата даң қ ымен байланыстырмай, керiсiнше мемлекет алдындағ ы ең бегiнiң нә тижесiмен бағ алады. Лауазымы тө мендеу ә кiмшiлiк қ ызметтер ақ шағ а сатылды, жә не де ә кiмшiлiк қ ызметтердi емтихан қ абылдау арқ ылы тағ айындау кең iнен орын алды (мандаринат). Қ ытай тарихында басқ ару мә дениетiн тиiмдiлендiру тамырын терең жайды, керек болса онымен адамның қ оғ амдық мiнезiн салт-жорғ ылауғ а да байланысты болды (қ ытай церемониясы).

Ежелгi Қ ытай мә дениетiнiң осы тектес сипаттары, сол кезең дегi адамдардың ұ жымдары тiрi қ алу ү шiн жасағ ан ә рекеттерiнiң мү мкiн болғ ан жалғ ыз амалы едi. Тiрi қ алудың шарты, ежелгi адамдардың мә дениетi мен дү ниетану тү сiнiгiнiң мә нiмен мақ ұ лданғ ан, қ уатты деспотиялық мемлекет болды. Бiрақ, мұ ны кү штi дамығ ан шығ ыс мә дениетi мақ ұ лдап қ ана қ оймай, қ айта мемлекеттiң бар қ уатымен адамдардың ең сесiн басуына қ арсы шығ ып, олардың сыртқ ы қ аталдық тан қ орғ ана бiлуiне талаптандырды.

Ежелгi Қ ытайдың қ оғ амдық -саяси ө мiрiне сай бұ л мә селеге Конфуций (б.д.д.VI ғ.) жауап беруге тырысты. Кунфуций латын тiлiнде Кунцзы, немесе «Кун ұ стаз» деген сө з. Тө рт ғ асырдың iшiнде адамдардың ақ ылы мен жү регiн жаулап алғ ан конфуцишілдік б.д.д. II ғ. императорлық Қ ытайдың ресми идеологиясына айналды. Конфуцианствоның негiз-гi қ ызметi шығ ыс дә стү рiнiң рухына сә йкестендiре отырып мемлекеттiк пен адамгершiлiктi бiрiктiруге ұ мтылды. Кунфуцишілдік ү лкен отбасында қ арым-қ атынасты бү кiл қ оғ ам ө мiрiне таратуды ұ сынды. Мұ ны Қ ытайдағ ы дә стү рлi ритуалданғ ан этика - ережелер (сыпайылық - ә деп, жорғ ы) арқ ылы iс-жү зiне асырудың қ ажеттiлiгiн айтты. Этикет - ереже Ли, бұ л сү йiспеншiлiктiң немесе қ ұ штарлық тың кө рнiсi емес. Ә йтсе де Ли таза формальды қ арым - қ атынас (қ ұ қ ық тық заң типтес) емес ә улиеттiк ынтымақ тастық пен отбасалық борышқ а негiзделген. Ол этикет тек ғ ана отбасы емес, сонымен қ атар мемлекеттiк дә режедегi нормағ а да айналды.

Қ ытай мә дениетiнде конфуцианствомен қ атар мү лде жаң а бағ ыт, ө мiр туралы мү лде жаң а iлiм пайда болды. Ол адамды жорғ ылармен матап, бағ дарлаудан бас тартты да, адамның шексiздiгiне баса назар аударды. Ө кiнiшке орай бағ ы заман адам тұ лғ асын жете бiлiп тү сiнбедi. Ал, даналар адамның iшкi дү ниесiнiң шексiздiгi мен ә мбебаптылығ ын кө бнесе табиғ атпен байланыстырды. Жаң а iлiмнiң негiзiн қ алағ ан Лао-цзы ө зiнiң шексiздiгiнiң бастауын табиғ и барысынан алып, оны ұ лы табиғ ат ө мiрiнiң шексiздiгiмен ұ ласуы қ ажет дедi. Осыдан барып даосизм (иероглиф - «ЖОЛ») iлiмiнiң аталуы басталды.

