Көне Мысыр, Вавилон өркениеттерінің алғашқы формалары.

Мә дениеттану» пә нінен білімгерлердің ө зіндік жұ мысының материалдары

Тақ ырыбы: Ежелгі мә дениеттер мен ө ркениеттер.

Тапсыратын мерзімі: 5 апта

Теориялық бө лім.

Теориялық материалды зерттеу. (Лекция, семинар)

Кө не Мысыр, Вавилон ө ркениеттерінің алғ ашқ ы формалары.

Ертедегi Египетте, сол сияқ ты бү кiл ертедегi Шығ ыс ә лемiнде, дiннiң маң ызы ө те зор. Оларды ү ш тү pгe бө лyгe бoлaды: 1. Тaбиғ aттың жандылылығ ынa дeгeн ceнiм. 2. Қ ұ дaйғ a жә нe pyхқ a ceнy. 3. Дeнeдeн бө лeк ө мip cү peтiн, ө лiмнeн кeйiн caқ татaлaтын, epeкшe тә нciз бacтaмacы бap жaнғ a ceнy (aнимизм).

Aл eндi бip тapихшылap eжeлгi мифтi дiн дeп қ apacтыpмayды apтығ ыpaқ кө peдi oндaй дә peжeгe жү йeлeндipiлгeн мифтep жү йeci ғ aнa жaтaды, деп есептейді. Eжeлгi eгипeттiк жә нe eжeлгi гpeк мифoлoгиялapын кө пшiлiк жaғ дaйдa eжeлгi мыcыp жә нe кө нe гpeк дiндepi дeп caнaйды. Aл нaғ ыз дiндep тeк қ aнa жapaтyшы бip ғ aнa Қ ұ дaйғ a ceнyмeн бaйлaныcты (бip қ ұ дaйғ a нeмece кө п қ ұ дaйғ a ceнyшiлiк) дeyшiлep дe бapшылық.

Тaбиғ aттың жандылылығ ынa дeгeн ceнiм – фетишизм, ө те қ арапайым жолмен қ ұ дайландырғ ан кейбiр сиқ ырлы заттар мен (тастар, таяқ тар, қ ұ стың қ ауырсындары, мү йiздер, тiстер, оқ тар, гарпундар жә не т.б.) қ атар, табиғ атқ а табынудың, ұ зақ уақ ыттар, ескiнiң жұ рнағ ы iспеттес кө не қ ауымдастық тарда сақ талғ ан дө рекi тү рi пайда бола бастады. Бұ л кө не табиғ атқ а табыну бiрте–бiрте мемлекеттiк дiннiң жаң а тү рлерiмен ымырласып кеттi.

Кө не табиғ ат қ ұ дайлары патша ө мiрiн жә не Мемлекеттi қ орғ айтын қ ұ дайларғ а айналды. Соның iшiнде ерекше кең жайылыс алғ ан Осирис қ ұ дайына табыну болды. Қ оршағ ан ә лем бұ л дү ние мен о дү ниеден тұ рады, кү н (Ра) ө зiнiң нұ рын екi дү ниеге де бiрдей шашады. Тiршiлiктiң мә ң гiлiгiн египеттiктер ағ заны сол кү йін де сақ таумен байланыстырды (ағ заны бальзамдау осыдан барып шық ты). Осирис патшалығ ында ө лген адам, егер мә ң гi жә не шаттық тiршiлiкте болғ ысы келсе, ол Осирис алдында ақ талуы қ ажет болды. Бұ л пә ниде, египеттiктер, тiршiлiктiң нағ ыз ү лгiсi Ра – фараонғ а тә жiм еттi. Кө не дә уiр патшалығ ында, Египет аса ү лкен орталық тандырылғ ан мемлекет болып тұ рғ ан кезде де, фараонның билеп-тү стеуi ешқ андай шектелмеген. Фараонның ө з басы, табиғ ат пен о дү ниенi қ амтитын жалпы ә лемге, универсумғ а аса маң ызды болды. Бұ л туралы айқ ын тү сiнiктi пирамидалардан кө руге болады. Бұ лар египеттiктердiң ел билеушiнi (фараонды) қ ұ дайғ а тең ейтiндiгiнiң, жер бетiндегi ғ ұ мырғ а қ арағ анда о дү ниелiк ғ ұ мырды артық кө ретiндiгiнiң айғ ақ тары.

2. Ежелгі Ү нді мә дениеті. Yндi мә дениетiндегі дін де терең мағ ыналармен жә не мә ндерімен бай. Кө не Yндiдегi ең ерекше рол атқ арғ ан алғ ашқ ы мә тiн бұ л «Веда» (кiрiспе, бiлiм) деп аталады. Солардың iшiнде дiни ә н ұ ран болып аталатын «Ригведа» ө зiнiң мағ ынасымен оқ шау тұ рды. Ригведаның дү ниеге кө зқ арастарының ең басты принципi, табиғ атты бү тiндей жә не табиғ ат пен ә леуметтiк ө мiрдiң кейбiр қ ұ былыстарын қ ұ дай деп тұ ту болды. Мысалы: Индра - найзағ ай қ ұ дайы, қ ұ дiреттi сардар; Варуна - ә лемдiк тә ртiптiлiк пен ә дiлеттiлiктiң қ ұ дайы; Агни - от пен ә yлиeттiң қ ұ дайы; Сома – қ асиеттi сусынның қ ұ дайы.

Карма идеясы, тiршiлiктiң мә ң гi айналып отыратын, жанның қ айта оралатындығ ы сияқ ты (сансары) идеяларды, ө мiр жолы туралы ойларды ө здiгiнен ө зi жетiлу арнасына бағ ыттады. Сенiң дү ниеге қ айта оралуың тiршiлiкте iстеген жақ сылық тарың мен жамандық тарының қ осындыларымен айқ ындалады дейдi.

Жалпы ү ндi мә дениетi пайдакү немдiлiк қ атынаспен ө мір сү рудің қ ажет еместiгiн, ө зiн-ө зi тежеу, ө зiн-ө зi жетiлдiру арқ ылы iшкi дү ниенi ө згертпей, сыртқ ы дү ниенi ө згертуге ұ мтылмауды мойындайды. Дегенмен ертедегi ү ндi мә дениетiнiң бiртұ тастығ ы жетерлiктей шартты тү рде қ алыптасты деп айтуғ а болады. Зерттеушiлер индуизмдi ү ндi мә дени ө мiрiнiң гетерогендiк (ә рқ илылық) екенiн баса айтады.