Тақырып. Тұлғаның қылмыстық әрекеттің психо-криминалистикалық талдануы

Қ ылмыскердің тұ лғ асы немесе қ оғ амғ а қ арсы қ ауіпті істерді, заң дарғ а қ арсы қ арсы, заң дар тыйым салатын ә рекеттер жасағ ан адам – қ ылмыс жасауғ а ық пал еткен адамның қ асиетін, қ арым – қ атынасын; даму – жетіллу барсыдағ ы психикалық ерекшеліктерін, ә леуметтік мә нін айқ ындайтын кү рделі себептер жинтығ ын ашуммен сипатталады. Қ ылмыскер – белгілі бір психологиялық мінез – қ ұ лық пен анық талады.

Қ ылмыскерлердің психологиялық типологиясының профидьдері қ ылмыстық мінез-қ ұ лық талдау негізінде кө птеген элементтерді пайдалана отырып, қ ылмыстық мінез-қ ұ лық жеке тұ лғ алардың қ арапайым біртекті топтармен оң айлатылғ ан, ә леуметтік шындық пен анық талғ ан, кластерлік моделі бойынша айырмашылық қ абылдайды, қ ылмыстық іс – ә рекеткеттің тү ріне байланысты (кү штеу, иелену, кө лік, есірткі қ ылмыстары).

Жеке тұ лғ алардың психологиялық профильдері қ ылмыстық мінез-қ ұ лық тарына байланысты келесі элементерге сә йкес шоғ ырланғ ан:

қ ылмыстық мінез-қ ұ лық;

қ ұ қ ық бұ зушының сипаттамасы;

жә бірленуші тұ лғ аның сипаттамасы;

ситуациялық контекст.

Қ оғ амда мінез – қ ұ лық нормалары ерекше жә не тұ рақ ты болып танылады. Алайда, ә леуметтік нормалар стандарттының концентрациясы топтың (банданың) немесе субмә дениеттерді шектейді жә не (жеке аспектіде) анық тайды.

Қ оғ амдық стандартпен қ абылданғ ан мінез –қ ұ лық нормалардың тү рлерімен анық талады.

Ә леуметтік ғ ылымдар нормалар жиынтығ ын анық тайды:

Мінез –қ ұ лық нормалары;

Ә леуметтік – техникалық нормалар- бұ л нормалар арқ ылы тиімді мақ саттарды жә не биалогиялық, физикалық, ә леуметтік қ ажеттіліктерінің байланыстылығ ын анық тайды.

Гедонизм - жеке тілектердің қ ажеттілігімен қ анағ аттану.

Жеке-интегративті стандарттар - эмоционалдық негізінде адамның тү рлі жауап арасындағ ы жеке таң дауды реттеу.

Мә дени нормалар - топтар арасындағ ы ө зара реттеу.

Қ ұ қ ық тық нормалар – қ ұ қ ық тық жә не ә леуметтік аспектілерді біріктіреді.

Мінез-қ ұ лық нормалары қ оғ амғ а пайдалы ережелермен қ ылмыстық мінез-қ ұ лық субъектілердің арасындағ ы қ арым-қ атынасты анық тайды, ә р тү рлі теорияларда мазмұ ндалады, атап айтқ анда бақ ылау теориясы, жаң ғ ырту теориясы мен қ оғ амның зерттеу теориясында.

Тревис Хершинің бақ ылау теориясы.

Жаң ғ ырту теориясы.

Қ оғ амды зерттеу теориясы.

Ынталандырушылық - мінез-қ ұ лық теориясы.

Ең алғ аш рет қ ылмыстық мінез-қ ұ лық биалогиялық негізде бекітілген. Бұ л бағ ытта ерекшелік Исаак Рейдің (Isaac Ray.1807-1881) «Treatise on the Medical Jurisprudence of Insanity»ең бегінде жазылғ ан, ол АҚ Ш –тың ең бірінші сот психиатры жә не қ ылмысты саралау психологиясын кең інен зерттеген.

Қ ылмыскерлердің типологиясы жә не оларды жіктеу ү шін негіз ретінде пайдаланылатын психикалық бұ зылулар жә не жеке қ асиеттерді клиникалық психологтар пен психиатрлар зерттеген.

Бұ дан ә рі, қ ылмыстық мінез-қ ұ лық типологиясы жеке тұ лғ алық ерекшеліктері мен топтық сипаттамаларын анық тауына байланысты.

клиникалық дең гейі – албырттық, тұ лғ аның қ оғ амда бұ зылуы, неврозды жә не психотизмді – кө птеген қ ылмыс тү рлерінде кездеседі.

Қ ылмыстық психологтар кү ш кө рсету бағ ыттарын екіге бө леді – жеке жә не ұ жымдық деп. Жеке кү ш кө рсету мінез - қ ұ лығ ы бір немесе екі индивидке қ арсы бағ ытталғ ан. Ал ұ жымдық кү ш кө рсету мінез - қ ұ лығ ы топ адамдармен жү зеге асады жә не бір немесе бірнеше тұ лғ аларғ а қ арсы бағ ытталғ ан.

Қ ылмыскердің мінез-қ ұ лық бағ асы MMPI (Minesota Multihhasic Personality Invetory) тесті арқ ылы анық талады, оның нә тижесі терапия – тү зету бағ дарламасына жіберіледі.

Терапия – тү зету бағ дарламасы тек бағ аламайды жә не қ осымша ақ ыл –ой дең гейін (жоғ арғ ы, орташа жә не тө мен), сол қ оғ амдағ ы қ иын себептерді хабарлайды.Ауызша немесе ауызша емес, паралингвистикалық мінез-қ ұ лық ты бағ алау.

Ауызша мінез-қ ұ лық ты бағ алау.

Паралингвистикалық мінез-қ ұ лық ты бағ алау.

Алдын – ала жауаптар.

Жауап ұ зақ тығ ы.

Жауап жылдамдығ ы.

Жауап сабақ тастығ ы.

Ауызша емес мінез – қ ұ лық тың бағ асы.

Қ олынан бағ алау.

Аяғ ынан бағ алау.

Мимикасы жә не кө з байланысы.