Егер конфуцишылдік отбасының, қ оғ амның жә не мемлекеттiң тағ дырымен айналысса, ал даосизм ө зiнiң назарын ең алдымен адам тағ дырына, адамның кә уділгi ө мiрiне аударды. Осындай дү ниетану тү сiнiгi Ежелгi Қ ытай мен Онтү стiк-Шығ ыс Азия елдерiнiң ө нерлерiнiң негiзiне ендi. Табиғ атқ а назарын аударып, адам уақ ытша болса да салт-жораланғ ан ә леуметтiк жә не отбасылық ө мiрдiң қ ыспағ ынан бiр босанады. Ондай сезiм ө зiнiң кө рiнiсiн ө нерден тапты да, ол мә дениеттiң нышаны болып қ алды.

Сонымен, алғ ашқ ы қ ауымдық магиялық ә дет-ғ ұ рыптың бастапқ ы архаикалық мә дениетi мен жаң а рациональдық тың синтезi қ ұ рылды. Ол басқ ару мен ритуалдық қ оғ амның нормаларында iске асырылды. Солай бола тұ ра, органикалық, ө зiн ұ дайы ө ндiретiн, болмыстың толық тығ ы мен ө зiмен ө зiнiң жеткiлiктiгiн, ә леуметтiк жә не табиғ илық тың бiрлiгiнің негiзiнде табиғ и реттiлiктi мойындайтын жалпы тиiмдi дү ниетанымдылық тың бiр бө лiгi болып қ алды.

 

Тақ ырып бойынша БӨ Ж мақ саты:

Ежелгі мә дениеттер мен ө ркениеттер деген не? Тү сіндіру, белгілерімен таныстыру, қ ұ қ ық тық мемлекетке ө ту жолдырын кө рсету.

БӨ Ж міндеті:

А) Берілген тақ ырыпты қ осымша метериал кө мегімен толық тыру.

Б) Мә дениеттің пайда болу тарихы.

В) Тақ ырып бойынша глоссарии қ ұ растыру

Есеп беру формалары.

А) Зерттелген тақ ырып бойынша білімгерлер арасында дисскусия жү ргізу.

Б) Глоссарии қ орғ ау.

 

БӨ Ж –ді қ орғ ауғ а қ ойылатын талаптар:

1. Дискуссия қ орытындысы бойынша ө з ой-пікірін білдіру арқ ылы қ ысқ а, нақ ты тү рде оқ ытушымен сұ хбаттасып тақ ырыпты қ орғ ау қ ажет.

2. Глоссариді қ орғ ау.

Глоссариді қ ұ растыру тә ртібі:

1. Глоссариде кем дегенде 10 шақ ты сө зден қ ұ рылуы қ ажет.

2. Тақ ырыпты бейнелнуі тиіс.

3. Қ осымша глоссариге белгісіз ұ ғ ымдар мен тү сініктер енуі керек.

4. Білімгер жазғ ан терминдеріне жауап бере алатын болуы тиіс.

 

Негізгі ә дебиеттер.

1. Ғ абитов Т.Х. Мә дениеттану. Оқ улық. Қ аржы-қ аражат баспасы. Алматы-2002)

2. Тө кенов Ө.С. Мә дениеттану. Оқ улық. Алматы. 2004.

Қ осымша ә дебиеттер.

1. Назарбаев Н.А. На пороге XXI века. -Алматы, 1996.

2. Тө кенов Ө.С. (Кө бейтілген лекциялар жинағ ы.) Тараз-2005.

3. Философия жә не мә дениеттану. Оқ у қ ұ ралы. Алматы: Жеті жарғ ы, 1998.

4. А.И.Шендрик. Теория культуры. М., 2002.

5. Абай Қ ұ нанбаев. Сочинения.-Алматы, 1995.

6. Алъ-Фараби. Философские трактаты. -Алматы, 1970.

7. Баласағ ұ н Ж. Қ ұ тты білік, Алматы, 1986.

8. Хасенов Ә. Қ азақ стан мә дениеті мен ө нерінің тарихы. Алматы, 1988.

9. Қ оң ыратбаев Ә. Кө не мә дениет жазбалары. Алматы, 1991.


Тақ ырыбы: Антика мә дениеті

Тапсыратын мерзімі: 8 апта

Теориялық бө лім.

Теориялық материалды зерттеу. (Лекция, семинар)

 

Антик дү ниесінің ө нері деп аталатын ежелгі Грекция мен Рим мә дениетінің ә лемдік ө ркениетте алатын орны ерекше. «Антик» - кө не, ежелгі деген ұ ғ ым. Қ айта ө рлеу дә уірінде дү ниеге келген бұ л терминді итальян ойшыл-гуманистері грек-рим мә дениетіне байланысты олданғ ан. Бұ л мә дени мұ ра Европаның барлық халық тары ө нерінің, кө ркем ә дебиетінің, философиясының, театрының т.б. дамуына, саяси жә не қ ұ қ ық тық кө зқ арастарының қ алыптауына елеулі ық пал жасады. Грек жә не Рим сә улетшілерінің, мү сіншілерінің жә не кескіндемешілерінің даң қ ты мә дени туындылары ө мір шындығ ын нақ ты бейнелеп, кө ркемдік, қ арапайымдық, шыншылдық жә не шеберлік қ асиеттерімен, белгілі болды мә дениеттің алқ ақ ү лгісі ретінде кү ніі бү гінге дейін ө з мә нін жоймай отыр.

Ғ алымдар кө не мә дениеттің ішінде, ә сіресе грек мә дениетіне ерекше мә н береді. Дү ниежү зілік мә дениетпен таныстығ ыленудың ө зі де гректердің таң қ арларлық мә дени қ азынасы мен ұ шқ ыр ақ ыл-ой иелерімен танысудан басталады. Мұ ндай ақ ыл-ой даналығ ы поэзияда, саясатта, ғ ылымда, қ ұ қ ық та, сә улет, мү сін т.б. Ө нер саларында кең кө рініс тапты. Кө не мә дениеттің жарқ ын беттері Эсхия, Софокл, Платон, Геродот, Фукидия, Демокрит, Платон, Аристотель сияқ ты ұ лылар есімімен тығ ыз байланысты.

Грек халқ ының ежелгі мә дениетінің ең ерте шағ ы Эгей ө нерімен сабақ тас. Б.з.д. ІІ-мың жылдық та Эгей мә дениетінің аса маң ызды орталық тары Крит аралы мен Пелопоннес тү бегіндегі Микены болғ андық тан да, Эгей ө ркениетін Крит-Микены мә дениеті деп атайтын болғ ан.

Грек, ақ ындары, философтары, тарихшылары, мү сіншілері, суретшілері миф оқ иғ алары мен олардағ ы басты кейіпкерлерді ө з шығ армаларына арқ ау ете отырып, заман ағ ымына сә йкес жаң а мазмұ н беріп отырды.

Гомер дә уірінде ә дебиет саласында тамаша туындылар ө мірге келді. Ақ ын Гесиод жазғ ан «Теогония» (қ ұ дайлардың шығ у тегі жө нінде) жә не «Ең бектер мен кү ндер» атты дастандары – гректердің кө ң ілінен шық ты. Лирикалық поэзияның Архилог, Солон, Алкен, Анахреонт жә не т.б. адамның ішкі жан-дү ниесін жырлауғ а ерекше назар аударды.

Б.з.д. грек-парсы соғ ыстары (500-449 ж) Грекция тарихында бетбұ рыс кезең болды, ө йткені осы уақ ыттан бастап грек мә дениетінің классикалық кезең і басталды. Азаттық жолындағ ы кү ресте парсылардың талғ андалуы экономикалық жә не саяси ө мірдің жанданып, мә дениеттің гү лденуіне ә келіп соқ ты. Б.з.д. 5 ғ Афина, Периклдің басшылығ ы кезінде аса ірі мә дени орталық қ а айналды. Грек театры гү лденіп, трагедиялық жә не комедиялық шығ армалар дү ниежү зілік ә дебиеттің асыл қ азынасына енді (Эсхил, Софокл, Еврипид, Аристофан).

Философиялық мектептердің біразы мә дениет жетістіктерінен безініп «елеусіз ө мір сү ру» принцпипін уағ ыздады, ө з заманының саяси оқ иғ алары тү сті суреттелетін мә н-мағ ынасыз комедиялар пайда болғ ан тарихи жағ дайда грек мә дениетінің тоқ ырау кезең і басталды.

Эллинизм кезең і А.Макендонскийдің бү кіл Грекияны жаулап алуымен тығ ыз байланысты болды (б.з.д. 356-323). Ол 10 жыл ішінде Кіші Азия жағ алауынан Ү ндістан шекараларына дейін, Қ ара тең ізден араб Сахараларына дейінгі ұ ланғ айыр жерді басып алды. Ежелгі дү ниеде осындай орасан зор мемлекет еш уақ ытта болып кө рмеген болатын. Сө йтіп, грек мә дениеті тарихында эллинизм кезең і басталды. Бұ л дә уір грек мә дениетінің таралу дә уірі болды, яғ ни бұ л кезең ді Шығ ыс пен Батыс елдері мә дениетінің тоғ ысу кезең і деуге болады.

Ө здерін парсы билеушілерінен азат еткені ү шін Египет абыздары Александарды кү н қ ұ дайы Амонның перзенті деп жариялады. Александр ө зін Македонияда да, Грекияда да қ ұ дай деп санауғ а ө мір берді. Грек мә дениеті жетекші орында болды.

Сауданың дамуы, шығ ыста жаң а қ алалардың пайда болуына ық пал етті. Мысырдағ ы Алексаирия, Сириядағ ы Антохия Кіші Азиядағ ы Пергам эллиндік елдердің мә дени орталығ ына айналды. Жаулап алынғ ан халық тар грек, мә дениетін қ абылдады. Шығ ыс ө ркениетімен ө зара ұ штасудан – дию-пері адамдар, бү ркіт басты, қ анатты арыстандар, грифондар, ө лгендердің аруағ ы боп есептелінетін адам басты қ ұ стар – сиреналар т.б. пайда болды.

Ел билеушілері ө з сарайларының сә н-салтанатына ерекше мә н берді жә не ө з даң қ ын арттыру ү шін ө з маң дарына ө нер мен ғ ылым ө кілдерін топтастырып, ө з сарайларын мә дени орталық қ а айналдырды, ірі ғ алымдар мемлекет есебінен ғ ылыми жұ мыстар жү ргізді.

Б.з.д ІІ ғ ө мір сү рген мү сінші Александрдың жасағ ан «Милос Венерасы» деген атпен тарихқ а енгн Афродитаның мү сіні ә лемге белгілі қ ұ ндылық (Париждегі Лувр музейінің мақ танышы).

Эллинизм дә уірінде патшаны қ ұ дай дә режесінде мадақ тауғ а негізделген – монархтарғ а табынды. Ежелгі Рим мә дениеті басталды. Этрустар мә дениеті Апенин тү бегіндегі ең кө не ө ркениет саналды. Этрустар егіншікті жетіп мең герген. Олар салғ ан жолдар, кө пірлер, қ азғ ан каналдар туралы Рим тарихшылары таң ырқ ай жазды.

Этрустардың ә лем туралы дү ниенің жаратылуы туралы тү сініктері вавилондық тарғ а ө те ұ қ сас болды. Б.з.д. VII-VI ғ Этрурия шеберлері Жерорта тең ізінің барлық елдеріне танымал ө згеше керамика жасауды мең герді жә не асыл металдарды ө ң деу тә сілдерін жетіп мең геріп ө те нә зік зергерлік бұ йымдар жасады.

Ү здіксіз соғ ыстар мен ә леуметтік қ ақ тығ ыстардың салдарынан этрурияның мә дениеті б.з.д. 5 ғ қ ұ лдырай бастады. Б.з.д. 474 ж оң тү стік итальян қ алаларының ң біріккен флоты этрустарғ а кү йрете соқ қ ы берді. Сө йтіп қ ұ лиеленушілік Рим біртіндеп бү кіл Этрурияны бағ ындырды. Бұ л кезең патшалық дә уір аталды.

Рим республикасының кезең і басталды. Дү ниежү зілік ө ркениетке гректердің, римдіктердің де қ осқ ан ү лесі ұ ман тең із, бұ л ұ лы халық тар бірін-бірі толық тырып отырды.

Римнің ә скер басылары жаулап алынғ ан грек қ алаларынан ө нер шығ армаларын кемемен тасып ә кетіп жатты. Римнің храмдары мен алаң дары Мирон, Фидий, Сконас, Поликлет, Лисипп, Пракситель сынды ұ лы шеберлердің мү сіндерімен толды, олардың кө шірмелері дайындалды.

Рим ә дебиетіне грек ә дебиетінің ық палы зор болды.

Бұ л дә уірдің ең дарынды жазушылары, прозаның шеберлері Баррон мен Цицерон болды. Барроның (б.з.д. 116-27 ж) ең ә йгілі «Древности для божеских и человеческих» атты шығ армасы ә рі тарихи, ә рі географиялық, ә рі діни энциклопедия болды. Ал аса кө рнекті қ оғ ам қ айраткері, шешен, дарынды заң гер, философ, жазушы Цицерон саясатқ а байланысты «Мемлекет туралы», «Заң дар туралы» жә не т.б. ғ ылыми трактаттар жазды. «Қ ұ дайлардың табиғ ат туралы», «Кө ріпкелдік туралы», «Қ арттық туралы», «Академиктер ілімі туралы», «Тағ дыр туралы», «Достық туралы», «Жамандық пен жақ сылық туралы» философиялық трактаттар жазды. Империя қ алаларында бірнеше қ абатты ү йлер, соттар мә жілісі ө тетін, сауда-саттық жү ргізетін, ұ зына бойына колонналар қ атарымен бө лінген «базиликалар» деп аталатын портиктер, гладиаторлар шайқ асатыын орасан зор амфитеатрлар, жү зу бассейндері, спорттық алаң дар, бай кітапханалар, моншалар т.б. кө бейді.

 

Тақ ырып бойынша БӨ Ж мақ саты:

«Антика» туралы ұ ғ ым. Ежелгі Грек жә не Рим мә дениеті дегеніміз не? Олардың ерешелігін жә не ө ту жолдарын кө рсету.

 

БӨ Ж міндеті:

а) Берілген тақ ырыпты қ осымша материалдың кө мегімен толық тыру

ә) Антика дү ниесінің мә дениетінің мә ні

б) Тақ ырып бойынша реферат жазу

 

Есеп беру формасы

а) Зерттелетін тақ ырып бойынша білімгерлер арасныда дисскусия жү ргізу

ә) Реферат қ орғ ау

 

БӨ Ж –ді қ орғ ауғ а қ ойылатын талаптар:

1. Білімгер дайындағ ан баяндамасын мең геріп, проблемалар мен оны шешу жолдарына байланысты талқ ылауғ а тү скен мә селелер бойынша ө з ой-пікірін білдіру.

 

Реферат қ ойылатын талаптар:

1. Реферат кем демуі 3-5 беттен болу қ ажет

2. Тақ ырыпты бейнеленуі тиіс

3. Қ осымша ә дебиеттер қ олданлу қ ажет

 

Негізгі ә дебиеттер.

1. Ғ абитов Т.Х. Мә дениеттану. Оқ улық. Қ аржы-қ аражат баспасы. Алматы-2002)

2. Тө кенов Ө.С. Мә дениеттану. Оқ улық. Алматы. 2004.

Қ осымша ә дебиеттер.

1. Асмус. Античная философия. М., 1970

2. Кун. Ежелгі Грек аң ыздары. М., 1977

3. Жанакулов. Мә дениеттану, А., 2002

 


Тақ ырыбы: Дә стү рлі қ азақ мә дениеті

Тапсыратын мерзімі: 13 апта

Теориялық бө лім.

Теориялық материалды зерттеу. (Лекция, семинар)

 

Ө ткен тақ ырыптарда айтып ө ткендей мә дениеттану ғ ылымының пә ні мә дениет, алайда ол белгілі бір нақ ты объекті емес, ол нақ ты қ ұ былыстардан тысқ ары, рухани мә дениеттің сың арлас жақ тарының (мифтік, діни, философиялық, ғ ылыми, ө нер т.б.) сұ рыпталғ ан ақ параттарынан туындайтын ерекше жү йеленген білім. Ал, мә дениетті анық тау ә рқ ашан да концептуалды, ө йткені оның ө зі нақ ты адам ә лемінің бағ ытына мең зейді; оның ең маң ызды ө зегі болып адам, ізгілік, ә семдік, сенім, ақ иқ ат сияқ ты ұ ғ ымдар саналады; ол, адамдардың ә леуметтік ө міріне байланысты адамның мә нін, болмыс жү йесіндегі орнын ұ ғ у сияқ ты бақ илық сұ рақ тардың жорамалдарын ұ станады. Сол арқ ылы рухани мә дениеттің негiзгi мұ раты болып адамның ө зiн жә не қ оғ амды гуманизациялау саналады. Мә дениеттанудағ ы «Ә лем» адам арқ ылы айқ ындағ ан болмыс ретiнде қ арастырылады жә не дә л осындай ғ ана болмыс мә дениет деп аталынады.

Ежелгі заманнан ө мір сү ріп келе жатқ ан тү ркі тайпалары негізінде қ алыптасқ ан қ азақ тар ғ асырлар бойында жазба ә дебиеті болмаса да, ө з тарихында дү ниенің, болмыстың, ө мірдің, адамның кү й-жайын жете тү сінген жә не ө зіне тә н рухани мұ ра жасай білген. Олардың алғ ашқ ы рухани мұ ралары халық тық болып келеді. Халық ө з шығ армаларында адамның кө ң іл-кү йін, қ уанышы мен ренішін, қ айры-қ асіретін, сү йініші мен кү йінішін, достығ ы мен махаббатын, сенімі мен ү мітін, мұ раты мен мақ сатын бейнеледі. Қ азіргі тілмен айтқ анда, осы тектес экзистенциалдық мә селелер халық тың дінін, ә дет-ғ ұ рпын, сана-сезімін айқ ындауда жалпы рухани мә дениеттің негізгі ө зегі болды.

Қ азақ халқ ының руханилығ ы аң ыз ә ң гімелер, жыр дастандары, поэзиясы арқ ылы ауыз екі таралып кү ні бү гінгі жаң а заманғ а дейін жетті. Ө зінің бастауын сонау б. з. дейінгі VII ғ асырдан бастап б. з. ІІ ғ асырына дейін ө мір сү рген сақ тар ә улетінен бастау алғ аны тарихта айқ ындалды. Оның негізін қ алағ ан Алып Ер Тұ нғ а (Афрасияб) болды. Олар Грек, Рим, Ахамендік Иран жазбаларында «скифтер» деген атпен белгілі болғ ан. Сол кездері сақ тардың ө те жауынгер халық ретінде аты шық ты.

Ө з мә дениетін жасамағ ан халық жоқ. Сол сияқ ты кө шпенділердің де ө зіндік мә дениеті болғ ан. Жазуы қ азіргі ғ ылыми тілде айтылып жү рген рун жазуы немесе тү ркі жазуы деп есептеледі. Олардан бү гінгі кү нге дейін жетіп жалпы адамзаттық мә дениеттің нұ сқ асы аталғ ан «хайуанаттар стиліндегі» (скифский зверинный стиль) мұ ралар жеткілікті. Солардың бірі 1969-1970 жылдарда Алматы қ аласына таяу жердегі Есік қ орғ анынан табылғ ан «Алтын адам» деген атпен белгілі болғ ан 17-18 жастағ ы сақ жауынгерінің мә йіті. Мазмұ ны анық талып ә зірге оқ ыла қ оймағ ан. «Есік жазуы» деп аталып кеткен бұ л жазулар Қ азақ стан тұ рғ ындарының бұ дан екі мың жеті жү з жылдар бұ рын жазу таң баларын жасап, оларды пайдалана білгенін айғ ақ тайды.

Миф басқ а да халық тардағ ыдай қ азақ халқ ында да ө те ерте заманымызда пайда болып рухани мә дениетіміздің бастауы болды. Мифтік аң ыздар ежелгі жабайылық дә уірден бастап пайда болғ андық тан, бұ л дә уірді басынан ө ткермеген халық болғ ан жоқ. Оларды кейбіреулер мифтік шығ армашылық тұ рғ ыда қ араса, енді бірі ата бабаларынан қ алғ ан мұ -ра ретінде қ ұ рметтейді.

Халқ ымыздың ежелгі тә жірибелеріндегі жағ дайлардың аң ызғ а айналуына негізгі жә не алғ ашқ ы себеп болып жансыз заттарғ а жанды мақ ұ лық тардың қ асиеттерін таң у, бү кіл табиғ атты жандандыру болып саналады. Кө шпенділер ү шін аспандағ ы жұ лдыздар, кү н, тау мен ө зендер, ө сімдіктер жә не т.б. - жанды, олар да адам не жануарлар сияқ ты ө здеріне тә н қ ызметін орындайды. Осылайша адамдар ө зін қ оршағ ан ортаны ө зіне ың ғ айластырып бейнелеу арқ ылы ө зіне жаң а болмыс - мә денитті туындатады. Бұ л олардың алғ ашқ ы табиғ ат философиясы, ә рине дө рекі, шындық қ а жанасымсыз бірақ шындап оймен толық тырылғ ан жә не анық тү сінуге болады.

Қ азақ халқ ының рухани мә дениетінің қ алыптасуына мифологиялық (аң ыз) ертегілері; хайуанаттар (жан-жануарлар) жайындағ ы ертегілер; реалистік (тұ рмыс-салт) ертегілерінің де ә сері ө те ү лкен роль атқ арды. Бұ л ертегілер ө те ерте замандарда, адамның табиғ ат сырын ә лі толық тү сініп болмағ ан кезінде туғ ан. Ол дә уірдегі адамдардың нанымдары, ойлау дә режесі ө те қ арапайым болғ ан. Кү н, ай, от пен судың жойқ ын қ ү штерінің сырын тү сінбеген алғ ашқ ы қ ауым адамдары табиғ атқ а сиынып, табынғ ан: бірінен қ орық са, бірін қ астерлеген. Табиғ ат қ ұ былыстарын адамша ойлап, ә рекет жасайтын қ ұ былыстар деп тү сінген.

Қ азақ тың қ айсыбір эпос жырларын алмаң ыз, олардың ө зіндік қ ұ ндылық тары жоғ ары, мазмұ нды, онда халық тың табиғ и болмысы емен-жарқ ын ашылады, тұ рмыстық, фольклор жанрларының, ә сіресе, эпос жырларының бар мазмұ ны халық тың тұ рмыс-тіршілігімен тығ ыз байланысты. Бұ ларды тек бұ рынғ ы заманның мифі, аң ыз-ертегісі деп қ арамай, тым ерте заманнан халық санасында туғ ан рухани қ азына деп қ арағ анымыз жө н.

Ә лем – адам ү шін о бастан ың ғ айлылығ ымен айқ ындалғ ан. Ол қ атынас табиғ атпен байланыс жасау тә сілі ретінде адамғ а басымдылық кө рсетпей, ө зінің шексіздік тү рі арқ ылы жайсыздық сезімін қ озғ амай, қ айта тіршілік кү штерін кө бейтеді жә не оның кө терің кі рухтану сезімдерін кү шейтеді. Ә лемнің шексіздігін, ү йлесімділігі мен сұ лулығ ын қ абылдау ақ ын-жыраулардың шығ армаларынан кө руге болады. Қ азтуғ ан жыршы бейне бір табиғ аттың осындай қ асиеттерінің жаратылуын кө ріп тұ рғ андай жырлайды:

Жабағ ылы жас тайлақ

Жардай атан болғ ан жер,

Жатып қ алғ ан бір тоқ ты,

Жайылып мың қ ой болғ ан жер.

...Боз сазаны тоқ тыдай,

Балығ ы тайдай шулағ ан,

Шырмауығ ы шө ккен тү йе таптырмас.

Балығ ы кө лге жылқ ы жаптырмас.

Сонымен қ орытындылай келе қ азақ халқ ының рухани мә дениетінің қ алыптасуы, сол ежелгі заманнан бергі қ азақ жерінде ө мір сү ріп, қ азақ халқ ын қ ұ рағ ан ұ лыстар мен тайпалардың рухани мә дениетінен туындайды деп тұ жырымдауғ а болады. Бұ л уақ ыттары қ азақ халқ ының қ алыптасуына байланысты қ азақ халқ ының рухани мә дениетінің сипатты белгілері де орнық ты. Бұ л қ алыптасқ ан мә дениет қ азақ халқ ының ө з ата-бабаларының мә дени қ азыналарын қ амтығ ан мә дениет болды. Қ азақ халқ ының мифтік аң ыздары, аспан ә лемі жө ніндегі тү сініктері, байырғ ы қ азақ кү нтізбесі, бай ә деби мұ ралар кө ркемө нердің сан алуан тү рлері, шежірелік шығ армалар, халық емшілігі жә не материалдық мә дениет мұ раларын жасаушылар да жә не оны ұ рпақ тан-ұ рпақ қ а жалғ астырушы да халық тың ө зі болды.

 

Тақ ырып бойынша БӨ Ж мақ саты

Қ азақ халқ ы этногенезінің мә дениетін ерекшеліктерін ашу.

 

БӨ Ж міндеті:

а) Берілген тақ ырыпты қ осымша материалдың кө мегімен толық тырып, баяндама жасау

ә) Қ азақ халқ ы этногенезінің мә дениеті, қ азақ хандығ ының қ ұ рылуы, тіл, жазу, халық медицинасы, халық ауыз шығ армашылығ ын ашып кө рсету.

 

Есеп беру формасы

а) Зерттелетін тақ ырып бойынша білімгерлер арасныда дисскусия жү ргізу

ә) Баяндама жасау

 

БӨ Ж –ді қ орғ ауғ а қ ойылатын талаптар

1. Білімгер дайындағ ан баяндамасын мең геріп, проблемалар мен оны шешу жолдарына байланысты талқ ылауғ а тү скен мә селелер бойынша ө з ой-пікірін білдіру.

 

Баяндама жазу тә ртібі:

1. Реферат кем демуі 2-3 беттен болу қ ажет

2. Тақ ырыпты бейнеленуі тиіс

3. Қ осымша ә дебиеттер қ олданалуы қ ажет

 

Негізгі ә дебиеттер.

1. Ғ абитов Т.Х. Мә дениеттану. Оқ улық. Қ аржы-қ аражат баспасы. Алматы-2002)

2. Тө кенов Ө.С. Мә дениеттану. Оқ улық. Алматы. 2004.

Қ осымша ә дебиеттер.

1. Ә л-Фараби: философиялық трактаттар. А., 1973

2. Марғ ұ лан А., Акышев К. Орталық Қ азақ станның мә дениеті, А., 1966

3. Сү йіншалиев ХІІІ-ХVІІІ ғ ғ қ азақ ә дебиеті, А., 1989

4. Уә лиханов Ш. Шығ армалар жинағ ы. 3 томдық. А., 1983

 






© 2023 :: MyLektsii.ru :: Мои Лекции
Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав.
Копирование текстов разрешено только с указанием индексируемой ссылки на источник.